EVALUATION OF HELIX INNOVATION MODELS AND TECHNOLOGY DEVELOPMENT ZONES IN TÜRKİYE WITHIN THE NATIONAL INNOVATION SYSTEM FRAMEWORK

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 2, 30 - 68, 30.06.2024

Yağız Birinci Esin Kılıç

https://doi.org/10.53443/anadoluibfd.1350168

Öz

Economic growth and sustainable development, as well as increasing competitiveness in international markets, depend on the establishment of a knowledge-based socio-economic structure. Helix innovation models (HIM) are used to prepare the ground for a knowledge economy, society, and democracy, and to make economic growth and development sustainable. The triple HIM, focusing on the creation, diffusion, and commercialization of knowledge through triple network structures and hybrid organizations, is an effective model for fostering innovation and entrepreneurial culture. The model, obtained by including media-based and culture-based public and civil society actors in the triple helix structure, is referred to as the quadruple HIM. The triple and quadruple HIMs are expanded to include the natural environment factor in the quintuple HIM. Türkiye's national innovation system (NIS) has been designed within the scope of the triple HIM. The contribution of technology development zones (TDZs) in Türkiye to the NIS has been evaluated within the framework of HIMs and the entrepreneur and innovative university index. In this context, it has been concluded that enhancing intellectual property performance and economic and social contributions, as well as developing university-industry collaboration, are necessary.

Anahtar Kelimeler

National Innovation System, Helix Innovation Models, Technology Development Zones

ULUSAL YENİLİK SİSTEMİ ÇERÇEVESİNDE SARMAL İNOVASYON MODELLERİ VE TÜRKİYE’DEKİ TEKNOLOJİ GELİŞTİRME BÖLGELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Ekonomik büyüme ve kalkınmanın sürdürülebilir kılınması ve uluslararası pazarlarda rekabet gücünün arttırılması, bilgi temelli sosyoekonomik yapının oluşturulmasına bağlıdır. Bilgi ekonomisine, toplumuna ve demokrasisine zemin hazırlamak ve ekonomik büyümeyi ve kalkınmayı sürdürülebilir hale getirmek için sarmal inovasyon modelleri kullanılmaktadır. Üçlü ağyapılar ve hibrit organizasyonlarla bilginin yaratılmasını, yayılmasını ve ticarileşmesini konu alan üçlü sarmal inovasyon modeli, yenilikçilik ve girişimcilik kültürünün oluşturulması için etkili bir modeldir. Üçlü sarmal yapıya medya tabanlı ve kültür temelli halk ile sivil toplum aktörünün dâhil edilmesiyle elde edilen model, dörtlü sarmal inovasyon modeli olarak adlandırılmaktadır. Beşli sarmal inovasyon modelinde ise üçlü ve dörtlü sarmal inovasyon modeline, doğal çevre faktörü eklenmektedir. Türkiye’nin ulusal yenilik sistemi, üçlü sarmal inovasyon modeli kapsamında tasarlanmıştır. Türkiye’deki teknoloji geliştirme bölgelerinin ulusal yenilik sistemine katkısı, sarmal inovasyon modelleri ve girişimci ve yenilikçi üniversite endeksi çerçevesinde değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, fikri mülkiyet performansı ile ekonomik ve toplumsal katkının arttırılması ve üniversite ve sanayi işbirliğinin geliştirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ulusal Yenilik Sistemi, Sarmal İnovasyon Modelleri, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri

Kaynakça

• Akın, G. (2006). Küresel ısınma, nedenleri ve sonuçları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46(2), 29-43.
• Akses, S. (2014). Avrupa 2020 stratejisi (İktisadi Kalkınma Vakfı Yayınları Publication No: 269). Dünya Yayıncılık.
• Aycan, F. & Şeker, U. (2013). Kamu-üniversite-sanayi sarmalı ve teknoloji geliştirme bölgeleri. T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Anahtar Dergisi, 25(295), 15-18.
