Araştırma Makalesi
Yıl 2020,
Cilt: 30 Sayı: 1, 11 - 32, 08.05.2020
Öz
Bu çalışma, 2015-2016 yıllarında Kars ili ilçe ve köylerinde yaşayan yöre halkı tarafından sebze olarak kullanılan bitki türlerini tespit etmek, belirlenen türlerin kullanım şekilleri ile ilgili kültürel zenginliklerimizi belirleyerek, gelecek nesillere aktarmak amacı ile gerçekleştirilmiştir. Araştırma alanındaki 19 familyaya ait toplam 87 taksonun, sebze olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Tespit edilen bu bitki türlerinin daha çok Asteracea, Lamiceae, Polygonacea ve Apiceae familyalarına ait olduğu görülmüştür. Bu bitkilerin, kök, gövde, sürgün, çiçek, dal, yaprak, tohum ve yumru gibi kısımlarını sebze olarak tüketildiği belirlenmiş ancak, bitkinin yenilen kısımlarının yöreden yöreye farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Yöre halkı tarafından bu bitki türlerinin taze olarak tüketildiği gibi, kurutarak, salamura edilerek, turşuya işlenerek, dondurularak veya konserve şeklinde muhafaza edilerek uzun süre tüketildiği belirlenmiştir. Ayrıca bu bitki türlerini; çiğ (salata), yemek, sarma, çorba, börek içi, turşu, reçel olarak değerlendirdiklerini, bazılarını ise baharat olarak, tat ve koku vermek için, çay olarak ve tedavi amacı ile de kullandıkları tespit edilmiştir. Toplanan bitkilerin yöresel adları, bulunduğu yerin konumu, bitkinin kullanılan kısımları, kullanım şekilleri öğrenilerek kayıt altına alınmıştır. Bitkilere ait herbaryumları hazırlanarak teşhisleri Erzincan Binali Yıldırım Ünüversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü’nde yapılmıştır. Herbaryum örnekleri ve alınan tohum örnekleri muhafaza amacı ile Türkiye Tohum Gen Bankası (Ankara) ve Ulusal Tohum Gen Bankası’na (Menemen/İzmir) gönderilmiştir.
Kars, sebze, yabani bitkiler, kullanım şekilleri.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Akan, H., M. M. Korkut ve M. M. Balos. 2008. Arat Dağı ve çevresinde (Birecik, Sanlıurfa) etnobotanik bir arastırma. Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi 20 (1): 67-81.
- Akgünlü, S. B. 2012. Kilis ve Gaziantep yöresinde tüketilen bazı yabani sebzelerin mineral içerikleri ve mikrobiyolojik analizler. Yüksek Lisans Tezi. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Ana bilim Dalı.
- Aksakal, Ö. ve K. Yusuf. 2008. Erzurum ve çevresinde halk tarafından gıda amaçlı olarak kullanılan bitkiler. s.1009-1012. Türkiye 10. Gıda Kongresi. 2008 Erzurum.
- Alkayış, M. F. 2007. Türkiye Türkçesinde bitki adları. Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
- Alpaslan, D. 2004. Van yöresinde doğal olarak yetişen bazı bitkilerin geleneksel tüketim şekilleri. Yüzüncü Yıl Alparslan, D. 1. Geleneksel Gıdalar Sempozyumunun 23-24 Eylül, Van.
- Altundağ, E., and N. Özhatay. 2008. Local Names Of Some Useful Plants From Iğdır Provınce (East Anatolıa). İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi 40: 101-116.
- Altundağ, E., and M. Öztürk. 2011. Ethnomedicinal studies on the plant resources of east Anatolia, Turkey. Procedia Social and Behavioral Sciences 19: 756-777. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.05.195.
- Baytop, T. 2007. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Türk Dil Kurumu, Üçüncü baskı, Ankara.
- Davis, P. H. 1965-1985. Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Vol. 1-9, Edinburgh University Press, Edinburgh.
