Erzincan Velîlerinin Menkıbelerindeki Keramet Motifleri

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 123 - 138, 02.08.2019

Yusuf Kenan Bezgin

Öz

Erzincan ve çevresinde halkın, türbe, yatır ve ziyaret yeri olarak adlandırdığı yerlerde yattıklarına inanılan zâtların hakkında anlatılan menkıbelerin köklerini, en eski Türk inanç sistemine kadar götürebiliriz. Keza Orta Asya’dan günümüz Anadolu coğrafyasına yerleşen Türklerin, beraberinde getirdiği kültür mirası, İslamiyet’in kabulü ile birlikte değişim-dönüşüm süreci içerisine girmiştir. Bu sürecin başlamasında özellikle halkın “Horasan Erenleri” adı verdiği hem alp hem de eren kişiliğine sahip tasavvuf ehlileri etkili olmuştur. Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında etkin bir rol oynan velîlerin, sağlıklarında göstermiş oldukları birtakım kahramanlıklar ile kerametler, içinde yaşadıkları toplum tarafından kabul görmüştür. Onların Anadolu insanı üzerindeki etkileri, ölümlerinden sonra da devam etmiş, şahsiyetleri hakkında efsane, menkıbe ve hikâyelerin anlatılmasına yol açmıştır.

 

Erzincan halkı arasında kabul gören velîlerin şahsiyetleri hakkında anlatılan menkıbelerdeki keramet unsurları, Velînin Kendi Vücudunda, Tabiat Unsurları Üzerinde, Hayvanları Konuşturma, Gizli Şeyler Üzerinde, Velîliğini Kabul Edenlere Yönelik ve Biyolojik Mahiyette Keramet Motifleri bağlamında ele alınmıştır. Türk kültür coğrafyası içerisinde özellikle de kültürün sözel mirasına yönelik anlatılan menkıbelerdeki motifler, birbirleriyle benzerlik göstermektedir. Şüphesiz ki bu durum, tarihi süreç içerisinde yavaş yavaş şekillenip, kendini göstermiştir. 