• Ayyıldız, G. (27 October 2022). Teknokentlerde muhasebe, vergi ve SGK uygulamaları. (PowerPoint Slides). Retrieved from https://www.asmmmo.org.tr/Files/Videos/Files/Seminer-4112022094003.pdf .
• Bilgiyi Ticarileştirme Merkezi. (9 May 2022). Faydalı model nedir? Nasıl oluşturulur? Retrieved from https://btm.istanbul/blog/faydali-model-nedir-nasil-olusturulur (Access date: 9.1.2023).
• Calleja, I. & Delgado, L. (2008). European Environmental Technologies Action Plan (ETAP). Journal of Cleaner Production, 16(1), 181-183. doi: 10.1016/j.jclepro.2007.10.005.
• Campbell, D. F. J., Carayannis, E. G. & Rehman, S. S. (2015). Quadruple Helix structures of quality of democracy in innovation systems: The USA, OECD countries, and EU member countries in global comparison. Journal of the Knowledge Economy, 6, 467-493. doi: 10.1007/s13132-015-0246-7.
• Cansız, M. (2017). 2023’e doğru Türkiye teknoparkları (Publication No: 2972). Ankara: T.C. Kalkınma Bakanlığı.
• Carayannis, E. G. & Campbell, D. F. J. (2009). 'Mode 3' and 'Quadruple Helix': Toward a 21st century fractal innovation ecosystem. International Journal of Technology Management, 46(3-4), 201-234. doi: 10.1504/IJTM.2009.023374.
• Carayannis, E. G. & Campbell, D. F. J. (2010). Triple Helix, Quadruple Helix and Quintuple Helix and how do knowledge, innovation and the environment relate to each other?: A proposed framework for a trans-disciplinary analysis of sustainable development and social ecology. International Journal of Social Ecology and Sustainable Development, 1(1), 41-69. doi: 10.4018/jsesd.2010010105.
• Carayannis, E. G. & Campbell, D. F. J. (2011). Open innovation diplomacy and a 21st century Fractal Research, Education and Innovation (FREIE) Ecosystem: Building on the Quadruple and Quintuple Helix innovation concepts and the “Mode 3” knowledge production system. Journal of the Knowledge Economy, 2, 327-372. doi: 10.1007/s13132-011-0058-3.
• Carayannis, E. G. & Campbell, D. F. J. (2012). Mode 3 knowledge production in Quadruple Helix innovation systems. In Mode 3 Knowledge Production In Quadruple Helix Innovation Systems (pp. 1-63). SpringerBriefs in Business, vol 7. New York: Springer. doi: 10.1007/978-1-4614-2062-0_1.
• Carayannis, E. G., Barth, T. D. & Campbell, D. F. J. (2012). The Quintuple Helix innovation model: Global warming as a challenge and driver for innovation. Journal of Innovation and Entrepreneurship, 1, 1-12. doi: 10.1186/2192-5372-1-2.
• Carayannis, E. G. & Campbell, D. F. J. (2014). Developed democracies versus emerging autocracies: Arts, democracy, and innovation in Quadruple Helix innovation systems. Journal of Innovation and Entrepreneurship, 3(1), 1-23. doi: 10.1186/s13731-014-0012-2.
• Carayannis, E. G., Grigoroudis, E., Campbell, D. F. J., Meissner, D. & Stamati, D. (2018). The ecosystem as helix: An exploratory theory‐building study of regional co‐opetitive entrepreneurial ecosystems as Quadruple/Quintuple Helix innovation models. R&D Management, 48(1), 148-162. doi: 10.1007/978-1-4614-2062-0_1.
• Carayannis, E. G. & Rakhmatullin, R. (2014). The Quadruple/Quintuple Innovation Helixes and smart specialisation strategies for sustainable and inclusive growth in Europe and beyond. Journal of the Knowledge Economy, 5, 212-239. doi: 10.1007/s13132-014-0185-8.
