Sınıf Öğretmeni Adaylarının Çevre Eğitimi Öz-Yeterlik Algıları ile Sorumlu Çevresel Davranışları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Yıl 2024, , 91 - 104, 21.12.2024

Şeyma Söğüt , Kadir Karatekin

https://doi.org/10.17539/amauefd.1589027

Öz

Bu araştırmada sınıf öğretmeni adaylarının çevre eğitimi öz-yeterlik algıları ile sorumlu çevresel davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. İlişkisel tarama modeli ile yürütülen çalışma 2020-2021 eğitim-öğretim yılında sınıf eğitiminde öğrenim gören 231 öğretmen adayı ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmada veri toplama aracı olarak çevre eğitimi öz-yeterlik ölçeği, çevre davranış ölçeği ve kişisel bilgi formu kullanılmıştır. Öğretmen adaylarının çevre eğitimine yönelik öz-yeterliklerinin ve sorumlu çevresel davranışlarının orta düzeyde olduğu görülmüştür. Öğretmen adaylarının çevre davranışı ile çevre eğitimine yönelik öz-yeterlik, akademik yetkinlik algısı, sorumluluk algısı, öğretici yetkinlik algısı arasında orta düzeyde, yönlendirebilme algısı arasında ise düşük düzeyde pozitif ilişki tespit edilmiştir. Araştırmanın sonucunda çevre davranış ölçeği toplam puanının çevre eğitimine yönelik öz-yeterlik toplam puanı üzerine etkisine yönelik kurulan model ile çevre davranış ölçeği toplam puanının akademik yetkinlik, sorumluluk ve öğretici yetkinlik algı puanları üzerine etkisine yönelik kurulan modelin anlamlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuçlar öğretmen adaylarının sorumlu çevresel davranışları arttıkça çevre eğitimi öz yeterlik inançlarının da güçlendiğini göstermektedir. Bu sonuçlara göre öğretmen adaylarının lisans eğitimleri süresince sorumlu çevresel davranışlarını özendirecek planlı etkinliklerin yapılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çevre eğitimi, Öz-yeterlik, Çevresel davranış, Sınıf Öğretmeni Adayı

Etik Beyan

Yapılan bu çalışmada “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi” kapsamında uyulması belirtilen tüm kurallara uyulmuştur. Yönergenin ikinci bölümü olan “Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Eylemler” başlığı altında belirtilen eylemlerden hiçbiri gerçekleştirilmemiştir. Etik değerlendirmeyi yapan kurul adı= Kastamonu Üniversitesi Rektörlüğü Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Etik değerlendirme kararının tarihi= 01.06.2021 Etik değerlendirme belgesi sayı numarası= Toplantı sayısı 2, karar sayısı 2

Examination of the Relationship Between the Environmental Education Self-Efficacy Perceptions of Preservice Elementary Teachers’ and Their Responsible Environmental Behaviours

Öz

This study aimed to examine the relationship between the perceptions of environmental education self-efficacy and responsible environmental behaviors of primary school education teacher candidates. The study used the relational screening model and was conducted with 231 teacher candidates studying at the department of Primary Education in the 2020-2021 academic year. The study used the environmental education self-efficacy scale, environmental behavior scale, and personal information form as data collection tools. The teacher candidates' self-efficacy and responsible environmental behaviors towards environmental education were at a moderate level. A moderate positive relationship was found between the environmental behavior of the teacher candidates and their self-efficacy, academic competence perception, responsibility perception, and teaching competence perception towards environmental education, and a low positive relationship was found between the perception of being able to direct. As a result of the research, it was determined that the model established for both the effect of the total score of the environmental behavior scale on the total score of self-efficacy for environmental education and the effect of the total score of the environmental behavior scale on the academic competence, responsibility, and teaching competence perception scores was significant. These results show that as the responsible environmental behaviors of teacher candidates increase, their environmental education self-efficacy beliefs also strengthen. According to these results, it is thought that it would be beneficial to carry out planned activities to encourage responsible environmental behaviors of teacher candidates during their undergraduate education.

