ÇOKLU REGRESYON MODELİNE GÖRE E-TİCARET İŞLEM HACMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER (TÜRKİYE ÖRNEĞİ)

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 3, 231 - 260, 25.09.2023

Kurtuluş Merdan

https://doi.org/10.53443/anadoluibfd.1176486

Öz

21. yüzyılda bilgi teknolojilerinde yaşanan gelişmelere bağlı olarak internetin yaygınlaşması sadece günlük hayatı değil aynı zamanda ekonomik faaliyetleri de etkilemiştir. İnternet kullanımının yaygınlaşması, işletme sahiplerini geleneksel pazarlama yerine internet yoluyla pazarlama sistemine yöneltmiştir. Bununla birlikte alım ve satım işlemleri gerçek dünyadan sanal dünyaya taşınmış, elektronik ortamda kullanıcı sayısının artmasıyla birlikte işletmeler açısından satış işlemi, tüketiciler açısından ise alış işlemi popüler hale gelmiştir. Bu çalışmada e-ticaretin gelişim süreci ve e-ticarete etki eden faktörler bir zaman serisi analizi ile ele alınmıştır. Bu kapsamda ilk olarak e-ticaretin tarihsel gelişimi, ardından e-ticaretin Türkiye’de ve dünyadaki durumu sayısal verilerle ortaya konulmuştur. Son olarak da e-ticareti etkileyen faktörlere yer verilmiştir. Çalışmanın bilimsel boyutu yerli ve yabancı alan yazınından elde edilen bulgular bir araya getirilerek oluşturulmuştur. Bu çalışmayla; 2010-2021 yılları arası Türkiye’de e-ticaret işlem hacmini etkileyeceği düşünülen, Kişi Başı Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (KBGSYH), internet kullanıcı sayısı, sosyal medya yaygınlığı, enflasyon ve Covid-19 pandemi süreci gibi faktörler ortaya konulmuştur. Bu faktörlerin bağımsız değişken olarak tanımlandığı çoklu doğrusal regresyon modeli oluşturulmuş ve sonuçlar e-ticaret hacmini etkileyen faktörlerin etkinlik dereceleri ortaya konularak yorumlanmıştır. Bu çalışmayla alan yazınında eksik olan boşluğu doldurmak ve gelecekte benzer konularda çalışma yapmayı düşünen araştırmacılara yol gösterici olmak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

E-ticaret, Türkiye, Geleneksel Ticaret, Tüketici, Girişimcilik

FACTORS AFFECTING E-COMMERCE TRANSACTION VOLUME BASED ON A MULTIPLE REGRESSION MODEL (CASE OF TURKEY)

Öz

The widespread use of the internet in the 21st century, thanks to the developments in information technologies, has affected not only daily life but also economic activities. With the spread of the internet, business owners have turned to internet marketing system instead of traditional marketing. Additionally, purchase and sale transactions have been moved from the real world to the virtual world, and the increase in the number of users in the electronic environment has made the sales process popular for businesses and the purchasing process for consumers. This study discusses the development process of e-commerce and the factors affecting e-commerce with a time series analysis. In this context, first, the historical development of e-commerce and then the situation of e-commerce in Turkey and in the world are presented using numerical data. Lastly, the factors affecting e-commerce are discussed. The scientific dimension of the study was created by bringing together the findings obtained from domestic and foreign literature. In this study, factors such as Per Capita Gross Domestic Product (PCGDP), the number of internet users, social media prevalence, inflation, and the Covid-19 pandemic, which may affect the e-commerce transaction volume in Turkey, were put forward for the years 2010-2021. By creating a multiple linear regression model in which these factors are independent variables, the degree of effectiveness of the factors affecting the e-commerce volume has been presented and interpreted. This study aims to fill the gap in the literature and guide future research on similar issues.

