Gümüşhane İli Yerel Fasulye Genotiplerinin Morfolojik ve Tarımsal Özellikler Yönünden Karakterizasyonu Üzerine Bir Ön Çalışma

Yıl 2021, Cilt: 31 Sayı: 2, 143 - 160, 15.12.2021

Veysel Soydaş , Murat Aydın Erdal Elkoca Emre İlhan

https://doi.org/10.18615/anadolu.1029881

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmada, Gümüşhane ilinin bütün ilçelerindeki yerel fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotipleri toplanarak tanımlamalarının yapılması ve üstün özelliğe sahip olan genotipler belirlenerek ileride yapılacak ıslah ve seleksiyon çalışmaları için çekirdek koleksiyon oluşturulması amaçlanmıştır. Gümüşhane merkez ve ilçeler, 2014 yılı hasat döneminde gezilerek 49 fasulye genotipine ait tohumlar toplanmış ve toplanan genotipler 2015 yılında Gümüşhane-Kelkit Öbektaş beldesinde Şansa Bağlı Tam Bloklar Deneme Deseninde 3 tekrarlamalı olarak morfolojik ve tarımsal özellikler yönünden denemeye alınmıştır. Genotiplerin morfolojik karakterizasyonu IPGRI ve EU-CPVO tarafından geliştirilen çeşit değerlendirme kriterlerine göre yapılmıştır. Ayrıca, çıkıştan hasada kadarki dönemde, fenoloji, verim ve verim unsurları ile ilgili gözlem ve ölçümler yapılmıştır. Böylece genotiplerin değerlendirilmesinde 30 adet morfolojik ve 9 adet tarımsal özellik dikkate alınmıştır. Araştırma sonucunda, incelenen morfolojik özelliklerden 20 tanesinde genotiplerin değişkenlik gösterdiği ve tarımsal özellikler bakımından da genotipler arasında önemli farkların bulunduğu belirlenmiştir. Genotipler morfolojik ve tarımsal özellikler bakımından ayrı ayrı kümeleme analizine tabi tutulmuş ve genotipler morfolojik olarak üç, tarımsal özellikler bakımından ise dört ana grupta kümelenmiştir. Sonuç olarak, tarımsal özellikler bakımından yapılan sınıflandırmada yüksek verimli ve erkenci genotiplerin yer aldığı Grup B ile tarla koşullarında seleksiyon çalışmalarına devam edilmesine karar verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

: Fasulye, Phaseolus vulgaris L., karakterizasyon, seleksiyon, kümeleme analizi

A Preliminary Study on the Characterization of Common Bean Landraces in Gümüşhane in Terms of Morphological and Agricultural Characteristics

Öz

In this study, local bean (Phaseolus vulgaris L.) genotypes in all districts of Gümüşhane were collected and characterized with the aim of creating a core collection for future breeding and selection studies by determining genotypes with superior features. Forty-nine common bean genotypes were collected by visiting central Gümüşhane and its districts during the harvest period in 2014. These genotypes were investigated for morphological and agricultural characteristics in three randomized complete blocks in Öbektaş town of Gümüşhane-Kelkit in the 2015 crop season. Morphological characterization of genotypes was made according to the variety evaluation criteria developed by IPGRI and EU-CPVO. In addition, in the period between emergence and harvest, observations and measurements were made on phenology, yield and yield components. Thus, 30 morphological and 9 agricultural characteristics were taken into account in the evaluation of genotypes. Results showed that bean genotypes varied in 20 of the morphological traits examined and that there were important differences among genotypes in terms of agricultural characteristics. Genotypes were subjected to cluster analysis separately in terms of morphological and agricultural characteristics and were clustered into three main groups based on morphological characteristics and four main groups based on agricultural characteristics. It was decided to continue selection studies under field conditions with Group B, which includes high yielding and early maturing genotypes.