- Ece, S., Ç. Kızılarslan, E. Altundağ ve M. Akkaya. 2018. Biga’da (Çanakkale) geleneksel kullanımı olan bitkilerin yöresel adları ve adlandırma yaklaşımları. Avrasya Terim Dergisi 6 (1): 35-47.
- Ekim, T., M. Koyuncu, M. Vural, H. Duman, Z. Aytaç ve N. Adıgüzel. 2000. Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Eğrelti ve Tohumlu bitkiler). Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, Ankara.
- Engels, J. M. M. 2011. An introduction to plant germplasm exploration and collecting: planning, methods and procedures, follow-up. pp.1-6. In: Guarino L, R. V. R. Rao, and E. Goldberg (Eds.). Bioversity International. Rome, Italy.
- Ertuğ, F. 2014a. Etnobotanik. s.318-344. A. Güner ve T. Ekim (Eds.). Resimli Türkiye Florası. Cilt 1. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Genel Yayın No: 390.
- Ertuğ, F. 2014b. Yenen Bitkiler. s.345-380. A. Güner ve T. Ekim (Eds.). Resimli Türkiye Florası. Cilt 1. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Genel Yayın No: 390.
- Göğtepe, S., N. Yaşar ve F. Güneş. 2008. Kars ve çevresinde yetişen bazı bitkilerin etnobotanik özellikleri. 19. Ulusal Biyoloji Kongresi. 23-27 Haziran Trabzon.
- Güner, A. 2012. Türkiye Bittkiler Listesi (Damarlı Bitkiler) Kitabı, ANG Vakfı/ Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, Birinci basım Kasım 2012, İstanbul.
- Güner, A., N. Özhatay, T. Ekim, and K. H. C. Başer. 2000. Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Volume 11, Edinburgh University Press, Edinburgh.
- Güneş, F., and N. Özhatay. 2011. An ethnobotanical study from Kars (Eastern) Turkey. Biological Diversity and Conservation ISSN 1308-8084 4/1: 30-41.
- Güvenç, İ. ve Y. Kaya. 1996. Erzurum’da sebze olarak değerlendirilen yöresel bazı bitkiler. Atatürk Ünüversitesi Zir. Fak. Dergisi 27 (3): 369-374.
- İyigün, Ö. ve Z. Özer. 2001. Muş ve yöresinde gıda olarak kullanılan yabancı otlar. Türkiye Herboloji Dergisi 4 (2): 66-73.
- Kadıoğlu, S., G. Taşgın, B. Kadıoğlu, C. Karaman Gezenoğlu, S. Yüksel ve K. Karagöz. 2015. Halk Tarafindan Bilinen ve Değerlendirilen Bitki Genetik Kaynaklarının Belirlenmesi (Kop Geçidi). Sonuç Raporu. Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Erzurum.
- Kadıoğlu, Z., K. Çukadar, A. Kandemir, M. Aslay, N. N. Kalkan, H. Vurgun ve N. Ertürk. 2016. Erzincan ve Erzurum illerinde sebze olarak tüketilen yabani bitki türlerinin tespiti ve kullanım şekilleri. Uluslararası Erzincan Sempozyumu. 28 Eylül-01 Ekim 2016. Erzincan. s. 855-877.
- Kaval, İ., L. Behçet, and U. Cakilcioglu. 2014. Ethnobotanical study on medicinal plants ın gecitli and ıts surrounding (Hakkâri-Turkey). Journal of Ethnopharmacology 155 (1): 171-184.
- Kendir, G. ve A. Güvenç. 2000. Türkiye’de yapılmış etnobotanik çalışmalara genel bir bakış. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi 30 (1): 49.
- Koca, İ., İ. Hasbay ve Ş. Bostancı. 2011. Samsun ve çevresinde sebze olarak kullanılan bazı yabani bitkiler ve tüketim şekilleri. Samsun Sempozyumu. 13-16 Ekim 2011. Samsun.
