Manisa İl ve İlçelerinde Yetiştirilen Susam Çeşitlerinin Dağılımı ve Mevcut Durumunun Araştırılması

Yıl 2015, Cilt: 25 Sayı: 2, 37 - 58, 31.12.2015

Meltem Ümmetoğlu Tuncer Taşkın Ahmet Şemsettin Tan

Öz

İnsan beslenmesinde
bitkisel yağların önemi büyüktür. Bitkisel yağ
üretiminde ayçiçeği, soya, kolza, pamuktan sonra susam (Sesamum indicum L.), dünyada ve ülkemizde geniş kullanım alanına sahip bir
endüstri bitkisidir. Susam, ülkemizde daha çok tahin, tahin helvası imalinde ve
unlu mamüller yapımında kullanılmaktadır. 
Ülkemizde ana ürün olarak üretilen susam, hububattan sonra ikinci ürün
olarak da üretilebilir. Ege Bölgesi 128157 dekarlık hasat alanıyla Türkiye
toplam susam üretiminin %43,2’sini karşılamaktadır. 2014 yılında Ege Bölgesi
illeri arasında en fazla susam üretimine sahip il 2443 tonluk üretimiyle
Manisa’dır (Anonim, 2014).

Bu
çalışmanın amacını, Manisa bölgesinde ana ve ikici ürün susam tarımında mevcut
durum ve sorunların araştırılması oluşturmaktadır. Araştırma, Manisa ilinde en
fazla üretimin yapıldığı Köprübaşı, Kula, Salihli, Demirci, Gördes ve Selendi
ilçelerinde yürütülmüştür. Çalışmada çok kademeli örnekleme yöntemi”
kullanılarak 90 üreticiden anket yoluyla veriler toplanmıştır. Elde edilen
verilere göre, ülke genelinde olduğu gibi, Manisa ilinde de susam tarımında
yerel çeşitler kullanılmaktadır. Bu çalışmada, susam tarımında, hasat-harman en
önemli sorun olarak saptanmıştır. Sertifikalı tohumluk kullanımının hemen hemen
yok denecek kadar az olması, uygun olmayan toprak hazırlığı, uygun olmayan ekim
teknikleri, ürün fiyatının yetersizliği, pazarlama sorunları üretim ve verim
artışını sınırlayan başta gelen önemli faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bunları, yabancı ot kontrolü, hastalık etmenleri ve zararlılar izlemiştir.

Anahtar Kelimeler

Susam, Sesamum indicum L., yağ bitkileri, agronomi, üretim sorunları

Investigation of Sesame Variety Distribution and Current Status of Sesame Production in Manisa Province and its’ Districts

Öz

Vegetable oils are one of the important
components of human diets. The production of vegetable
oils, sunflower, soybeans, rapeseed, cotton and sesame (Sesamum indicum L.) are important industrial crops with large
growing areas in the world and in Turkey. Sesame, in general is
consumed as tahini, halvah, and also in the bakery products in Turkey.
Sesame is grown as main crops and also the second crops after wheat and barley
in Turkey.
Aegean Region is the most important sesame production area with 12816 ha
production area, which corresponds to 43,2 % of the total harvested area of Turkey.
In 2014, Manisa is the leading province with 2443 tons sesame production in the
Aegean Region (Anonymous, 2014).

The purpose of this study is to investigate current status and problems
of sesame cultivation in Manisa province. Research was carried out in
Koprubasi, Kula, Salihli, Demirci, Gordes, and Selendi districts of Manisa
province. Multi-stage Sampling Method was used in the study and data collected
through a survey of 90 sesame growers. According to the data, as well as across
the country, local varieties or landraces are used in the sesame production in
Manisa. In this research, harvesting and threshing were found to be the most
important problems in sesame production. Lack of certified seed use, unsuitable
soil preparation and planting techniques, low sesame price, and marketing
problems are the most important factors which limits the production and farmers
income. These problems were followed by weed control, diseases, and pests.