• Cardiff University. (2015a). Social Science Research Park: About us. https://www.cardiff.ac.uk/social-science-research-park/about-us (Access date: 15.6.2023).
• Cardiff University. (2015b). Social Science Research Park: Research topics. Retrieved from https://www.cardiff.ac.uk/research/explore/research-topics. (Access date: 15.6.2023).
• Cardiff University. (2017a). Social Science Research Park: Facilities. Retrieved from https://www.cardiff.ac.uk/social-science-research-park/facilities (Access date: 15.6.2023).
• Cardiff University. (2017b). Social Science Research Park: Research. Retrieved from https://www.cardiff.ac.uk/social-science-research-park/research (Access date: 15.6.2023).
• Çağıl, C. T. (2007). Türkiye’de ulusal teknoloji politikaları ve teknoparkların bölgesel gelişmeye etkileri (Unpublished doctoral thesis). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çalıkoğlu, C. (2022). Bölgesel kalkınma ve inovasyon sarmal modelleri ilişkisi: Türkiye örneği (Unpublished master thesis). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Çalıkoğlu, C. & Güneş, S. (2022). Bölgesel kalkınma ve inovasyon sarmal modelleri ilişkisi: Türkiye örneği (2010-2019). Pamukkale Üniversitesi İşletme Araştırmaları Dergisi, 9(2), 488-501.
• Çelik, G. (2016). Sosyal işbirlikleri bölgesi (SOSYOPARK). Yükseköğretim Dergisi, (2), 39-43.
• Çetindamar, D., Phaal, R. & Probert, D. (2017). Teknoloji yönetimi. (Trans. Ayşegül Çetin). Ankara: Efil Yayınevi.
• Çınar, İ. (2009). Küreselleşme, eğitim ve gelecek. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 2(1), 14-30.
• Çiçek, H. (2021). Türkiye’de teknoparklar ve iktisadi performanslarının artırılması. İşletme Akademisi Dergisi, 2(2), 186-207. doi: 10.26677/TR1010.2021.786.
• Dağlı, İ. & Oğuztürk, B. S. (2018). Planlı dönemden günümüze Türkiye’de ulusal bilim ve teknoloji politikalarının değişimi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(4), 1479-1503.
• Demir, Ö. (1996). Kurumcu iktisat. Ankara: Vadi Yayınları.
• Demirli, Y. (2014). Türkiye’de teknoparklara yönelik teşvikler ve teknoparkların bilim ve teknoloji kapasitesinin gelişimine katkısı. Maliye Dergisi, 166, 95-115.
• Dubina, I. N., Carayannis, E. G. & Campbell, D. F. J. (2012). Creativity economy and a crisis of the economy? Coevolution of knowledge, ınnovation, and creativity, and of the knowledge economy and knowledge society. Journal of the Knowledge Economy, 3, 1-24. doi: 10.1007/s13132-011-0042-y.
• Durna, U. & Demirel, Y. (2008). Bilgi yönetiminde bilgiyi anlamak. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (30), 129-156.
• Ecer, K., Güner, O. & Çetin, M. (2021). Avrupa yeşil mutabakatı ve Türkiye ekonomisinin uyum politikaları. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 9(2), 125-144.
• Eren, M. (2011). Türkiye’nin teknolojik gelişiminde teknoparklar ve Ar-Ge desteği (Unpublished doctoral dissertation). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ertekin, Ö. (8 October 2013). Teknoloji yönetimi neden, nasıl?. Fikirden Gerçeğe: Ar-Ge, Yenilik ve TÜBİTAK Destekleri Semineri, (PowerPoint Slides). Ankara: TÜBİTAK TEYDEB. Retrieved from https://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/omer_ertekin-tubitak_sunum.pdf.
