Yemlerde Mikotoksin Oluşumu, Toksisiteleri ve Mikotoksin Kalıntı Analizleri

Yıl 2011, Cilt: 21 Sayı: 1, 44 - 58, 01.06.2011

Osman Tiryaki Emine Seçer Cemile Temur

Öz

Mikotoksinler bazı fungus türleri tarafından üretilen, biyolojik orijinli, insan ve hayvanlarda akut veya kronik mikotoksikozizlere neden olan sekonder metabolitlerdir. Tarımsal ürünlerde mikotoksinler, hasat öncesi tarlada veya hasat sonrası uygun olmayan depo koşullarında toksin üreten fungusların gelişmesiyle ortaya çıkmaktadırlar. Bazı fiziksel, kimyasal ve biyolojik faktörler mikotoksin oluşumu üzerine etkilidir. Mikotoksinlerden kaynaklanan insan ve hayvanlardaki toksikozlarla ilgili raporlar, özellikle az gelişmiş ülkelerde olmak üzere, dünyanın her bir köşesinden gelmektedir. Mikotoksinlerin en zararlı toksik etkileri çoğunlukla karaciğer üzerinedir. Bilinen en tehlikeli mikotoksin grubu da aflatoksinlerdir. Toksin üreten funguslar ürüne hasat öncesinde, hasat sırasında veya hasat sonrasında olmak üzere 3 ayrı dönemde bulaşırlar. Mikotoksinlere maruz kalma, fungusların oluşturduğu mikotoksinleri soluma ya da hasatta veya depolama sürecinde toksijenik fungusların bozduğu mikotoksinli gıdaların tüketilmesi ile olur. Son yıllarda Avrupa Gıda Güvenliği Kuruluşu ve Avrupa Komisyonu gıda maddelerinde mikotoksin seviyeleri konusunu sıcak tutmakta ve sürekli direktifler yayınlamaktadırlar. Ayrıca AB ülkeleri arasında dolaşan ürünlerde mikotoksinlerden kaynaklanan geri dönüşler ve bu ürünlerin hangi ülkelerden geldiği günlük rapor halinde hızlı alarm sistemlerinde (RASFF) duyurulmaktadır. Bu çalışmada ekonomik ve toksikolojik bakımdan önemli olan mikotoksinler ve bu mikotoksinlerin kalıntı analizlerine değinilecektir. Mikotoksin analizleri aynı pestisit kalıntı analizlerinde olduğu gibi kromatografik yöntemlerle (TLC, HPLC, LC-MS) yapılmaktadır. Bunun yanında serolojik yöntemlerde (ELISA, RIA) kullanılmaktadır. Ayrıca son yıllarda LC/MS/MS sistemindeki hızlı gelişmler çoklu mikotoksin kalıntı yöntemlerini olanaklı kılmaktadır. Mikotoksin analizleri için, AB kılavuzlarında ve Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğinde yer alan örnek alma metotları, laboratuvar örneği olarak alınması gereken miktarlar, örnek hazırlama ve analiz metodu kriterlerine de değinilecektir. Örneğin laboratuvara gelişinden başlayıp, ekstraksiyon, clean-up ve kromatografik değerlendirmeler, kalite kontrol kalite güvencesi ilkeleri doğrultusunda yapılacaktır