Anahtar Kelimeler

E-commerce, Turkey, Traditional Commerce, Consumer, Entrepreneurship

Kaynakça

• 2022 Yılı E-ticaret Verileri ve İstatistikleri (2022). Ticimax. Retrieved from: https://www.ticimax.com/blog/2022-yili-e-ticaret-verileri-ve-istatistikleri#:~:text=2022%20y%C4%B1l%C4%B1nda%20548.688%20i%C5%9Fletme%20e,%C3%BCzerinden%20sat%C4%B1%C5%9F%20yapmaya%20devam%20etti.
• Alkan, O. & Ünver, S. (2021). Determination of factors that affect use of e-commerce in eastern Turkey through categorical data analysis. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 8(Special Issue), 22-36.
• Altıntaş, M.H., Altıntaş, F.Ç., & Tokol, T., (2006). E-Ticaret engellerinin e-ticaret kullanma eğilimine etkisi: Türkiye'deki ihracatçı KOBİ'ler üzerinde ampirik bir araştırma. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 61(4), 37-58.
• Arıcı, E. (2000). Elektronik ticaret, (Report no.18/2000). Central Anatolian Exporters' Associations General Secretariat.
• Bozkurt, V. (1999). KOBİ’ler ve elektronik ticaret. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(1-2), 93-103.
• Caselli, F., & Coleman, W. J. II. (2001). Cross-country technology diffusion: The case of computers. American Economic Review, 91(2), 328–335.
• Çeştepe, H. (2003). Elektronik ticaretin ticari ve mali etkileri: Dünya ve Türkiye üzerine bir değerlendirme. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(1), 47-62.
• Çetin, M., & Saygın, A. (2019). Yapisal Kirilma Altinda Ticari Dişa Açikliğin Enerji Tüketimi Üzerindeki Etkisi: Türkiye Ekonomisi Örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), 316-332.
• Coşkun, N. (2004). Elektronik ticaretin gelişiminde temel dinamikler ve gelişimi önündeki engeller. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2), 243-258.
• Coşgun, V. & Döğerlioğlu, Ö. (2012). Küçük ve orta ölçekli girişimlerin e-ticaret aktivitelerini etkileyen önemli başarı faktörleri. Bilgi Teknolojileri Dergisi, 11, 1664-1676.
• Deloitte (2022). E-ticaret. Retrieved from https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/tr/Documents/consulting/E-ticaretin-one-cikan- basarisi-2022.pdf
• Demirdöğmez, M., Gültekin, N., & Taş, H. Y. (2018). Türkiye’de e-ticaret sektörünün yıllara göre gelişimi. OPUS Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(15), 2216-2236. doi: 10.26466/opus.453147.
• Elektronik Ticaretin Etkileri ve Faydaları. (n.d.). Elektronikticaretrehberi.com. Retrieved from https://www.elektronikticaretrehberi.com/e-ticaretin_etkileri_faydalari.php.
• Elibol, H., & Kesici, B. (2004). Çağdaş işletmecilik açısından elektronik ticaret. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (11), 303-329.
• Erbaşlar, G., & Dokur, Ş. (2016). E-ticaret (3th edition). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ertemel, A. V., & Celik, B. (2016). An exploratory analysis of online shopping behavior in Turkey. International Journal of Commerce and Finance, 2(1), 67-80.
• Gedik, Y. (2021). E-ticaret: teorik bir çerçeve. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12(1), 184- 198. doi:10.18094/ JOSC.776605.
• Gibbs, J., Kraemer, K.L. & Dedrick, J. (2003). Environment and policy factors shaping global e-commerce diffusion: A cross-country comparison. The Information Society, 19(1), 5-18.
• Gibbs, J.L., & Kraemer, K.L. (2010). A cross country investigetion of the determinants of scope of e- commerce use: An institutional approach. Electronic Markets, 14(2), 124-137.
• Göktaş, Ö. (2005). Teorik ve uygulamalı zaman serileri analizi. İstanbul: Beşir Kitabevi.
• Gujaratı, D. N. (1999). Temel Ekonometri (Trans: Ü. Şenesen ve G. G. Şenesen). İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Greene, W.H. (1997). Econometric Analysis (3rd Edition). New Jersey: Prentice-Hall, Upper Saddle River.
• Güven, H. (2020). Covid-19 pandemik kriz sürecinde e-ticarette meydana gelen değişimler. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 7(5), 251-268.
• Ghobakhloo, M, Arias-Aranda, D., & Benitez-Amado, J. (2011). Adoption of e-commerce applications in SMEs. Industrial Management and Data Systems, 111(8), 1238-1269. doi: 111. 10.1108/02635571111170785.