Anahtar Kelimeler

Bean, Phaseolus vulgaris L., characterization, selection, cluster analysis

Kaynakça

• Açıkgöz, N. 2004. Bitki ıslahı, bitki genetik kaynakları, introdüksiyonlar, varyasyon oluşturma, melezleme ve ebeveyn seçimi. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Yayın No: 114. İzmir.
• Anonim. 2001. Tarımsal Değerleri Ölçme Denemeleri Teknik Talimatı. Yemeklik Tane Baklagiller. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü. Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü. Ankara.
• Anonim. 2019a. Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) http://www.tuik.gov.tr/Start.do (Erişim tarihi: 20/09/2019).
• Anonim. 2019b. http://cografyaharita.com/turkiye_mulki_ idare_haritalari3.html (Erişim Tarihi:20/09/2019).
• Anonim. 2019c. https://parselsorgu.tkgm.gov.tr/ (Erişim Tarihi:20/09/2019).
• Anonymous. 2019 Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAOSTAT) http://www.fao.org/faostat/en/#data (Erişim Tarihi:20/09/2019).
• Aydın, A. ve Y. Sezen. 1995. Toprak Kimyası Laboratuvar Kitabı. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Yayınları No: 174. Erzurum.
• Aydoğan, C., E. Elkoca, K. Haliloğlu ve M. Aydın. 2020. Bazı İspir kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) hatlarının seleksiyonu üzerine bir ön çalışma. ANADOLU J. of AARI 30 (2): 251-265.
• Balkaya, A. 1999. Karadeniz bölgesindeki taze fasulye (Phaseolus vulgaris L.) gen kaynaklarının toplanması, fenolojik ve morfolojik özelliklerinin belirlenmesi ve taze tüketime uygun tiplerin teksel seleksiyon yöntemi ile seçimi üzerinde araştırmalar. Doktora tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Samsun.
• Bıyıklı, B., E. Elkoca ve M. Aydın. 2021. İspir kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) popülasyonunun karakterizasyonu ve seleksiyon yoluyla ıslahı. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi 36: 20-33.
• Bliss, F.A. 1980. Common bean. pp. 273-284. In: W.R. Fehr and H.H. Hadley (Eds.). Hybridization of Crop Plants. American Society of Agronomy-Crop Science Society of America, Madison, Wisconsin, USA.
• Bode, D., F. Elezi, and B. Gixhari. 2013. Morphological characterisation and interrelationships among descriptors in Phaseolus vulgaris accessions. Agriculture and Forestry/Poljoprivreda i Sumarstvo 59 (2): 175-185.
• Bozoğlu, H. 1995. Kuru fasulyede (Phaseolus vulgaris L.) bazı tarımsal özelliklerin genotip x çevre interaksiyonu ve kalıtım derecelerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Doktora tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Samsun.
• Ceyhan, E., M. Önder ve A. Kahraman. 2009. Fasulye genotiplerinin bazı tarımsal özelliklerinin belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 23 (49): 67-73.
• Çalışkan, S., R. İ. Aytekin, A. K. Yağız ve C. Yavuz. 2018. Bazı fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşitlerinde tam ve kısıtlı sulama uygulamalarının tane kalitesi üzerine etkisi. Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi 6 (12): 1853-1859.
• Çancı, H. 2016. Fasulye (Phaseolus spp. L.) mini-öz koleksiyonunun Antalya koşullarında fenolojik, morfolojik ve tarımsal özelliklerinin belirlenmesi. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 9 (2): 26-32.
• Çiftçi, C. Y. ve S. Şehirali. 1984. Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşitlerinde değişik özelliklerin fenotipik ve genotipik farklılıkların saptanması. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayın No: TB 4. Ankara.
• Dumlu, B. 2009. Kuzey Doğu Anadolu Bölgesinden toplanan 23 fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotipinin fenolojik ve morfolojik karakterizasyonu. Yüksek lisans tezi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Erzurum.