Anahtar Kelimeler

Environmental Education, Self-efficacy, Environmental Behavior, Primary School Teacher Candidate

Kaynakça

• Alagona, P.S. ve Simon, G.L. (2010). The role of field study humanistic and interdisciplinary environmental education. Journal of Experiential Education, 32(3), 191-206. https://doi.org/10.1177/105382590903200302
• Altınöz, N. (2010). Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeyleri. [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 274704].
• Apaydın-Timur, S. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin çevre eğitimi öz-yeterlik düzeylerinin incelenmesi (Sakarya İli Örneği). [Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 624082].
• Arkanoç, S.A (1998). Sosyal psikoloji. Alfa Yayıncılık.
• Aronson, E., Wilson, T.D. & Akert, R. M. (2012). Sosyal psikoloji. Çev. O. Gündüz. Kaknüs Yayınları.
• Ashton, P. T. (1984). Teacher efficacy: A motivational pradigm for effective teacher education. Journal of Teacher Education, 35, 287-232. https://doi.org/10.1177/002248718403500507
• Aydın, N. (2008). Sınıf öğretmeni adaylarının ve öğretmenlerinin çevre eğitimine yönelik özyeterlik inançları üzerine sınıf düzeyi, kıdem ve değer yönelimlerinin etkisi. [Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 219887].
• Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
• Bandura, A. (1997). Self-Efficacy: The exercise of control. W. H. Freeman and Company.
• Buhan, B. (2006). Okul öncesinde görev yapan öğretmenlerin çevre bilinci ve bu okullardaki çevre bilincinin araştırılması. [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 191635].
• Bülbül, Y. (2017). Proje tabanlı öğrenme yönteminin sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevresel vatandaşlık düzeylerine etkisinin değerlendirilmesi üzerine bir karma desen araştırması. [Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 490669].
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, K. E., Akgün, E. Ö., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri (2. Baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Çelikbaş, A. (2016). Sürdürülebilirliği temel alan çevre eğitiminin ortaokul öğrencilerinin çevresel davranışlarına ve sürdürülebilir çevre tutumlarına etkisi. [Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 439283].
• Çetkin, E. (2019). Eğitim fakültesi öğrencilerinin çevre eğitimine yönelik öz-yeterlik inançlarının belirlenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 566030].
• Çıngıl-Barış, Ç. (2020). fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre eğitimi öz-yeterlik algılarının farklı değişkenler açısından incelenmesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (4), 113-126. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.670078
• Çolakoğlu, E. (2010). Haklar söyleminde çevre eğitiminin yeri ve türkiye’de çevre eğitiminin anayasal dayanakları. TBB Dergisi, 23(88), 151-171. https://doi.org/10.17522/nefefmed.97764
• Dibgy, B. L. C. (2010). An examination ımpact of non-formal and ınformal learning on adult environmental knowledge, attitudes, and behaviors. [Unpublished Doctoral Dissertation]. University of Minnesota.
• Disinger, F. J. (2001). Environmental education’ definational problem: 1997 update. H. R. Hungerford, W. J. Bluhm, T. L. Volk, J. M. Ramsey (Eds). Essential readings in environmental education (2. Edition, 17-33). Stipes Publishing L.L.C.
• Erkol, M. ve Erbasan, Ö. (2018). Öğretmenlerin çevre eğitimi öz-yeterliklerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(3), 810–825. https://doi.org/10.17556/erziefd.446125
• Erten, S. (2004). Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır? Çevre ve İnsan Dergisi, (65/66). https://yunus.hacettepe.edu.tr/~serten/makaleler/cevre.pdf
• Esa, N. (2010). Environmental knowledge, attitude and practices of student teachers. International Research in Geographical and Environmental Education, 19 (1), 39-50. https://doi.org/10.1080/10382040903545534
• Eymen, U. E. (2007). SPSS 15.0 veri analiz yöntemleri. İstatistik Merkezi. www.istatistikmerkezi.com
• Fernández‐Manzanal, R., Rodríguez‐Barreiro, L. ve Carrasquer, J. (2007). Evaluation of environmental attitudes: Analysis and results of a scale applied to university students. Science Education, 91(6), 988-1009. https://doi.org/10.1002/sce.20218
• Gökdayı, İ. (1997). Çevrenin geleceği yaklaşımlar ve politikalar. Türkiye Çevre Vakfı Yayını.
• Gökmen, A., Taflı, T., Alev-Özel, Ç. (2019). Öğretmen adaylarının çevre eğitimi öz-yeterlik algıları ile çevre sorunlarına yönelik tutumlarının ilişkisi. journal of Current Research on Social Sciences, 9 (4), 187-202. https://www.jocress.com/dergi/egi2022056f905684b86ff64.pdf
• Güngör, E. (2019). Okul öncesi öğretmen adaylarının çevre etik tutumları ile sorumlu çevresel davranışları arasındaki ilişki. [Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 537001].