Anahtar Kelimeler

Erzincan, Türbe, Ziyaret Yeri, Motif

Kaynakça

• Aşan, Muhammet Beşir, (1998) Fırat Kenarında Bir Horasan Ereni Şeyh Ahmet Dede. I.Uluslararası Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi Bildirileri 13-16 Ağustos 1998 Ankara: Ervak Yayınları, 53-61 Bayat, Fuzuli, (2004), Türk Şaman Metinleri (Efsaneler ve Memoratlar), Piramit Yayıncılık, Ankara. Bayat, Fuzuli, (2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, Ötüken Neşriyat, İstanbul. Bulut, H. İbrahim, (2001), Hârikulâde Olması Açısından Keramet ve Mucize İlişkisi, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 3, ss.329-350. Çelebi, İlyas, (1998), Hızır, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde(Cilt 17, ss.406-409), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Çetin, Osman, (1998), Horasan, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 18, ss.234-241), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Devellioğlu, Ferit, (2012), Osmanlıca-Türkçe Lugat, Aydın Kitap evi, Ankara. Er, Şaban, (2014), Erzincanlı Terzibaba Hayyat Muhammed Vehbi Kuddise Sirruh Külliyatı, Kutup Yıldızı Yayınları, İstanbul. İbn Fadlan Seyahanatmamesi,(2018), çev.(Ramazan Şeşen), Yedi Tepe Yayınları, İstanbul. İnan, Abdulkadir, (2017), Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. Kara, Ruhi, (1994), Erzincan Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma, Erzincan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Yayınları, Ankara. Kozan, Ali, (2012), Sözlü ve Yazılı Tarihe Göre Nevşehir Bölgesinde Horasan Erenleri Olarak Bilinen Şahsiyetler, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. S. 61, 313-336 Köksal, Hasan, (1987), İzmit ve Çevresindeki Yatırlar ile Bunlara Bağlı Olarak Yaşayan İnançlar, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri Kitabı içerisinde(227-240), Başbakanlık Basımevi, Ankara. Küçük, Abdurrahman, (1982), Tercan ve Çevresindeki Adak Yerleri İle İlgili İnançlar, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri C. IV Kitabı içinde(315-328), Gelenek-Görenek ve İnançlar, Milli Folklor Dairesi Yayınları, Ankara. Ocak, A. Yaşar, (1984), Türk Halk İnançlarında ve Edebiyatında Evliya Menkabeleri, Başbakanlık Basımevi, Ankara. Ocak, A. Yaşar, (1984), Türk Halk İnançlarında ve Edebiyatında Evliya Menkabeleri, Başbakanlık Basımevi, Ankara Ocak, A. Yaşar, (1992), Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıpnameler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Ocak, A. Yaşar, (2005), Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İletişim Yayınları, İstanbul. Ögel, Bahaeddin, (2014), Türk Mitolojisi C.I-II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. Özköse, Kadir,(2003), Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Tasavvufî Zümre ve Akımların Rolü, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Cilt: VII / 1, s. 249-279 Haziran, Sivas. Say, Yağmur, (2009), Türk İslam Tarihinde ve Geleneğinde Seyyid Battal Gazi ve Battalname, Sistem Ofset Matbaacılık, Ankara. Şükürov, Zaur, (2004), XV. Asır Mutasavvıf Şairlerinden Bahaüddin Erzincani ve Makametü’l- Arifin ve Maarifü’s Salikin Adlı Eseri, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Tanyu, Hikmet, (1968), Türklerde Taş İle İlgili İnançlar, Ankara İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara. Tuygun, Ünal, (1997), Piri Sami Hazretlerinin Hayatı ve Sohbetleri, Kervan Yayınları, İstanbul. Tuygun, Ünal, (2004), Erzincan’ın Manevi Mimarları, Kervan Yayınları, İstanbul. Uçkun, Rabia, (2014), Saltukname’de Sarı Saltuk Gazi’ye Atfedilen Kerametler, Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması, 26-28 Mayıs Türk Dünyası Kültür Başkenti, ss131-144, Eskişehir. Uludağ, Süleyman,(1995), Erenler, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde(Cilt 11, ss.294-295), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Yavuz, K., Ayvalı, R., Levent, E., Kara, A., Yılmaz, A., Apak, B., Kılıç, B., Sevim, E., Durgut, M., Oruç, M., Kökçü, S., Taşdemir, Y., Uyan, A., (2004), Doğu Anadolu(Kuzey-Güney) Evliyaları I, Türkiye Gazetesi Yayınları, İstanbul.
• Sözlü Kaynaklar K.K 1: Ali Kaya, Erzincan/Ulalar köyü, 49 Yaşında, Okuryazar, Tamirci. K.K 2: Sevim Yıldız, Erzincan, Otlukbeli/Ördekhacı köyü, 52 Yaşında, Okuryazar, Ev Hanımı. K.K 3: Bekir Tombul, Erzincan/Refahiye, 58 Yaşında, Okuryazar, emekli. K.K 4: Hüseyin Telli, Erzincan/Kemah, 45 Yaşında, Okuryazar, İlçe Halk Kütüphanesi Müdürü. K.K 5: Yusuf Özarslan, Erzincan/Merkez, 54 Yaşında, Okuryazar, Kuyumcu. K.K 6: Nuran Güven, Erzincan/Karakaya köyü, 53 Yaşında, Okuryazar, Ev Hanımı. K.K 7: Hatice Toprak, Erzincan, Üzümlü/Bayırbağ köyü, 70 Yaşında, Okuryazar Değil, Ev Hanımı. K.K 8: Necla Gülüç, Erzincan/Merkez, 52 Yaşında, Okuryazar, Ev Hanımı. K.K 9: Mustafa Akbaba, Erzincan, Tercan/Çadırkaya, 60 Yaşında, Okuryazar, Kahveci. K.K 10: Engin Turan, Erzincan, Çayırlı/Büyükyayla köyü, 41 Yaşında, Okuryazar, Serbest Meslek. K.K 11: Halil İbrahim Özdemir, Erzincan/Üzümlü, 62 Yaşında, Okuryazar, Gazeteci Yazar. K.K 12: Makbule Yıldız, Erzincan, Tercan/Yaylacık köyü, 66 Yaşında Okuryazar değil, Ev Hanımı. K.K 13: Rıdvan Uçar, Erzincan/Çatalartmut köyü, 42 Yaşında, Okuryazar, Sağlık Memuru. K.K 14: Ayşe Karaduman, Erzincan/Merkez, 58 Yaşında, Okuryazar, Ev Hanımı. K.K 15: Zeki Özger, Erzincan, İliç/Balkaya köyü, 57 Yaşında, Okuryazar, Muhtar.