• Dursun, A. 1999. Erzincan’da yaygın olarak yetiştirilen yalancı dermason fasulye (Phaseolus vulgaris L.) popülasyonunun seleksiyon yoluyla ıslahı. Doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Erzurum.
• Düzdemir, O. 1998. Kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinde verim ve diğer bazı özellikler üzerine bir araştırma. Yüksek lisans tezi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tokat.
• Düzdemir, O. ve C. Akdağ. 2001. Türkiye kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L,) gen kaynaklarının karakterizasyonu: II. Verim ve diğer bazı özellikleri. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 18 (1): 101-105.
• Ekincialp, A. ve S. Şensoy. 2013. Van Gölü havzası fasulye genotiplerinin bazı bitkisel özelliklerinin belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi 23 (2): 102–111.
• Elkoca, E. ve F. Kantar. 2004. Erzurum ekolojik koşullarına uygun erkenci ve yüksek verimli kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 35 (3-4): 137-142.
• Elkoca, E. ve T. Çınar. 2015. Bazı kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşit ve hatlarının Erzurum ekolojik koşullarına adaptasyonu, tarımsal ve kalite özellikleri. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi 30: 141-153.
• Erdinç, Ç., Ö. Türkmen ve S. Şensoy. 2013. Türkiye’nin bazı fasulye genotiplerinin çeşitli bitkisel özelliklerinin belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi 23 (2): 112-125.
• Ergün, A. 2005. Samsun ilindeki barbunya fasulye gen kaynaklarının karakterizasyonu ve morfolojik varyabilitesinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Yüksek lisans tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Samsun.
• Fita, A., A. Rodríguez-Burruezo, M. Boscaiu, J. Prohens, and O. Vicente. 2015. Breeding and domesticating crops adapted to drought and salinity: a new paradigm for increasing food production. Frontiers in Plant Science 6: 1-14.
• Hofer, J. M. I., C. W. Gourlay, and T. H. N. Ellis. 2001. Genetic control of leaf morphology: a partial view. Annals of Botany 88: 1129-1139.
• IBM Corp. Released 2016. IBM SPSS Statistics for Windows, Version 24.0. Armonk, NY: IBM Corp.
• Kahraman, A., M. Önder, and E. Ceyhan. 2014. Cluster analysis in common bean genotypes (Phaseolus vulgaris L.). Turkish Journal of Agricultural and Natural Sciences Special Issue 1: 1030-1035.
• Kantar, F. ve E. Elkoca. 2001. Bazı fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşitlerinin kardinal ve toplam sıcaklık isteklerinin belirlenmesi. Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kongresi. 17-21 Eylül 2001. Cilt I Tahıllar ve Yemeklik Tane Baklagiller. Tekirdağ. s. 371-375.
• Kantar, F., E. Elkoca, C. Eken ve M. F. Dönmez. 2010. Kuzey Doğu Anadolu Bölgesi ve Çoruh Vadisi’nde yetiştirilen kuru fasulye gen kaynaklarının toplanması ve değerlendirilmesi. TUBİTAK TOVAG 107O400 No.lu Proje Sonuç Raporu. Ankara.
• Karataş, A., D. T. Büyükdinç, A. İpek, M. Yağcıoğlu, K. Sönmez ve Ş. Ş. Ellialtıoğlu. 2017. Türkiye’de fasulyede yapılan morfolojik ve moleküler karakterizasyon çalışmaları. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 10 (1): 16-27.
• Kessler, S., and N. Sinha. 2004. Shaping up: the genetic control of leaf shape. Current Opinion in Plant Biology 7: 65-72.
• Madakbaş, S. Y., H. Özçelik ve M. Ergin. 2006. Çarşamba Ovası’nda bodur taze fasulye popülasyonlarından belirlenmiş olan hatlar arasındaki farklılıkların belirlenmesi. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 10 (3/4): 71-77.
• Madakbaş, S.Y., and M. Ergin. 2011. Morphological and phenological characterization of Turkish bean (Phaseolus vulgaris L.) genotypes and their present variation states. African Journal of Agricultural Research 6 (28): 6155–6166.
