ZERDALİ DİKENİ (Centaurea solstitialis ssp. solstitialis L.) BİTKİSİNİN ÇİÇEKLERİNDEN ELDE EDİLEN RENKLER VE BU RENKLERİN YÜN HALI İPLİKLERİ ÜZERİNDEKİ IŞIK VE YIKAMA HASLIKLARI

Yıl 2007, Cilt: 17 Sayı: 2, 51 - 60, 01.12.2007

Aslı Aksoy Ahmet Gönüz

Öz

Bu çalışmada, Çanakkale ve çevresinde doğal yayılışı bulunan zerdali dikeni Centaurea solstitialis ssp. solstitialis L. alt türünün, yün halı iplikleri üzerinde oluşturduğu renkler ile ışık ve yıkama haslıkları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Yerli ve yabancı literatürde boya bitkisi olarak kullanımına rastlanmayan bitki, doğal boyamacılıkta ilk kez denenmiştir. Türkiye’de Peygamber çiçeği (Centaurea sp.) cinsinin 109’u (% 61,6) endemik olmak üzere toplam 177 türü vardır. Centaurea solstitialis ssp. solstitialis L. taksonu, Türkiye’de bir çok değişik coğrafik alanda yayılış gösterebilen kozmopolit bir taksondur. Araştırmada materyal olarak zerdali dikeni çiçekleri, Çanakkale-Ayvacık yöresi koyunlarından alınan elde eğirilmiş ilmelik yün halı iplikleri ve iki farklı mordan kullanılmıştır. Yapılan boya denemelerinde elde edilen renklerin ışık haslıkları genellikle düşük (2-3, 3), yıkama haslıkları ise iyidir (4,4-5).

Anahtar Kelimeler

Zerdali dikeni, Centaurea solstitialis ssp. solstitialis L., ışık haslığı, yıkama haslığı

Kaynakça

• Anonim. 1986. Boyalı ve Baskılı Tekstil Mamulleri İçin Renk Haslığı tayin Metodu, Ksenon Ark Lambası Metodu. T.S.E Yayınları. T.S. 1008, Ankara.
• Anonim. 1989. Boyalı ve/veya Baskılı Tekstil Mamulleri İçin Renk Haslığı Deney Metodları, Ticari ve Ev Tipi Yıkamalara Karşı Renk Haslığı Tayini. T.S.E. Yayınları T.S. 7584, Ankara.
• Anonim. 1991. Bitkilerden Elde Edilen Boyalarla Yün Liflerinin Boyanması, T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Küçük Sanatlar ve Sanayi Bölgeleri ve Siteleri Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara.
• Çağın, K. 2004. Bitkilerin Gizli Dünyası (Asteraceae), Bulut Yayın Dağıtım, İstanbul. Çetin, A. 2004. Peygamber Çiçeği (Centaurea polyclada DC.) Bitkisinden Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık Ve Yıkama Haslıkları, Tekstil Maraton D, 14 (74): 9-10.
• Davis. P. H. 1975. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Volume. 5, Edinburgh. Dedhia, E. M. 1998. Natural Dyes, Colourage, XLV (3): 49.
• Duran, K. 1992. Yünün Kızılçam (Pinus brutia) Kabuğu İle Doğal Olarak Boyanması Üzerine Bir Araştırma, Tekstil ve Konfeksiyon, 2 (6): 428-434.
• Etikan, S., N. Kayabaşı ve S. Kızıl. 2000. Kekik (Thymus sp. ) Bitkisinden Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Bazı Haslıkları Üzerinde Bir Araştırma, A. Ü. Tarım Bilimleri Dergisi, 6 (2): 35-37.
• Eyüboğlu, Ü., I. Okaygün ve F. Yaraş. 1989. Doğal Boyalarla Yün Boyama (Uygulamalı ve Geleneksel Yöntemler), Özkur Basımevi, Uygulamalı Eğitim Vakfı Yayını, İstanbul.
• Gulrajani, M. L. 1999. Present Status of naturel Dyes, Colourage, (7): 19-27.
• Gürbüz, İ., E. Yeşilada. 2002. Centaurea solstitialis ssp. solstitialis L. Bitkisinin Antiülserojenik Aktivitesi Üzerinde Araştırmalar, XIV. Bitkisel İlaç Hammaddeleri, Eskişehir.
• Kayabaşı, N., M. Arlı ve Z. Erdoğan. 1998a. Kökboya (Rubia tinctorum L.) dan Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Sürtünme Haslıkları, A. Ü. Tarım Bilimleri Dergisi, 4 (3): 84-90
• Kayabaşı, N., S. Etikan ve S. Şanlı. 1998b. Yün Halı İpliklerinin Mordan İle İşlem Görme Şeklinin Bazı Bitkilerin Renkleri ve Haslıkları Üzerine Etkisi, 2000’li Yıllarda Türkiye’de Geleneksel Türk El Sanatlarının Sanatsal, Tasarımsal ve Ekonomik Boyutu, İzmir: 138-148.
• Uysal, İ. 1991. Tripleurospermum baytopianum E. Hossain ve Centaurea polyclada DC. Endemik Türlerinin Morfolojisi, Anatomisi ve Ekolojisi Üzerinde Araştırmalar, Anadolu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi D, 3(1): 37-61.
• Seventekin, N. ve T. Gülümser. 1989. Pelit ile Yün Liflerinin Boyanması Üzerine Bir Araştırma, Doğa Türk Kimya Dergisi, 13(3): 313-322.