• Etzkowitz, H. (2002). The Triple Helix of university-industry-government: Implications for policy and evaluation (Working Paper No: 2002-11). Swedish Institute for Studies in Education and Research. Retrieved from https://www.donorth.co/appurtenancy/pdfs/etzkowitz_triple_helix.pdf.
• Etzkowitz, H. & Leydesdorff, L. (2000). The dynamics of innovation: from national systems and “Mode 2” to a Triple Helix of university–industry–government relations. Research Policy, 29(2), 109-123. doi: 10.1016/S0048-7333(99)00055-4.
• Gevher, R. & Hakan, A. (2023). Avrupa Birliğinde sürdürülebilir kalkınma ve yeşil ekonominin gelişimi. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1), 224-253.
• Göker, A. (20 April 2000). Ulusal inovasyon sistemi ve üniversite-sanayi işbirliği. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Geleneksel Bahar Paneli IV. Ankara. Retrieved from https://inovasyon.gen.tr/images/makaleler/ayk/AYK.Ank.Uni.Nisan00.pdf.
• Gümüştekin, G. E. (2004). Bilgi yönetiminin stratejik önemi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18(3-4), 201-212.
• Harmancı, M. & Önen, M. O. (1999). Dünya’da ve Türkiye’de teknopark ve teknokent uygulamaları (Report No: GA/99-2-4). Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Araştırma Müdürlüğü. Ankara.
• İncekara, A. & Hobikoğlu, E. H. (1-3 July 2014). Sürdürülebilir ekonomik kalkınma belirleyicisi olarak eko-inovasyonun önemi: Dünya ve Türkiye örneği. International Conference on Eurasian Economies, (Conference Presentation). Skopje, Macedonia. Retrieved from https://www.avekon.org/papers/1170.pdf.
• İzmir Kalkınma Ajansı. (6 August 2020). Eko tasarım. Retrieved from https://kalkinmasozlugu.izka.org.tr/eko-tasarim-2/ (Access date: 24.6.2023).
• Kalundborg Symbiosis. (5 October 2022). 50 years of circular production. http://www.symbiosis.dk/en/50-years-of-circular-production/ (Access date: 24.6.2023).
• Kanbak, A. (2021). Eko-endüstriyel parklar. A. Ateş (Ed.). In Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Uluslararası Araştırmalar VIII (p. 49-66). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Kayalıdere, G. (2014). Türkiye’nin teknoloji politikalarında teknoparkların önemi ve teknoparklara yönelik vergi avantajları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 75-96.
• Keskin, H. & Ovalı, E. (2022). Dörtlü ve beşli sarmal üniversite-sanayi iş birliği modelleri. Business & Management Studies: An International Journal, 10(1), 447-461. doi: 10.15295/bmij.v10i1.2031
• Kevük, S. (2006). Bilgi ekonomisi. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 1(4), 319-350.
• Kiper, M. (2010). Dünyada ve Türkiye’de üniversite-sanayi işbirliği ve bu kapsamda Üniversite-Sanayi Ortak Araştırma Merkezleri Programı (ÜSAMP). Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Yayınları.
• Koç, K. & Mente, A. (2007). İnovasyon kavramı ve üniversite-sanayi-devlet işbirliğinde üçlü sarmal modeli. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi. Retrieved from https://web.archive.org/web/20220123112036/http://www.sdergi.hacettepe.edu.tr/makaleler/kkahm.pdf.
• Kuş, C. (2017). Yenilik ekosistemlerinin desteklenmesine yönelik kamu politikaları: Kamu-üniversite-sanayi iş birliğinde üçlü sarmal modeli incelemesi. Girişimcilik ve İnovasyon Yönetimi Dergisi, 6(1), 91-113.
• OECD. (2010). Eco-Innovation in Industry: Enabling Green Growth. Paris: OECD Publishing. doi: 10.1787/9789264077225-en.
• Özbay, F. (2021). Schumpeter'in kapitalizm, kalkınma, girişimci ve kredi perspektifinde inovasyona bakışı. Sağlık ve Sosyal Refah Araştırmaları Dergisi, 3(2), 93-101.