• Işıkal, M. ve Aşkar, P. (2003). İlköğretim öğrencileri için matematik ve bilgisayar öz-yeterlik algısı ölçekleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25, 109-118. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/87867
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2010). Günümüzde insan ve insanlar: Sosyal psikolojiye giriş. Evrim Yayınevi.
• Kahyaoğlu, M. (2011). Öğretmen adaylarının öğrenme stilleri ile çevre eğitimi öz-yeterlikleri arasındaki ilişki. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1, 67-82. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/696393
• Karademir, E. (2016). Eğitim Fakültelerinin Yapılandırılması Sürecinde Öğretmen Adaylarının Çevre Bilinci ve Öz-yeterliklerinin Belirlenmesi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 7(13), 3-18. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/306461
• Karatekin, K. (2011). Sosyal Bilgiler öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 288404].
• Karatekin, K. (2013). Comparison of Environmental Literacy Levels of Pre-Service Teachers. International Journal of Academic Research Part B, 5(2), 5-14.
• Karatekin, K. ve Aksoy, B. (2012). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7 (1), 1423-1438. https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=2858
• Karatekin, K. ve Uysal, C. (2018). Ecological citizenship scale development study. International Electronic Journal of Environmental Education, 8(2), 82-104. https://dergipark.org.tr/en/pub/iejeegreen/issue/37103/427164
• Karatekin, K., Kuş, Z. ve Merey, Z. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının çevre sorunlarının çözümünde sosyal katılımları. İlköğretim Online, 13(2), 345‐361.
• Keqin, J. (2004). Analysis of research findings on environmental education in secondary vocational schools in Shanghai. Chinese Education and Society, 37 (4), 32- 38. https://doi.org/10.1080/10611932.2004.11031661
• Kışoğlu, M. (2009). Öğrenci merkezli öğretimin öğretmen adaylarının çevre okuryazarlığı düzeyine etkisinin araştırılması. [Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 238095].
• Kibert, C. N. (2000). An analysis of the correlations between the attitude, behavior, and knowledge components of environmental literacy in undergraduate university students. [Unpublished Master Dissertation]. The Graduate School of the Universıty Of Florida.
• Kiremit, H. (2006). Fen bilgisi öğretmenliği öğrencilerinin biyoloji ile ilgili öz- yeterlik inançlarının karşılaştırılması. [Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 186547].
• Koç, H. ve Karatekin, K. (2013). Coğrafya öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, 0(28). 139-174. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3350
• Konakcı, A. A. (2019). Fen bilimleri öğretmenlerinin ve fen bilimleri öğretmen adaylarının çevre bilgi ve çevre eğitimi öz-yeterlik düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Bayburt Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 569822].
• Kortenkamp, K. ve Moore, C. (2001). Ecocentrizm and anthropocentrism: moral reasoning about ecological commons dilemmas. Journal of Environmental Psychology, 21(3), 261-272. https://sci-hub.se/10.1006/jevp.2001.0205
• Kuhlemeier, H., Bergh, V.D. H. ve Lagerweij, N. (1999). Environmental knowledge, attitudes, and behavior in Dutch secondary education. The Journal of Environmental Education, 30 (2), 4-14. https://doi.org/10.1080/00958969909601864
• Mullens, A. W. (2016). The effect of teacher beliefs and self-efficacy on environmental education program ımplementation. [Unpublished Doctoral Dissertation]. Louisiana State University and Agricultural and Mechanical College.
• Negev, M., Sagy, G., Garb, Y., Salzberg, A. ve Tal, A. (2008). Evaluating the environmental literacy of Israeli elemantary and high school students. The Journal of Environmental Education, 39 (2), 3-20. https://doi.org/10.3200/JOEE.39.2.3-20
• Okumuş, S. ve Öztürk, B. (2019). Sınıf öğretmeni adaylarının çevre öz yeterlik algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. E-Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(2), 9–18. https://doi.org/10.30900/kafkasegt.587686
• Oweini, A, ve Houri, A. (2006). Factors affecting environmental knowledge and attitudes among Lebanese college students. Applied Environmental Education and Communication: An International Journal, 5(2), 95-105. https://doi.org/10.1080/15330150600648945
• Owens, M.A. (2000). The environmental literacy of urban middle school teachers. [Unpublished Doctoral Dissertation]. Faculty of the Graduate School of Emory University.
• Özdemir, A., Aydın, N. ve Akar Vural, R. (2009). Çevre eğitimi öz‐yeterlilik algısı üzerine bir ölçek geliştirme çalışması. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (26), 1‐8. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/235045