Anahtar Kelimeler

Sesame, Sesamum indicum L., oilseed crops, agronomy, production problems

Kaynakça

• Ananymous. 2014. Food and Agriculture Organization of the United Nations. FAO Statistical Data-bases. http://faostat.fao.org. Anonim. 2015. GTHB İstatistik Verileri. Gıda Tarım Hayvancılık Bakanlığı. Ankara.
• Ashri, A. 1989. Sesame. Chapter 18. In G. Röbbelen, R.K. Downey., and A. Ashri (Eds.) Oil Crops of the World. Mc Grow-Hill Publishing Company.
• Bedigan, D. 1981. Origin, diversity, exploration and collection of sesame. p. 164-169. In A. Ashri (Ed) Sesame: Status and Improvements Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No: 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Bedigan, D., and J. R. Harlan. 1986. Evidence for cultivation of sesame in the ancient word. Economic Botany 40:137-154.
• Beech, D. F. 1985a. Sesame research possibilities for yield improvement. p. 96-106. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Beech, D. F. 1985b. Sesame production and potentials in Australia. p. 17-22. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Benjasil, V. 1985. Production, research and development of sesame and safflower in Thailand.. p. 12-16. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Delikastanidov, S. G. 1985. Conditions and methods for the improvement of sesame production, growing methods and plant protection in Bulgaria. p. 62-63. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Demir, İ. 1962. Türkiye'de yetiştirilen önemli susam çeşitlerinin başlıca morfolojik, biyolojik vasıfları üzerinde araştırmalar. Ege Üni. Zir. Fak. Yayın No. 53. Ege Ü. Matbaası. İzmir.
• Desai, N. D., and S. N. Goyal. 1981a. Major problems of growing sesame in India and South East Asia. p. 6-14. In A. Ashri and P. Poetiary (Eds.) Sesame: Status and Improvements. Proc. of Expert Consultation. 8-12 Dec. 1980. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Desai, N. D., and S. N. Goyal. 1981b. Sesame culture in India. p. 17-21. In A. Ashri and P. Poetiary (Eds.) Sesame: Status and Improvements. Proc. of Expert Consultation. 8-12 Dec. 1980. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Dizdaroğlu, T. ve A.Ş. Tan. 1994. Ege Bölgesi Susam (Sesamum indicum L.) Üretiminde Tohumluk Kullanımı, Ekim Tekniği ve Çeşit Sorunu. Tarla Bitkileri Kongresi. 25-29 Nisan 1994. Cilt I. s.322 E.Ü.Z.F. Basımevi. Bornova. İzmir.
• Dizdaroğlu, T. ve A.Ş. Tan. 1995a. Ege Bölgesinde sulu ve Kuru şartlarda susam üretimi ve sorunları. Anadolu 5 (1): 48-73. Menemen. İzmir.
• Dizdaroğlu, T. ve A.Ş. Tan. 1995b. Ege Bölgesi ikinci ürün susam üretimi ve sorunları. Anadolu 5 (2): 116-138. Menemen. İzmir.
• Harlan, J. R. 1951. Anotomy of gene centers. The American Naturalist 85: 97-103.
• İlisulu, K. 1973. Yağ Bitkileri ve Islahı. Çağlayan Kitabevi, İstanbul.
• İncekara, F. 1972. Endüstri bitkileri ve ıslahı, yağ bitkileri ve ıslahı. Cilt 2. Ege Ü. Zir. Fak. Yay. No.83. Ege Üni. Matbaası, İzmir. Joshi, A. B.. 1961. Sesamum. Indian Central Oilseed Committee. Hydarabad, India.
• Kabayashi, T., 1981. The wild and cultivated species in the genus Sesamum. p 157-163. In Sesame: Status and improvement.. FAO Plant Production and Protection Paper No. 26. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Khıdır, M. O. 1981a. Sesame production in Sudan. p. 45-49. In A. Ashri (Ed) Sesame: Status and Improvements Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Khıdır, M. O. 1981b. Major problems of sesame growing in East Africa and Near East. p. 36-43. In A. Ashri (Ed) Sesame: Status and Improvements Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Langam, R. 1985. Growing sesame in the desert South West USA. In A.Ashri (Ed.) Sesame and safflower: Status and potentials. FAO Plant Production and Protection Paper 66. FAO, Rome.
