European Experts in the Istanbul Cholera Outbreak in 1893-1895 and Their Contribution to Health Modernization in the Ottoman State

Yıl 2020, Sayı: Special Issue on COVID 19, 85 - 101, 20.03.2020

Nuran Yıldırım Hakan Ertın

https://doi.org/10.21673/anadoluklin.716142

Cited By: 2

Öz

Cholera epidemics, like plague, influenza, and smallpox, take an important place in the history of medicine. While the bacterial ones of these outbreaks have been taken under control with the discovery of antibiotics, the viral ones are still a threat to humanity. The COVID-19, the current outbreak, has created a significant fear of humanity and causes great losses. Human experience from the past outbreaks can help today’s world. This article firstly discussed the controversial processes during the emergence of the concepts of microbes and contamination, and a part of the ongoing war with cholera in the Ottoman Empire, which reached to the Empire in 1831, with the arrival of the second epidemic that reached Europe. The contributions of European doctors, especially of Dr. Andre Chantemesse, in this war and in the modernization of the Ottoman Empire were examined.

Anahtar Kelimeler

Andre Chantemesse, Max von Pettenkofer, Cholera outbreak, Cholera in Ottoman

1893-1895 İstanbul Kolera Salgınında Avrupalı Uzmanlar ve Osmanlı Devleti’nde Sağlık Modernizasyonuna Katkıları

Öz

Kolera salgınları, tarihte Veba, İnfluenza , Çiçek gibi tıp tarihinde önemli yer almıştır. Bu salgınlardan bakteriyel olanları antibiyotiklerin keşfi ile etkisini yitirmişken viral olanları halen insanlığı tehdit etmektedir. Günümüzde var olan Covid19 pandemisi de viral niteliği sebebiyle büyük bir korku yaratmıştır. Tarihte yer alan salgınlarda insanlığın tecrübesi bugünlere yardımcı olabilir. Bu makalede öncelikle mikrop ve bulaşma kavramlarının ortaya çıkışındaki tartışmalı süreçleri ele alınmış ve kolera ile 1831’de tanışan Osmanlı Devleti,'nde kolerayla savaşın bir bölümü anlatılmıştır. Bu savaşta başta Dr. Andre Chantemesse olmak üzere Avrupa'lı doktorların katkıları ve Osmanlı Devleti'nin modernizasyonuna katkıları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kolera salgını, Osmanlı'da kolera, Andre Chantamesse, Max von Pettenkofer