• Özerkan, E. (2007). Öğretmenlerin öz- yeterlik algıları ile öğrencilerin sosyal bilgiler benlik kavramları arasındaki ilişki. [Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 240972].
• Öznacar, D. M., Güllaç, T. E. ve Gülay, H. (2010). İlköğretim 4. 5. 6. 7. ve 8. sınıflar için güncel çevre sorunlarıyla ilgili eğitsel etkinlikler. Anı Yayıncılık.
• Öztürk, F. Z., Öztürk, T., & Şahin, A. (2015). Sınıf öğretmeni adaylarının çevre eğitimi özyeterlik algılarının incelenmesi. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2), 293-311. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/234049
• Pe’er, S., Goldman, D.,ve Yavetz, B. (2007). Environmental literacy in teacher training: attitudes, knowledge and environmental behavior of beginning students. The Journal of Environmental Education, 39(1), 45-59. https://doi.org/10.3200/JOEE.39.1.45-59
• Richardson, G. M., Liang, L. L. ve Wake, D. (2014). Examining the durability of environmental education self-efficacy beliefs in preservice teaching. Applied Environmental Education and Communication An International Journal, 13(1).
• Rosdiana, R., Maknun, D., Roviati,E. (2020). The relationship between self efficacy and environmental literacy in pollution and environmental changes learning material. BIOSFER: Jurnal Tadris Biologi, 11(2), 159-168.
• Roth, C. E. (1968). Curriculum owerwiev for developing environmentally literate citizens. (ED 032982) ERIC. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED032982.pdf
• Sarıbaş, D., Teksöz, G., Ertepınar, H. (2014). The relationship between environmental literacy and self-efficacy beliefs toward environmental education. Procedia - Social and Behavioral Sciences 116, 3664-3668. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.01.820
• Schultz, W. ve Zelezny, L. (1999). Values as predictors of environmental attitudes: evidence for consistency across 14 countries. Journal of Environmental Psychology, 19(3), 255-265. https://scholarworks.calstate.edu/downloads/cz30pt23b
• Sharp, C. (2002). Study support and the development of self-regulated learner. Educational Research, 44(1), 29-42. https://doi.org/10.1080/00131880110107333
• Steg, L. and Vlek, C. (2009). Encouraging pro-environmental behaviour: An integrative review and research agenda. Journal of environmental psychology, 29 (3), 309- 317. https://www.rug.nl/staff/e.m.steg/stegvlekencouraging.pdf
• Tanık Önal, N. (2020). Relationship between the attitudes of pre-school teacher candidates towards environmental ıssues and their self-efficacy beliefs about environmental education. Review of International Geographical Education (RIGEO), 10(4), 706-727. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1293566.pdf
• Taylor, S.E., Peplau, L.A. & Sears, D.O. (2012). Sosyal psikoloji. Çev. A. Dönmez. İmge Kitabevi.
• Thompson, S. C. G. ve Barton, M.A. (1994). Ecocentric and anthrocentric attitudes toward the environment. Journal of Environmental Psychology, 14(2), 149-157. https://sci-hub.se/10.1016/S0272-4944(05)80168-9
• Timur, S. (2011). Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 279789].
• Timur, S., Yılmaz, Ş., Timur, B. (2013) Öğretmen adaylarının çevreye yönelik davranışlarının incelenmesi. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 125-141. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/146234
• Uyar, A. (2016). Fen bilgisi ve sınıf öğretmenlerinin çevre eğitimi öz-yeterlik düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. 2. Uluslararası Çin’den Adriyatik’e Sosyal Bilimler Kongresi Kongre Kitabı (1. Baskı). İktisadi Kalkınma ve Sosyal Araştırmalar Derneği Yayıncılık.
• Uzel, N., Adıgüzel, M., Yılmaz, M. ve Gül, A. (2018). Öğretmen adaylarının çevre eğitimi öz-yeterlik algılarına farklı değişkenlerin etkisi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3), 93-107. https://doi.org/10.17556/erziefd.475408
• Uzun, N. (2007). Ortaöğretim öğrencilerinin çevreye yönelik bilgi ve tutumları üzerine bir araştırma. [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi [Tez No: 216160].
• Ünal, S., Mançuhan, E. ve Sayar, A. (2001). Çevre: bilinci, bilgisi ve eğitimi (1.Baskı). Marmara Üniversitesi Yayıncılık.
• Wongchantra, P. ve Nuangchalerm, P. (2011). Effects of environmental ethics ınfusion ınstruction on knowledge and ethics of undergraduate students. Research Journal of Environmental Sciences, 5(1), 77-81. https://scialert.net/abstract/?doi=rjes.2011.77.81
• Yavetz, B., Goldman, D. ve Pe'er, S. (2009). Environmental literacy of pre-service teachers in Israel: a comparison between students at the onset and end of their studies'.Environmental Education Research, 15(4), 393-415. https://doi.org/10.1080/13504620902928422
• Zecha, S. (2010). Environmental knowledge, attitudes and actions of Bavarian (southern Germany) and Astruian (northern Spain) adolescents. International Research in Geographical and Environmental Education, 19 (3), 227-240. https://doi.org/10.1080/10382046.2010.496982