• Martins, S. R., F. J. Vences, L. S. de Miera, M. R. Barroso, and V. Carnide. 2006. RAPD analysis of genetic diversity among and within Portuguese landraces of common white bean (Phaseolus vulgaris L.). Scientia Horticulturae 108 (2): 133-142.
• Neto, N. B. M., M. R. Prioli, A. B. Gatti, and V. J. M. Cardoso. 2006. Temperature effects on seed germination in races of common beans (Phaseolus vulgaris L.). Acta Scientiarum. Agronomy 28 (2): 155-164.
• Özbekmez, Y. 2015. Ordu ekolojik koşullarında bazı kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşit ve genotiplerinin verim, verim öğeleri ile tohum ve teknolojik özelliklerinin belirlenmesi. Yüksek lisans tezi. Ordu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Ordu.
• Pekşen, E. 2005. Samsun koşullarında bazı fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinin tane verimi ve verimle ilgili özellikler bakımından karşılaştırılması. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 20 (3): 88-95.
• Saba, I., P. A. Sofi, N. A. Zeerak, M. A. Bhat, and R. R. Mir. 2016. Characterisation of a core set of common bean (Phaseolus vulgaris L.) germplasm for seed quality traits. SABRAO Journal of Breeding and Genetics 48 (3): 359-376.
• Sözen, Ö. 2006. Artvin ili yerel fasulye (Phaseolus vulgaris L.) popülasyonlarının toplanması, tanımlanması ve morfolojik varyabilitesinin belirlenmesi. Yüksek lisans tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Samsun.
• Sözen, Ö., H. Özçelik ve H. Bozoğlu. 2014. Doğu Karadeniz Bölgesi yerel fasulye (Phaseolus vulgaris L.) popülasyonlarının karakterizasyonu ve morfolojik değişkenliğin ortaya konulması. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 7 (1): 29-36.
• Stoilova, T., G. Pereira, and M. de Sousa. 2013. Morphological characterization of a small common bean (Phaseolus vulgaris L.) collection under different environments. Journal of Central European Agriculture 14 (3): 854-865.
• Şehirali, S., H. Özçelik ve Ö. Yorgancılar. 1994. Kuru tane olarak tüketilen bodur fasulye gen kaynaklarının karakterizasyonu üzerinde araştırma. Türkiye 1. Tarla Bitkileri Kongresi. 25-29 Nisan 1994. Cilt 2 Bitki Islahı Bildirileri. İzmir. s. 134-140.
• Şehirali, S., M. Özgen, A. Karagöz, M. Sürek, S. Adak, İ. Güvenç ve D. Kenar. 2005. Bitki genetik kaynaklarının korunma ve kullanımı. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası VI. Teknik Kongresi. Ankara.
• Ustaoğlu, Y.N. 2008. Tescilli kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşitlerinde çeşitli fenolojik dönemler için toplam sıcaklık isteklerinin belirlenmesi. Yüksek lisans tezi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Erzurum.
• Ülker, M. ve E. Ceyhan. 2008. Orta Anadolu ekolojik şartlarında yetiştirilen fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinin bazı tarımsal özelliklerinin belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 22 (46): 77-89.
• Varankaya, S. 2011. Yozgat ekolojik şartlarında yetiştirilen fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinin bazı tarımsal özelliklerinin belirlenmesi. Yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Konya.
• Ward, J. H. 1963. Hierarchical grouping to optimize an objective function. Journal of the American Statistical Association 58: 236-244.
• Yeken, M. Z., V. Çiftçi, H. Çancı, G. Özer ve F. Kantar, F. 2019. Türkiye’nin Batı Anadolu Bölgesi’nden toplanan yerel fasulye genotiplerinin morfolojik karakterizasyonu. Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı Bilimleri Dergisi 5 (1): 124-139.
• Zeytun, A. 1988. Çarşamba Ovasında yetiştirilen fasulye çeşitlerinin fenolojik ve morfolojik karakterlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Yüksek lisans tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Samsun.