Kaynakça

• 1. Evans AS. Two errors in enteric epidemiology: the stories of Austin Flint and Max von Pettenkofer. Rev Infect Dis. 1985;7(3):434-40. 2. Howard-Jones N. Gelsenkirchen typhoid epidemic of 1901, Robert Koch, and the dead hand of Max von Pettenkofer. BMJ. 1973;(5845):103-105. 3. Lagerkvist U. Mikrobiyolojinin Öncüleri ve Nobel Ödülü. Istanbul: CSA Global Publishing; 2006. 4. Howard-Jones N. Robert Koch and the cholera vibrio: a centenary. BMJ. 1984;288(6414):379-81. 5. “Eight International Congress of Hygiene & Demography.” BMJ 1894;2(1760):670- 1. 6. Howard-Jones N. Friedrich Wolter (1863-?1944): the last anticontagionist. BMJ. 1980;280(6211):372-3. 7. Oppenheimer GM, Susser E. Invited commentary: the context and challenge of von Pettenkofer’s contributions to epidemiology. Am J Epidemiol. 2007;166(11):1239-41. 8. Morabia A. Epidemiologic interactions, complexity, and the lonesome death of Max von Pettenkofer. Am J Epidemiol. 2007;166(11):1233-8. 9. “Another cholera microbe.” Lancet. 1884;124(3200):1165-6. 10. “Rudolf Emmerich dies.” The New York Times. November 19, 1914. 11. Clemow F. The Cholera Epidemic of 1892 in the Russian Empire. London- New York; 1893. 12. Kamil S. Kolera İstilaları. Maarif. 1893;5(124):311 25 Teşrinisani 1309 [7 Dec. 1893]. 13. BOA. İ. HUS. 1310/R-10, 3 R. 1310 [25 Ekim 1892]. 14. BOA. Y. MTV. 71/67, 9 CA. 1310 [29 Kasım 1892]. 15. Mordtmann AD. Die Cholera in der Türkei und Konstantinopel im Jahre 1893. Hygienische Rundschau, 1894, No. 7 and 8. 16. BOA. İ. HUS. 1311/RA-24, 3 RA. 1311 [14 Eylül 1893]. 17. Tebligât-ı Resmiye”, Sabah, 1471, 7 Eylül 1309 [19 Eylül 1893]. 18. BOA. İ. TAL. 1311/RA-94, 26 RA. 1311 [7 Ekim 1893]. 19. Chantemesse A. Le Cholera de Constantinople. Revue Médico- Pharmaceutique (30 November 1893). 1893;6(11):146-149. 20. BOA. Y. A. HUS. 283/73, 26 R.1311 [6 Kasım 1893]. 21. "Notes du Jour", The Oriental Advertiser Le Moniteur Oriental, November 13,1893 (5 Cemaziyelevvel 1311), 3. 22. Revue Medico-Pharmaceutique, C.6, No:12 (31 Décembre 1893), 171. 23. BOA. İ. HUS. 1311/R-10, 1 R.1311 [12 Ekim 1893]. 24. "Tebligat-ı Resmiye", Sabah, 1483, 19 Eylül 1309 [1 Ekim 1893]. 25. BOA. İ. TAL.1311/R-21, 11 R. 1311 [22 Ekim 1893]. 26. BOA. A. MKT. MHM. 593/6, 5 CA. 1311 [14 Kasım 1893], Şehremaneti’ne gönderilen 13 CA 1311 [22 Kasım 1893] tarihli tezkire. 27. Ömer B. Cülûs-ı meyâmin-i me’nûs-ı Hazret-i Hilafetpenâhiden beri Memâlik-i Şâhânede vuku’a gelen terakkiyât-ı tıbbiye ve müessesât-ı sıhhiye. Nevsâl-i Âiyet. 1316AH;2:141. 28. BOA. BEO. 685.27.3 numaralı defterdeki 16 S.1311/14 Eylül 1309 [26 Eylül 1893] tarihli evrak özeti. 29. BOA. İ. ŞE. 1311/C-07, 17 C. 1311 [26 Aralık 1893] ve ekleri. 30. Yıldırım N. Osmanlı Devleti’nin Modern Tıp Kurumlarından Gedikpaşa, Tophane ve Üsküdar Tebhirhaneleri. Icinde, Ali Haydar Bayat Anısına Düzenlenen Osmanlı Sağlık Kurumları Sempozyumu 2 Haziran 2007. Ed. B.Özaltay, N.Yıldırım, M. Çekin. Zeytinburnu Belediyesi, İstanbul 2008, 199-215. 31. BOA. Y. PRK. SH. 4/86, 1 CA. 1311 [10 Kasım 1893]. 32. BOA. İ. HUS. 1311/RA-118, 17 RA 1311 [28 Eylül 1893]. 33. BOA. İ. HUS. 1311/R-116, 28 R.1311 [8 Kasım 1893]. Zuhur etmemiş irade özeti. 34. BOA. İ. HUS. 1311/L-17, 11 L. 1311 [17 Nisan 1894]. 35. Sabah, 1691, 21 L. 1311 [28 Nisan 1894]. 36. Yıldırım N. Bakteriyolojihane-i Şahane’de Veteriner Bakteriyoloji 1893- 1902. Icinde I. Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu Bildirileri, Ed. A. Özen, 171-184. Elazığ, 2006. 