- Korkmaz, M. ve Z. Alpaslan. 2014. Ergan dağı (Erzincan-Türkiye)’nın etnobotanik özellikleri. Bağbahçe Bilim Dergisi 1 (3): 1-31. E-ISSN: 2148-4015.
- Korkmaz, M. ve E. Karakurt. 2015. Kelkit (Gümüşhane) ilçesinde doğal gıda bitkilerinin geleneksel kullanımları. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 8 (2): 31-39.
- Özgökçe, F., and F. Özçelik. 2004. Ethnobotanical aspects of some taxa in East Anatolia, Turkey. Economic Botany 58 (4): 697-704.
- Satil, F. ve E. Akçiçek, S. Selvi. 2007. Madra dağı (Balıkesir/İzmir) ve çevresinde etnobotanik bir çalışma. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 1 (1): 31-36.
- Şekeroğlu, N., F. Özkutlu, M. Deveci, Ö. Dede ve N.Yılmaz. 2005. Ordu yöresinde sebze olarak tüketilen bazı yabani bitkilerin besin değeri yönünden incelenmesi. Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, Antalya. Cilt I, s. 523-528.
- Tan, A., T. Taşkın ve A. İnal. 2013. Bitki Genetik Kaynaklarının Toplanması. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Yayınları. Teknik Broşür. No: 7. Güncellenmiş 3. basım. Menemen, İzmir.
- Tan, A. ve T. Taşkın. 2013. Herbaryum Hazırlama Teknikleri. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Yayınları. Teknik Broşür No: 4. Güncellenmiş 3. basım. Menemen, İzmir.
- Tekin, S. 2011. Üzümlü (Erzincan) ilçesinin etnobotanik özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. Erzincan Binali Yıldırım Ünüversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Ana Bilim Dalı. Erzincan.
- Tuzlacı, E. 2011. Türkiye Bitkileri Sözlüğü (Genişletilmiş 2. Baskı). Alfa Yayınları, İstanbul.
- Yapıcı, İ. Ü., H. Hoşgören ve Ö. Saya. 2009. Kurtalan (Siirt) ilçesinin etnobotanik özellikleri. Dicle Ünüversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakultesi Dergisi 12: 191-196.
- Yeşil, Y. 2007. Kürecik bucağında etnobotanik bir çalışma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Yıl 2020,
Cilt: 30 Sayı: 1, 11 - 32, 08.05.2020
Öz
This study was carried out to specify the plant species consumed as vegetables by local people living in districts and villages of Kars province in order to determine our cultural richness based on the usage types of these species by aiming to hand down the next generations in 2015-2016. It was determined that 87 taxa belonging to 19 families are used as vegetables in the research area. It was found that determined plant species belong to Asteracea, Lamiceae, Polyogonocea and Apiceae families. While it was determined that parts of these plants such as root, stem, shoot, flower, branch, leaf, seed and tuber were consumed as vegetables, however, it was also revealed that the habit of consuming may be differed from region to region. These plants are consumed as fresh, dried, in brine, frozen, processed by pickles or preserved in the form of canned food. Moreover, it was ascertained that they are consumed as raw (salad), food, wrap, soup, pastry, pickles, jams and some of them as spices for taste and smell, and additionally as tea for therapeutic purposes. All plants were recorded by their local names, locations, parts with their usage patterns. Herbarium was prepared and later identified by Department of Biology, Faculty of Science, Erzincan Binali Yildirim University. Herbarium specimens and seed samples sent to Seed Gene Bank of Turkey (Ankara) and the National Seed Gene Bank (Menemen/İzmir) by aim of conservation.
Kars, vegetable, wild plants, types of consuming.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Akan, H., M. M. Korkut ve M. M. Balos. 2008. Arat Dağı ve çevresinde (Birecik, Sanlıurfa) etnobotanik bir arastırma. Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi 20 (1): 67-81.
