Support Purchases of the Hazelnut During Democrat Party

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 1, 65 - 75, 03.04.2019

İhsan seddar Kaynar

Öz

FİSKOBİRLİK was established by
hazelnut producers that had become especially important in the development of
the Black Sea region. In the making of markets for agricultural products, one
can identify different elements for each product ,which had played important
roles. Merchants, for instane, had a more significant role in the hazelnut
market than the producers and FİSKOBİRLİK. Activism of merchants increased with
state’s support purchases and (albeit late) intervetion to market prices. Hazelnut
was one of the most important foreign trade products of the country. This point
put the hazelnut to government’s agenda. However, it continued to be produced
by a limited number of producers in a very limited area. In 1950s, it began to
be monoculture in the Black Sea region. Regardless of the market price, the
fact that producers have to sell the hazelnut and the advanced sales made
before harvest; policy makers could hardly protect the interests of producers.

The study examines the “support
purchases” made by the state during the Democratic Party continued regularly
between 1951 and 1958. The main source of this study is “Fonds of Republican
Period” section of the State Archives. 

Anahtar Kelimeler

Commercialization of Agriculture, Hazelnut, support purchases

Demokrat Parti Döneminde Fındık Destekleme Alımları

Öz

Fındık üreticilerinin üye olduğu
bir kooperatif olarak FİSKOBİRLİK’in kuruluşu özellikle Karadeniz bölgesinin
kalkınmasında çok önemli olmuştur. Tarım ürünlerinin piyasalarının oluşumunda,
her ürün için farklı değişkenler devreye girmektedir. Fındık piyasasının
oluşumunda, üreticilerden ve FİSKOBİRLİK’ten çok daha önemli bir rolü ürünü
üreticilerden alan ve piyasaya aracılık eden tüccarlar üstlenmiştir. Destekleme
alımları ile devletin fiyata  [geç]
müdahalesi, çoğu zaman tüccarların etkinliğini daha da artırmıştır. Fındığın
Cumhuriyet tarihi boyunca ülkenin en önemli dış ticaret ürünlerinden biri
olması, gündemde daha çok yer almasını sağlamışsa da çok dar bir bölgede
belirli bir alanda sınırlı sayıda üretici tarafından üretilmiştir. Üretildiği
bölgede 1950’li yıllarda monokültür olmaya başlamıştır. Piyasa fiyatı ne olursa
olsun, üreticilerin fındığı piyasaya ulaştırmak zorunda olması ve üretimden
önce yapılan alivre satışlar; politika yapıcıların üreticilerin çıkarlarını
korumalarını zorlaştırmıştır.

Bu çalışmada Demokrat Parti hükümetleri
döneminde 1951’den 1958’e kadar düzenli yapılan destekleme alımları
incelenmiştir. Çalışma, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nden erişilen birincil kaynaklarla hazırlanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Tarımın Ticarileşmesi, Fındık, destekleme alımları

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri:Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu, 126-54-6 “1951-1952 dönemi fındık mahsulü fiyatlarının değerlendirilmesine dair işler için Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı'na yetki verilmesi ve kredi tahsisi” (20.07.1951). Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu, 126-60-7 “Tasfiye halinde bulunan Ticaret Ofisi'nin tahakkuk etmiş ve edecek karlarının fındık destekleme satın alınmasında kullanılması” (09.08.1951). Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu, 127-89-13 “Muhtelif kararlarla tahsis olunup da kullanılmayan 1 929 000 liranın Petrol Ofisi'nce akaryakıt alımlarında ve Ziraat Bankası'nda tesis olunan 1 284 000 liranın da fındık satın alınmasında kullanılması” (26.11.1951). Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu, 128-9-5 1951-“1952 üretim yılında üreticiden fındık satın alınmasına dair Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı'na verilen yetkinin, tüccardan iç fındık satın alınmasına da teşmili” (01.02.1952).Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu, 129-54-8 “Fındık satın alınmasına ilişkin K/870 sayılı Kararın yürürlüğe konulması” (28.07.1952).Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu, 131-23-18 “K/854 sayılı kararla iç fındıklara uygulanan işlemden Giresun Fındık Tarım Satış Koop. Birliğine Satılmayan fındıkların da faydalandırılmasına dair k/890 sayılı kararın yürürlüğe konulması” (20.02.1953).Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu, 132-59-6 “1951-1952, 1952-1953 ve 1953-1954 yıllarına ait fındık ihracaatına ilişkin K/901 sayılı Koordinasyon Kararının onayı” (27.07.1953).Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu, 135-46-19 “K/901 sayılı Karar'la fındık satın alınması için İktisat ve Ticaret Vekaleti'ne verilen yetkinin, ihraç edilmeyen tüccar elindeki fındıkların satın alınmasına da teşmili” (13.05.1954).Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu, 136-60-2 “Fındık satın alması için İktisat ve Ticaret Vekaleti'ne verilen yetki ile Tarım Satış Koop.leri Birliği'ne verilen ödevlerin 1954 yılı içinde geçerli sayılması” (06.07.1954). Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu, 144-68-5 “Üreticiden fındık satın alınması için İktisat ve Ticaret Vekaleti'ne çeşitli kararnamelerle verilen görevlerin, aynı esaslar çerçevesinde 1956-1957 yılı fındık mahsulüne de uygulanması” (09.08.1956).Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu, 145-120-17 “Giresun Fındık Tarım Satış Kooperatifleri Birliği'nce satın alınacak fındıkların alış ve satış fiat farklarının Milli Korunma hesabına geçirilmesi” (25.03.1957).Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu, 146-39-20 “1957-1958 mahsül yılında üreticiden satın alınacak fındık ve bu konu ile ilgili K/1106 sayılı Kararın yürürlüğe konulması” (13.08.1957).Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu, 84-533-1 “Fındık ve pamuk piyasaları ve müdahale alımları hakkında hazırlanan bir not”.Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü Evrakı Kataloğu, 84-532-10 “Fındık mahsulünün genel durumu hakkında malumat” (24.12.1951).Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü Evrakı Kataloğu, 76-480-3 “Giresun, Ordu ve Trabzon'daki fındık tacirlerinin Hükümetten isteklerine dair, Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı'nda yapılan toplantıya ait not” (24.01.1952).
• Diğer Kaynaklar:Ballı, E. (2017), “Türkiye’de Tarımsal Kooperatifçiliğin Gelişimi ve Fiskobirlik: Tarihsel Bir Değerlendirme” Türkiye Cumhuriyeti’nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 657-700.Kaynar, İ. S. (2012), 19.yy’ın İkinci Yarısından Cumhuriyet’e Fındığın Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Tarihi Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Özcan, F. C. (2013), “Ellili Yıllarda Türkiye Ekonomisi”, Türkiye’nin 1950’li Yılları, Hazırlayan Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları, İstanbul, 39-68. TC Ziraat Vekaleti (1956), “İkinci Ulusal Fındık Kongresi, 7-10 Kasım 1955”, Ankara. Tezcek, F. Ö. (2013), “Kriz ve Kooperatifçilik: Fiskobirlik Örneği” Kriz ve Türkiye, Editörler Hale Balseven, Fuat Ercan, Phoenix Yayınları, Ankara, 417-434. Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği (1966), Fındık Semineri 1966, Ankara.