Anahtar Kelimeler

Mikotoksin, kalıntı, yem, aflatoksin, okratoxin, RASFF

Kaynakça

• Anonim, 2010a. Kalkan, M., Sütte görünmez tehlike: AFLATOKSİN M1, (http://tarimkutuphanesi.com/ Sutte_gorunmez_tehlike:_AFLATOKSIN_M1_Mucahit_ KALKAN_Ziraat_Muhendisi_01587.html) 22.10.2010.
• Anonim. 2010b (http://www.aydintarim.gov.tr/ hastalik ve zararlilar/kanatlilarda_Fungus.htm) Erişim Tarihi: 22.10.2010.
• Anonymous. 2003. European Commission. Commission Directive 3003/100/ EC of 31 October 2003 amending Annex I to directive 2002/32/ EC of the European Parliament and of the council on undesirable substances in animal feed. Official Journal of the European Communities. L285: 33-37.
• Anonymous. 2006. European Commission. Regulation (EC) No 1881/2006 of 19 December 2006 setting maximum levels for certain contaminants in foodstuffs. Official Journal of the European Communities. L364: 5-24.
• Anonymous. 1995. Guide to the Expression of Uncertainty in Measurement, ISO, Geneva, ISBN:92-67-10188-9.
• Anonymous. 2000. EURACHEM/CITAC Guide CG 4.(2000) Quantifying Uncertainty in Analytical Measurements, 2ndEdn. (http://www.measurementuncertainty.org/mu/ QUAM2000-1.pdf) (07.04.2008).
• Anonymous. 2005. International Organization For Standardization, ISO/IEC 17025:2005. General requirements for the competence of testing and calibration laboratories, Geneva.
• Anonymous. 2007. Gıda Maddelerinde Mikotoksinlerin Seviyesinin Resmi Kontrolü İçin Numune Alma, Numune Hazırlama Ve Analiz Metodu Kriterleri Tebliği, Yetki Kanunu Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği, Yayımlandığı -26504, Tebliğ No: 2007-21.
• Ayaz, A. ve M. Yurttagül. 2008. Besinlerdeki Toksik ÖğelerI, Hacettepe Üniversitesi - Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Sağlık Bakanlığı Yayın No: 727.
• Aydın, N. 2010. Hayvan Sağlığında Mikotoksinler Ve Mikotoksikozisler, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Ankara, (http://infeksiyon.dergisi.org/pdf/pdf_INF_220.pdf) Erişim Tarihi: 22.10.2010.
• Barwick, V. J. 1998. VAM Project 3.2.2 Evaluating Confidence in Analytical Measurement. Part (a): Literature review of uncertainty in laboratory operations. Review of sources of uncertainty in gas chromatography and high performance liquid chromatography. LGC/VAM/1998/053. Setting Standards in Analytical Science.
• Basmacıoğlu, H. ve M. Ergül. 2003. Yemlerde Bulunan Toksinler ve Kontrol Yolları, Hayvansal Üretim 44(1): 9-17.
• Berthiller, F., M. Sulyok, R. Krska, and R. Schuhmacher. 2007.Chromatographic methods for the simultaneous determination of mycotoxins and their conjugates in cereals. International Journal of Food Microbiology. 119 (1-2): 33-37.
• Campell, A. D., T. B. Whitaker, A. E. Pohland, J. W. Dickens, and D. L. Park. 1986. Sampling, sample preparation and sampling plans for foodstuffs for mycotoxin analysis. Pure & Appl. Chem. 58 (2): 305-314.
• Codex 2001. Codex Alimentarius. Maximum level for aflatoxin M1 in milk. Codex Stand. 232.
• Erzurum, K. 1996. İnsan ve Hayvanlara Toksik Fungus Metabolitleri” Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No: 1460.
• Fels-Klerx, H. J., M. C. Kandhai, and C.J.H. Booij. 2008. A conceptual model for identification of emerging risks, applied to mycotoxins inwheat-based supply chains. World Mycotoxin Journal, February; 1(1): 13-22.
• Girgin, G. 2001. Dünyada ve Türkiye’de İnsan Sağlığını Tehdit Eden Mikotoksinler, Mycotoxins in Turkey and the World, Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 58 (3): 97–118.
• Karabulut, Ö. A. ve T. Değirmencioğlu. 2002. Hayvan Yemi Olarak Kullanılan Buğday Danelerinde Toksin Oluşumuna Neden Olan Fungusların Sodyum Hidroksit Uygulamasıyla Engellenmesi, Uludağ Üniv. Zir. Fak. Derg. 16: 129-138.
• Sulyok, M., F. Berthiller, R. Krska, and R. Schuhmacher. 2006. Development and validation of a liquid chromatography/tandem mass spectrometric method for the determination of 39 mycotoxins in wheat and maize, Rapid Communications in. Mass Spectrometry. Kielstein, P. 1993. Pilze als Krankheitserreger bei Mensch und 20: 2649-2659.
• Tier. In: Allgemeine Mikologie (ed. Weber, H.). Gustav Fischer Verlag Jena-Stuttgart. 467-505. Suttajit, M. 2000. Prevention and Control of Mycotoxins.
• FAO Document Catalogue Accession No: 329418. p. Meyer, V. R. 2007. Measurement Uncertainty Journal of 351-362.