37. BOA. Y. PRK. ASK. 95/29, 26 R. 1311 [6 Kasım 1893]. 38. BOA. Y. PRK. SH. 4/86, 1 CA. 1311 [10 Kasım 1893]. 39. Chantemesse A. L’épidemie cholérique de Constantinople en 1893. La Semaine Médicale. 1894;14(6):41-43. 40. BOA. İ. HUS. 1310/CA-54, 16 CA. 1310 [6 Aralık 1892]. 41. BOA. MV. 79/45 22 Ş. 1311 [28 Şubat 1894]. 42. BOA. İ. ML. 1311/Z-18, 25 Z.1311 [29 Haziran 1894]. 43. BOA. MV. 80/86.; MV. 80/118. 44. BOA. MV. 79/96, 9 L. 1311 [15 Nisan 1894]. 45. BOA. MV. 83/58, 26 B. 1312 [23 Ocak 1895]. 46. BOA. İ. HUS. 1311/R-50, 11 R.1311 [22 Ekim 1893]. 47. BOA. A. MKT. MHM. 726/4, 1 C. 1311 [10 Aralık 1893]. 48. BOA. İ. ŞE. 1311/B-04, 25 B. 1311 [1 Şubat 1894]. 49. BOA. A. MKT. MHM. 594/14, 18 Ş. 1311 [24 Şubat 1894]. 50. Sabah, 1644, 4 N. 1311 [11 Mart 1894]. 51. Sabah, 1927, 22 C. 1312 [21 Aralık 1894]. 52. BOA. Y. A. HUS. 318/66, 4 Ş. 1312 [31 Ocak 1895]. 53. BOA. A. MKT. MHM. 594/14, 18 Ş. 1311 [24 Şubat 1894]. 54. BOA. İ. HUS. 1311/S-37, 6 S. 1311 [19 Ağustos 1893]. 55. BOA. A. MKT. MHM. 726/4, 1 C. 1311 [10 Aralık 1893]. 56. BOA. İ. ŞE. 1311/C- 08, 12 C. 1311 [21 Aralık 1893]. 57. BOA. Y. A. HUS. 284/66, 10 CA. 1311 [18 Kasım 1893]. 58. BOA. İ. TAL. 1311/C-47, [27 Aralık 1893]. 59. BOA. Y. A. HUS. 287/59. 19 C. 1311 [28 Aralık 1893]. 60. BOA. İ. HUS. 1311/C-57, 21 C. 1311 [30 Aralık 1893]. 61. BOA. Y. PRK. TKM. 30/39, 17 B. 1311 [24 Ocak 1894]. 62. BOA. Y. PRK. BŞK. 35/34, 23 Ş. 1311 [2 Mart 1894]. 63. BOA. Y. MTV. 114/13, 2 Ş. 1312 [29 Mart 1895]. 64. BOA. İ. HUS. 1311/N-34, 20 N. 1311 [27 Mart 1894]. 65. Sabah, 1698, 28 L. 1311 [5 Mayıs 1894]. 66. BOA. İ. AS. 1312/S-10, 13 S.1312 [16 Ağustos 1894]. 67. BOA. Y. PRK. BŞK. 47/2, 1 RA. 1314 [9 Eylül 1896]. 68. BOA. Y. PRK. BŞK. 35/75, 26 N. 1311 [2 Nisan 1894]. 69. BOA. Y. MTV. 93/89, 12 L. 1311 [18 Nisan 1894]. 70. BOA. Y. PRK. EŞA. 19/52, 18 L. 1311 [24 Nisan 1894]. 71. Clemow FG, de Courcy NW. Rapport de la Commission d’inspection des lazarets de la Mer Rouge. Constantinople, 1906. 72. Raghıb A, Dr. Walter, Clemow FG. Rapport de la Commission d’Inspection sur le Lazaret de Sinop. Constantinople: Moderne Imp. Française L. Mourkidès, 1908. 73. Commission de Liquidation de L’Administration Sanitaire. Rapport Final (Deuxiéme Partie). Constantinople. 74. “Şişli’de Clemow Hastanesi.” Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Salnamesi 1329-1331. 1913;165,167. 75. Clemow-Stiépovich, FG. Des formes cliniques de la peste (études et observations). Constantinople: A. Zellich, 1900. 76. BOA. İ. HUS. 1312/Ş-104, 28 Ş. 1312 [24 Şubat 1895]. 77. BOA. Y. PRK. BŞK. 39/79, 15 Ş. 1312 [1 Şubat 1895]. 78. BOA. Y. A. HUS. 321/16, 4 N. 1312 [1 Mart 1895]. 79. BOA. İ. HUS. 1312/N-54, 17 N. 1312 [14 Mart 1895]. 80. Sabah, 2052, 29 L. 1312 [24 Nisan 1895], 2-3. 81. BOA. Y. PRK. BŞK. 40/42, 7 L. 1312 [3 Nisan 1895]. 82. BOA. İ. HUS. 1312/L-63, 21 L. 1312 [17 Nisan 1895]. 83. BOA. İ. TAL. 1312/ZA-140, 7 ZA. 1312 [2 Mayıs 1895]. 84. BOA. Y. A. HUS. 117/108, 15 L. 1312 [11 Nisan 1895]. 85. BOA. Y. PRK. BŞK. 40/42, 7 L. 1312 [3 Nisan 1895]. 86. BOA. Y. PRK. BŞK. 40/42, 7 L. 1312 [3 Nisan 1895]. 87. BOA. A. MKT. MHM. 596/14, 19 L. 1312 [15 Nisan 1895]. 88. Emmerich R. Le choléra à Constantinople. Gazette Médicale d’Orient. 1895;40(5):65-69. 89. Sabah, 2052, 29 L. 1312 [24 Nisan 1895], 2-3. 90. BOA. A. MKT. MHM. 596/9, 11 L. 1312 [7 Nisan 1895]. 91. BOA. Y. MTV. 118/24, 20 L. 1312 [17 Nisan 1895].