- Akgünlü, S. B. 2012. Kilis ve Gaziantep yöresinde tüketilen bazı yabani sebzelerin mineral içerikleri ve mikrobiyolojik analizler. Yüksek Lisans Tezi. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Ana bilim Dalı.
- Aksakal, Ö. ve K. Yusuf. 2008. Erzurum ve çevresinde halk tarafından gıda amaçlı olarak kullanılan bitkiler. s.1009-1012. Türkiye 10. Gıda Kongresi. 2008 Erzurum.
- Alkayış, M. F. 2007. Türkiye Türkçesinde bitki adları. Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
- Alpaslan, D. 2004. Van yöresinde doğal olarak yetişen bazı bitkilerin geleneksel tüketim şekilleri. Yüzüncü Yıl Alparslan, D. 1. Geleneksel Gıdalar Sempozyumunun 23-24 Eylül, Van.
- Altundağ, E., and N. Özhatay. 2008. Local Names Of Some Useful Plants From Iğdır Provınce (East Anatolıa). İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi 40: 101-116.
- Altundağ, E., and M. Öztürk. 2011. Ethnomedicinal studies on the plant resources of east Anatolia, Turkey. Procedia Social and Behavioral Sciences 19: 756-777. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.05.195.
- Baytop, T. 2007. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Türk Dil Kurumu, Üçüncü baskı, Ankara.
- Davis, P. H. 1965-1985. Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Vol. 1-9, Edinburgh University Press, Edinburgh.
- Ece, S., Ç. Kızılarslan, E. Altundağ ve M. Akkaya. 2018. Biga’da (Çanakkale) geleneksel kullanımı olan bitkilerin yöresel adları ve adlandırma yaklaşımları. Avrasya Terim Dergisi 6 (1): 35-47.
- Ekim, T., M. Koyuncu, M. Vural, H. Duman, Z. Aytaç ve N. Adıgüzel. 2000. Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Eğrelti ve Tohumlu bitkiler). Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, Ankara.
- Engels, J. M. M. 2011. An introduction to plant germplasm exploration and collecting: planning, methods and procedures, follow-up. pp.1-6. In: Guarino L, R. V. R. Rao, and E. Goldberg (Eds.). Bioversity International. Rome, Italy.
- Ertuğ, F. 2014a. Etnobotanik. s.318-344. A. Güner ve T. Ekim (Eds.). Resimli Türkiye Florası. Cilt 1. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Genel Yayın No: 390.
- Ertuğ, F. 2014b. Yenen Bitkiler. s.345-380. A. Güner ve T. Ekim (Eds.). Resimli Türkiye Florası. Cilt 1. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Genel Yayın No: 390.
- Göğtepe, S., N. Yaşar ve F. Güneş. 2008. Kars ve çevresinde yetişen bazı bitkilerin etnobotanik özellikleri. 19. Ulusal Biyoloji Kongresi. 23-27 Haziran Trabzon.
- Güner, A. 2012. Türkiye Bittkiler Listesi (Damarlı Bitkiler) Kitabı, ANG Vakfı/ Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, Birinci basım Kasım 2012, İstanbul.
- Güner, A., N. Özhatay, T. Ekim, and K. H. C. Başer. 2000. Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Volume 11, Edinburgh University Press, Edinburgh.
- Güneş, F., and N. Özhatay. 2011. An ethnobotanical study from Kars (Eastern) Turkey. Biological Diversity and Conservation ISSN 1308-8084 4/1: 30-41.
- Güvenç, İ. ve Y. Kaya. 1996. Erzurum’da sebze olarak değerlendirilen yöresel bazı bitkiler. Atatürk Ünüversitesi Zir. Fak. Dergisi 27 (3): 369-374.
- İyigün, Ö. ve Z. Özer. 2001. Muş ve yöresinde gıda olarak kullanılan yabancı otlar. Türkiye Herboloji Dergisi 4 (2): 66-73.