• Hsu, Pei-F., Kraemer, K., & Dunkle, D. (2006). Determinants of e-business use in U.S. firms. International Journal of Electronic Commerce, 10(4), 9-45.
• İlter, B. (2020). Türkiye’de e-ticareti belirleyen faktörler (Unpublished Master Thesis). Yaşar Üniversitesi, İzmir.
• İnce, M, (1999). Elektronik ticaret: Gelişme yolundaki ülkeler için imkanlar ve politikalar. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Raporları.
• Ionita, I. M. (2017). Digitalization influence on shopping centers strategic management. Proceedings of the International Conference on Business Excellence. 11(1), 750-758. doi: 10.1515/picbe-2017-0079.
• Karabaş, S. (2018). E-Ticaret ve üniversite öğrencilerinin elektronik ticarete ilişkin tutum ve ilgilenim düzeylerinin belirlenmesi: Bir alan araştırması. Akademik Bakış Dergisi, (68), 83-104.
• Kalaycı, C. (2004). Elektronik ticaret ve muhtemel ekonomik etkileri. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13(1), 1-18.
• Kalaycı, C. (2008). Elektronik ticaret ve KOBİ’lere etkileri. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (1), 139-150.
• Karahan, H. (2017). Bir büyüme muhasebesi: Türkiye’de kişi başına gelir gelişiminin emek dinamikleri. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, (625), 65-73.
• Kayahan, L. (2016). Türkiye’deki e-ticaretin ekonomideki yeri ve geleceği (Unpublished Master Thesis). Manisa Celal Bayar University, Manisa.
• Kayahan, L. & Hepaktan, C. E. (2016). Türkiye’de elektronik ticaret hacmini etkileyen faktörlere ilişkin var analizi (2005-2015). Ardahan Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(4), 159-190.
• Kemp, S. (2021, January 27). DIGITAL 2021: Global overview report. Datareportal.com. Retrieved from https://datareportal.com/reports/digital-2021-global-overview-report
• Küçükgörkey, A. (2002). Yeni ekonomi ve elektronik ticaret, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Kocaeli: Kocaeli Universitesi.
• Lipsman, A. (2019). Global ecommerce 2019. Insider Intelligence (EMarketer). Retrieved from https://www.emarketer.com/content/global-ecommerce.
• Merdan, K. (2021). Türkiye’de E-Ticaret. In G. Sümer (Ed.), İktisat Alanında Seçilmiş Konular-2. İzmir: Efe Akademi.
• Mukaddes, O. (2022). Ticaret Bakanlığı Türkiye E-Ticaret Raporu yayınlandı. Worldref. Retrieved from: https://worldef.net/haberler/ticaret-bakanligi-turkiye-e-ticaret-raporu-yayinlandi/
• OECD (2009), National accounts of OECD countries 2009 (Volume I). Main Aggregates, OECD Publishing.
• Owens, B. (2021). Social commerce and the future of online shopping. Whiplash. Retrieved from https://whiplash.com/blog/social-commerce-future-online-shopping/
• Özdemir, F.B., Törenli, N., & Kıyan, Z. (2010). Türkiye-Avrupa Birliği dış ticaret ilişkileri açısından e- ticaret modeli ve düzenleyici rejim-yapı. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 9(2), 117-143. doi: 10.1501/Avraras_0000000151.
• Özekenci, E. K. (2017). Türkiye ve Avrupa ülkelerinde e-ticareti belirleyici faktörler: Panel Veri Analizi (Unpublished Master Thesis) Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarsus/Mersin.
• Özsağır, M. Z., & Civelek, M. E. (2019). Türkiye’de e-ticaretin gelişimini etkileyen faktörler (Discussion Texts). İstanbul Ticaret Üniversitesi Dış Ticaret Enstitüsü.
• Öztürk, L., & Başar, S. (2002). Yeni ekonomi ve elektronik ticaret: dünyadaki gelişmeler ve Türkiye açısından bir değerlendirme. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 16(3-4).
• Rahayu, R., & Day, J. (2015). Determinant factors of e-commerce adoption by SMEs in developing country: evidence from Indonesia. Procedia - Social and Behavioral Sciences, (195), 142-150.
• Rigby, D. (2011). The future of shopping. Harvard Business Review. Retrieved from https://hbr.org/2011/12/the-future-of- shopping.
• Romer, D. (1996). Advanced macroeconomics. McGraw Hill Companies.
• Sabanoglu, T. (2020). Market volume of online-only retail in Turkey from 2013 to 2018, by Category. Retrieved from https://www.statista.com/statistics/990622/market-volume-online-only-retail-turkey-by-category/