• Lee, J. I. 1985. Sesame Production in the Republic of Korea. p. 6-9. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Myint, U. T. 1981. Sesame in Burma. p. 22-24. In A. Ashri (Ed) Sesame: Status and Improvements Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Omran, A. 1985a. Sesame and safflower production and research status in Ethiopia. p. 42-47 In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Omran, A. 1985b. Oil crops network for east Africa and India region. p. 52-58. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Prabarakan, A. J. 1996. Genetic diversity of wild sesame from Southern India. Plant Genetic Res. Newsletter 106: 44-46. Röbbelen, G., R. K. Downey, and A. Ashri. 1989. Oil Crops of the World. McGraw-Hill Pub. Co. New York.
• Sharif, M. 1985. Status of sesame and safflower production in Pakistan. p. 30-33. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Tan, A. Ş. 1998. Susamda tüylülüğün kalıtımı (Sesamum indicum L.). Anadolu 8 (2): 1-23.
• Tan, A.Ş. 2000. Susam Tarımı. TYUAP Ege - Marmara Dilimi Tarla Bitkileri Toplantısı Bildirileri. Ege Tar. Ara. Enst. Menemen, İzmir.
• Tan, A.Ş. 2003. Susam tarımı. p. 213-237. TYUAP/TAYEK Ege - Marmara Dilimi Tarla Bitkileri Toplantısı. 2-4 Eylül 2003. Ege Tar. Ara. Enst. Menemen, İzmir.
• Tan, A. Ş. 2009. Susam Tarımı ve Makineli Hasat p.1-30. Ege Dilimi Tarla Bitkileri BAV Toplantısı. 12-14 Mayıs 2009. Ege Tar. Ara. Enst. Yay. No: 134. Menemen, İzmir.
• Tan, A. Ş. 2010. Screening Phyllody Infected Sesame Varieties and Seed Transmission of Phyllody Under Natural Conditions in Turkey. Anadolu, J. of AARI. 20 (1): 26-33.
• Tan, A. 2011a. Bazı Susam Çeşitlerinin Menemen Koşullarında Performansları Anadolu, J. of AARI. 21 (2): 11-28.
• Tan, A. Ş. 2011b. Susam. Agroskop. Tarım – Gıda – Hayvancılık Dergisi. 2011 (2): 25-29. Adana.
• Tan, A. Ş. 2012. Susam Tarımı. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Yayınları No: 146.
• Tan, A. Ş. 2015a. Ülkesel Susam Araştırmaları Koordinatör Raporu. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü. İzmir.
• Tan, A. Ş. 2015b. Susam tarımı. Çiftçi Broşürü No: 135. Ege Tar. Ara. Enst. Menemen, İzmir.
• Tan, A.Ş. ve A. Tan. 1996. Türkiye susam (Sesamum indicum L.)' larının morfometrik varyasyon analizi. Anadolu. 6 (2): 1 - 23. Menemen. İzmir.
• Tan, A. Ş., M. Aldemir ve A. Altunok. 2013. Ege Bölgesi Susam Araştırmaları Projesi. Ara Sonuç Raporu. Ege Tar. Ara. Ens. Menemen. İzmir.
• Tan, A. Ş., M. Aldemir ve A. Altunok. 2015a. Ege Bölgesi Susam Araştırmaları Projesi. 2015 Yılı Gelişme Raporu. Ege Tar. Ara. Ens. Menemen. İzmir.
• Tan, A. Ş., M. Aldemir ve A. Altunok, A. Peksüslü, İ. Yılmaz, H. Kartal, H. Öztarhan, A. İnal ve L. Aykas. 2015b. Endüstri Bitkileri Genetik Kaynakları Araştırma Projesi. 2015 Yılı Gelişme Raporu. Ege Tar. Ara. Ens. Menemen. İzmir.
• Tu, L. 1985a. Sesame production and sesame breeding: studies in Henan Province, Chine. p. 10-11. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Tu, L. 1985b. Sesame production and sesame breeding: Studies in Henan Province, Chaina. In A.Ashri (Ed.) Sesame and Safflower: Status and potentials. FAO Plant Production and Protection Paper 66. FAO, Rome.
• Uzo, J. O. 1981. An analysis of production trends, problems and potentials of increasing sesame production in Nigeria. p. 30-35. In A. Ashri (Ed) Sesame: Status and Improvements Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Villarreal, L. Q. 1981. Some agroeconomic aspects of sesame in Mexico. p. 64-67. In A. Ashri (Ed) Sesame: Status and Improvements Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
• Yates, F. 1965. Sampling methods for censuses and surveys. Charls Griffin and Co. Ltd. London.
• Yermenos, M. 1993. Sesame. p. In Walter R. Fehr and H. H. Hadley (Eds) Hybridization of Crop Plants. 549-563. American Society of Agronomy and Crop Sci. Society of America. Madison, Wisconsin, USA.