- Kadıoğlu, S., G. Taşgın, B. Kadıoğlu, C. Karaman Gezenoğlu, S. Yüksel ve K. Karagöz. 2015. Halk Tarafindan Bilinen ve Değerlendirilen Bitki Genetik Kaynaklarının Belirlenmesi (Kop Geçidi). Sonuç Raporu. Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Erzurum.
- Kadıoğlu, Z., K. Çukadar, A. Kandemir, M. Aslay, N. N. Kalkan, H. Vurgun ve N. Ertürk. 2016. Erzincan ve Erzurum illerinde sebze olarak tüketilen yabani bitki türlerinin tespiti ve kullanım şekilleri. Uluslararası Erzincan Sempozyumu. 28 Eylül-01 Ekim 2016. Erzincan. s. 855-877.
- Kaval, İ., L. Behçet, and U. Cakilcioglu. 2014. Ethnobotanical study on medicinal plants ın gecitli and ıts surrounding (Hakkâri-Turkey). Journal of Ethnopharmacology 155 (1): 171-184.
- Kendir, G. ve A. Güvenç. 2000. Türkiye’de yapılmış etnobotanik çalışmalara genel bir bakış. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi 30 (1): 49.
- Koca, İ., İ. Hasbay ve Ş. Bostancı. 2011. Samsun ve çevresinde sebze olarak kullanılan bazı yabani bitkiler ve tüketim şekilleri. Samsun Sempozyumu. 13-16 Ekim 2011. Samsun.
- Korkmaz, M. ve Z. Alpaslan. 2014. Ergan dağı (Erzincan-Türkiye)’nın etnobotanik özellikleri. Bağbahçe Bilim Dergisi 1 (3): 1-31. E-ISSN: 2148-4015.
- Korkmaz, M. ve E. Karakurt. 2015. Kelkit (Gümüşhane) ilçesinde doğal gıda bitkilerinin geleneksel kullanımları. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 8 (2): 31-39.
- Özgökçe, F., and F. Özçelik. 2004. Ethnobotanical aspects of some taxa in East Anatolia, Turkey. Economic Botany 58 (4): 697-704.
- Satil, F. ve E. Akçiçek, S. Selvi. 2007. Madra dağı (Balıkesir/İzmir) ve çevresinde etnobotanik bir çalışma. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 1 (1): 31-36.
- Şekeroğlu, N., F. Özkutlu, M. Deveci, Ö. Dede ve N.Yılmaz. 2005. Ordu yöresinde sebze olarak tüketilen bazı yabani bitkilerin besin değeri yönünden incelenmesi. Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, Antalya. Cilt I, s. 523-528.
- Tan, A., T. Taşkın ve A. İnal. 2013. Bitki Genetik Kaynaklarının Toplanması. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Yayınları. Teknik Broşür. No: 7. Güncellenmiş 3. basım. Menemen, İzmir.
- Tan, A. ve T. Taşkın. 2013. Herbaryum Hazırlama Teknikleri. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Yayınları. Teknik Broşür No: 4. Güncellenmiş 3. basım. Menemen, İzmir.
- Tekin, S. 2011. Üzümlü (Erzincan) ilçesinin etnobotanik özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. Erzincan Binali Yıldırım Ünüversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Ana Bilim Dalı. Erzincan.
- Tuzlacı, E. 2011. Türkiye Bitkileri Sözlüğü (Genişletilmiş 2. Baskı). Alfa Yayınları, İstanbul.
- Yapıcı, İ. Ü., H. Hoşgören ve Ö. Saya. 2009. Kurtalan (Siirt) ilçesinin etnobotanik özellikleri. Dicle Ünüversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakultesi Dergisi 12: 191-196.
- Yeşil, Y. 2007. Kürecik bucağında etnobotanik bir çalışma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Toplam 36 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Ziraat, Veterinerlik ve Gıda Bilimleri |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 8 Mayıs 2020 |
| Gönderilme Tarihi | 15 Mayıs 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 30 Sayı: 1 |