• Saka, E. (2019). Türkiye internet. In E. Saka (Ed.), Yeni medya çalışmaları V: Türkiye’de internet tarihi (s. 4-71). İstanbul: Alternatif Bilişim
• Siliafis, K. (2007). Taxation of e-commerce a task for jugglers. Masaryk University Journal of Law and Technology, 1, 141-154.
• Sila, I. (2013). Factors affecting the adoption of B2B e-commerce technologies. Electronic Commerce Research. 13, 199-236. doi:13. 10.1007/s10660-013-9110-7.
• Shim, S., Pendyala, V., Sundaram, M., & Gao, J. (2000). Business-to-business e-commerce frameworks, Computer, 33(10), 40-47.
• Sönmez, B. İ. (2021). Türkiye'de kaç kişinin, ne kadar ve hangi amaçla internet kullandığı açıklandı. Webtekno. Retrieved from: https://www.webtekno.com/turkiye-de-kac-kisinin-ne-kadar-ve-hangi-amacla-internet-kullandigi-aciklandi-h107112.html.
• Sumita, U., & Yoshii, J., (2010). Enhancement of e-commerce via mobile accesses to the Internet. Electronic Commerce Research and Applications, 9(3), 217-227.
• Statista (2021). Social commerce sales in the United States from 2020 to 2025 [Data files]. Retrieved from: https://www.statista.com/statistics/277045/us-social-commerce-revenue-forecast
• Tan, Z.A., & Ouyang, W. (2002). Glabal and national factors affecting e-commerce diffusion in China. Center for Research on Information Technology and Organizations. Retrieved from https://escholarship.org/content/qt79k4p8w0/qt79k4p8w0_noSplash_3b3a7979b64dad44f28c62b41567d5e5.pdf
• Tarı, R. (2015). Ekonometri. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2023). Elektronik ticaret bilgi sistemi (ETBİS) 2022 yılı verileri. Retrieved from: https://www.eticaret.gov.tr/dnnqthgzvawtdxraybsaacxtymawm/content/FileManager/Dosyalar/2022%20y%C4%B1l%C4%B1%20E-Ticaret%20B%C3%BClteni%20v2.pdf
• TUİK (2022). GDP by expenditure method Turkish Statistical Institute. Retrieved from: https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/dwn?p_id=193. Date of access: 04.08.2022.
• Turban, E., Lee, J., King, D., & Chung, H.M. (2000). Electronic Commerce: A Manageria1 Perspective, Prentice-Hall, New Jersey.
• Tutar, F., Kocabay, M., & Kılınç, N. (2007). Turizm sektöründe e-ticaret uygulamaları: Nevşehir örneği. Selçuk Üniversitesi Karaman İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(12), 196-206.
• Türen, U., Gökmen, Y., & Tokmak, İ. (2011). Türkiye’de e-ticaret işlem hacmini etkileyen faktörler üzerine bir araştırma: Bir model önerisi. Savunma Bilimleri Dergisi, 10(1), 49-71.
• Türkiye’de Sosyal Medya Kullanımı Arttı (2023). Medyagazete.com. Retrieved from: https://www.medyagazete.com/public/haber/turkiyede-sosyal-medya-kullanimi-artti-760317
• Türkmen, B. & Songür, N., (2010). Kobi’lerde e-ticaret kullanımına yönelik bir araştırma: OSTİM Örneği, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23, 231-242.
• Ünver, Ş. & Alkan, Ö. (2022). Experienced problems with online shopping: The case of Turkey. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 9(Special Issue), 87-96. doi:10.54709/iisbf.1152952.
• Weixin, Y. (2006). Factors affecting e-commerce diffusion in China in the 21st century. International Journal of Electronic Business, 4(2), 162-176.
• Wong, P. (2003). Global and national factors affecting e-commerce diffusion in Singapore. The Information Society, 19, 19-32.
• Yaylalı, M, Oktay, E. & Akan, Y. (2010). Kişi başına düşen GSYİH değerlerine göre Türkiye’deki coğrafi bölgelerin ve GSYİH’yı oluşturan sektörlerin kümelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 311-334.
• Yılmaz, Ö., & Bayram, O. (2020). COVID-19 pandemi döneminde Türkiye’de e-ticaret ve e- ihracat. Kayseri Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 37-54.
• Yelkikalan, N., Kavaklıoğlu, S., & Altın, E. (2011). Yeni ekonomi’de ticaret anlayışı: E-Ticaret ve Kitapix.com. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 4, 439-452.
• Quaddus, M., & Achjari, D. (2005). A model for electronic commerce success. Telecommunications Policy, 29(2-3), 127-152.