• Özçuhadar, T. & Öncel, P. (2017). Eko-Tasarım. Sürdürülebilir Üretim ve Tüketim Yayınları IV. Retrieved from https://rec.org.tr/wp-content/uploads/2017/02/eko-tasarim.pdf.
• Özsoy, T. (2018). Endüstriyel ekolojiyi anlamak adına endüstriyel ortakyaşarlık örneklerinin incelenmesi. Artıbilim: Adana Bilim ve Teknoloji Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 22-34.
• Price, A. & Delbridge, R. (2015). Social Science Parks: Society’s New Super-Labs. Nesta. Retrieved from https://media.nesta.org.uk/documents/social_science_parks_paper.pdf
• Sakınç, S. & Bursalıoğlu, S. A. (2012). Yükseköğretimde küresel bir değişim: Girişimci üniversite modeli. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 2(2), 92-99.
• Saygılı, Ş. (2003). Bilgi ekonomisine geçiş sürecinde Türkiye ekonomisinin dünyadaki konumu (Publication No: DPT: 2675). T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı.
• Stanford Research Park. (17 January 2018). About. Retrieved from https://stanfordresearchpark.com/about. (Access date: 4.5.2023).
• Şenlier, N. & Albayrak, A. N. (2003). Endüstriyel ekoloji: Planlamaya ekolojik yaklaşım. Planlama Dergisi, (1), 26-29.
• Taymaz, E. (2004). Türkiye imalat sanayiinde teknolojik yetenek. Vizyon 2023 Ulusal Teknoloji Envanteri Projesi. Ankara. Retrieved from https://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/teknolojikyetenek/Ulusal_Teknolojik_Yetenek_Raporu.pdf.
• Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu. (6 July 2001). Resmi Gazete (Sayı: 24454). Retrieved from https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2001/07/20010706.htm. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği. (10 August 2016). Resmi Gazete (Sayı: 29797). Retrieved from https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/08/20160810-8.htm.
• Tiryakioğlu, M. (2011). Teknoloji transferi, teknoloji yoksulluğu mu? Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66(02), 169-199. doi: 10.1501/SBFder_0000002207.
• Türkiye-EU Business Dialogue. (2020). Üniversite-sanayi iş birliği. Retrieved from https://isotebd.com/wp-content/uploads/2020/12/Booklet-USI-TR-1.pdf.
• TÜBİTAK. (2022a). 2022 yılı girişimci ve yenilikçi üniversite endeksi gösterge tanımları ve kaynakları. Retrieved from https://www.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/politikalar/icerik-gosterge-seti-ve-agirliklandirma (Access date: 10.7.2023).
• TÜBİTAK. (2022b). Girişimci ve yenilikçi üniversite endeksi 2022 yılı analiz sonuçları. Retrieved from https://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/2022_yili_sonuc_analizi.pdf (Access date: 10.7.2023).
• TÜBİTAK. (2023a). Girişimci ve yenilikçi üniversite endeksi. Retrieved from https://www.tubitak.gov.tr/tr/icerik-girisimci-ve-yenilikci-universite-endeksi (Access date: 10.7.2023).
• TÜBİTAK. (2023b). Boyut bazlı karşılaştırmalı grafik. Retrieved from https://www.tubitak.gov.tr/tr/icerik-boyut-bazli-karsilastirmali-grafik (Access date: 10.7.2023).
• TÜBİTAK. (2023c). Boyut bazlı sütun grafiği. Retrieved from https://www.tubitak.gov.tr/tr/icerik-boyut-bazli-sutun-grafigi (Access date: 10.7.2023).
• TÜBİTAK Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Daire Başkanlığı (27 July 2018). Sosyal ve beşeri bilimler çalıştayı. Retrieved from https://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/1095/sosyal_ve_beseri_bilimler_calistayi_bilgi_notu_btypdb.pdf.
• Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2018). 2017 yılı faaliyet raporu. Retrieved from https://www.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/faaliyet-raporlari/mu1303011616. Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı. (2018). On birinci kalkınma planı (2019-2023) girişimcilik, kobiler, esnaf ve sanatkarlar özel ihtisas komisyonu raporu (Publication no. KB: 220- ÖİK: 812). Ankara.
• Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2019). 2018 yılı faaliyet raporu. Retrieved from https://www.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/faaliyet-raporlari/mu1303011619.
• Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2020). 2019 yılı faaliyet raporu. Retrieved from https://www.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/faaliyet-raporlari/mu0103011615.
• Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2021). 2020 yılı faaliyet raporu. Retrieved from https://www.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/faaliyet-raporlari/mu2602011615.
• Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2022). 2021 yılı faaliyet raporu. Retrieved from https://www.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/faaliyet-raporlari/mu2802011616.
• Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2023). 2022 yılı faaliyet raporu. Retrieved from https://www.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/faaliyet-raporlari/mu2802011617.
• Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Ar-Ge Teşvikleri Genel Müdürlüğü. (21-22 March 2019). KUSİP KUSİ ile ilgili bilgilendirme (PowerPoint Slides). 2023 Vizyonunda Üniversitelerin Araştırma Laboratuvarları Çalıştayı-V. Retrieved from http://mrkzlab2023calistay.amasya.edu.tr/sunumlar.aspx.
• Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Ar-Ge Teşvikleri Genel Müdürlüğü. (2020). Teknoloji geliştirme bölgeleri. Retrieved from https://www.sanayi.gov.tr/assets/pdf/istatistik/TGB_MART_2020_İstatistiki_Bilgiler.pdf.
• Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Ar-Ge Teşvikleri Genel Müdürlüğü. (2021). Teknoloji geliştirme bölgeleri. Retrieved from https://www.sanayi.gov.tr/assets/pdf/istatistik/TGB_2020_İstatistiki_Bilgiler.pdf.
• Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Ar-Ge Teşvikleri Genel Müdürlüğü. (2023a). Teknoloji geliştirme bölgeleri. Retrieved from https://www.sanayi.gov.tr/istatistikler/istatistiki-bilgiler/mi0203011501.
• Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Ar-Ge Teşvikleri Genel Müdürlüğü. (2023b). Teknoloji geliştirme bölgeleri sunumu. (PowerPoint Slides). Retrieved from https://ankaraka.org.tr/sites/default/files/article-documents/Sanayi%20ve%20Teknoloji%20Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-%20Teknoloji%20Geli%C5%9Ftirme%20B%C3%B6lgeleri%20Sunumu_0.pdf.
• Uçkan, Ö. (2006). Bilgi politikası ve bilgi ekonomisi: Verimlilik, istihdam, büyüme ve kalkınma. Bilgi Dünyası, 7(1), 23-48. doi: 10.15612/BD.2006.395.
• Ulutaş, F. (2017). Endüstriyel Ekoloji. Sürdürülebilir Üretim ve Tüketim Yayınları VI. Retrieved from https://rec.org.tr/wp-content/uploads/2017/02/endc3bcstriyel_ekoloji.pdf .
• United Nations Industrial Development Organization. (2017). Implementation Handbook for Eco-Industrial Parks: Inclusive and Sustainable Industrial Development. United Nations Industrial Development Organization.
• World Bank. (2021). International framework for eco-industrial parks v.2. Washington: World Bank.
• World Wildlife Fund. (2013). İklim değişikliği. Retrieved from https://www.wwf.org.tr/ne_yapiyoruz/iklim_degisikligi_ve_enerji/iklim_degisikligi/ (Access date: 22.6.2023).
• Zuhal, M. (2017). Ulusal yenilik sistemlerinde teknoparkların önemi: Türkiye deneyimi. The Journal of International Scientific Researches, 2(7), 52-66.