• Chromatography A. 1158 (1-2): 15-24. Şenyuva, H. Z., J. Gilbert., Ş. Özturkoğlu, S. Özcan, and N.
• Gürel. 2008. Changes in Free Amino Acid and Sugar Levels of Dried Figs during Aflatoxin B1 Production by Aspergillus flavus and Aspergillus parasiticus. J. Agric. Food Chem., 56: 9661-9666.
• Nielsen, K. F., and J. Smedsgaard. 2003. Fungal metabolite screening: Database of 474 mycotoxins and fungal metabolites for dereplication by standardised liquid chromatography-UV-mass spectrometry methodology, Journal of Chromatography A, 1002: 111-136.
• Tanaka, T., A. Yoneda, S. Inoue, Y. Sugiura, and Y. Ueno.
• 2000. Simultaneous determination of trichothecene mycotoxins and zearalenone in cereals by gas chromatography-mass spectrometry, Journal of Chromatography A 882: 23-28. Oruç, H. H. 2005. Mikotoksinler ve Tanı Yöntemleri, Uludag Univ. J. Fac. Vet. Med, 24(1-2-3-4): 105-110.
• RASFF. 2011. (https://webgate.ec.europa.eu/rasff-window/ portal/). Tiryaki, O. 2006. Method validation for the analysis of pesticide residues in grain by thin-layer chromatography. Accreditation and Quality Assurance, ISSN:0949-1775, 11 (10): 506-514.
• Sabuncuoğlu, S. A. 2008. Mikotoksinler: Toksik Etkileri, Degredasyonları, Oluşumlarının Önlenmesi ve Zararlı Etkilerinin Azaltılması, Hacettepe Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Dergisi, 28 (1): 63-92.
• Tiryaki, O. 2009. Pestisit kalıntı analizlerinde örnek matrisi sorunu ve çözüm yolları. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 25 (1-2): 456-478.
• Seçer, E. 2000. Açık Alanlarda Depolanan Buğdaylarda Gelişen Funguslar ve Bunların Oluşturduğu Toksinler Üzerinde Araştırmalar. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bitki Koruma Ana Bilim Dalı, DoktoraTezi. 122 s., Ankara.
• Tiryaki, O. 2011. “Pestisit Kalıntı Analizlerinde Kalite Kontrol (QC) ve Kalite Güvencesi (QA)” Erciyes Üniv. Yayın No: 182; Erciyes Üniv. Seyrani Ziraat Fakültesi Yayın No: 2, Nobel Yayınevi.
• Sforza, S., C. Dall´Asta, and R. Marchelli. 2006. Recent advances in mycotoxin determination in food and feed by hyphenated chromatographic techniques/mass spectrometry, Mass Spectrom. Rev. 25, 54–76.
• Tiryaki, O., and D. Baysoyu. 2008. Estimation of efficiencies and uncertainties of the extraction and cleanup steps of the pesticide residue determination in cucumber using 14C-carbaryl. Accreditation and Quality Assurance, 13(2): 91-99.
• Siegel, D., M. Feıst, M. Proske, M. Koch, and I. Nehls. 2010. Degradation of the Alternaria Mycotoxins Alternariol, Alternariol Monomethyl Ether, and Altenuene upon, J. Agric. Food Chem., 58: 9622–9630. Tunail, N. 2000. Funguslar ve Mikotoksinler, Gıda Mikrobiyolojisi ve Uygulamaları, Genişletilmiş 2. Baskı; Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü yayını. Sim Matbaası, Ankara
• 522 s 03. Bölüm, 13. Kısım.
• Smith, J. E., and M. O. Moss. 1985. Mycotoxins: Formation, Analysis and Significance. John Wiley and Sons. New York.146 p.
• Soares, L. M. V., and D. B. Rodriguez- Amaya. 1989. Survey of Aflatoxins, Ochratoxin A, Zearalenone and Sterigmatocystin in some Brazilian foods by using multi-toxin thin layer chromatografic method. Journal Association of Official Analytical Chemists., 72 (1): 2226.
• Türk Kodeks. 2002. Türk Gıda Kodeksi. Gıda Maddelerinde Belirli Bulaşanların Maksimum Seviyelerinin Belirlenmesi Hakkında Tebliğ, Tebliğ No: 2002/63, Ek-1 Mikrobiyal Toksinler.
• Uçkun, Z. 2008. Güney Marmara Bölgesi Mısır Alanlarında Sap ve Koçan Çürüklüğüne Neden Olan Fusarium Türleri, Dayanıklılık Kaynaklarının Saptanması. Ege Üniv. Fen Bilimleri Enst. Bitki Kor. Böl. A.B.D., Doktora Tezi, 185 s.
• Spanjer, M., P. Rensen, and J. Scholten. 2006. Multimycotoxin analysis by LC-MS/MS in a single sample extract, Proceedings of the XIth International IUPAC Symposium on Mycotoxins and Phycotoxins, Bethesda, Maryland USA, May 17–21, 2004, Wageningen Academic Publishers, 117-124. Yıldız, G. 2009. Türkiye’de çeşitli hayvancılık işletmelerinde kullanılan karma yemlerin ve yem hammaddelerinin okratoksin A kirliliği yönünden incelenmesi, Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi. 56: 131135.
• Steyn, P. S., and M. A. Stander. 1999. Mycotoxins with Special Reference to the Carcinogenic Mycotoxins: Aflatoxins, Ochratoxins and Fumonisins. In: Ballantyne B, Marrs TC, Syversen TLM, eds. General and Applied Toxicology. 2nd Edition. United Kingdom: Macmillan Reference Ltd,: 2145-76.