Türk ve Rus Modernleşmesi: Batı’dan Farklılaşan Süreçler ve Sonuçlar

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 93 - 108, 29.12.2024

Büşra Çeliköz

Öz

Modernleşme süreci, Batılı olmayan toplumların, Batı’nın ekonomik, siyasi ve sosyal yapılarına ulaşma arzusu doğrultusunda şekillenmiştir. Ancak bu süreç, Batılı ülkelerdeki deneyimlerle aynı sonuçları vermemiş, hatta bu toplumlar için yeni zorluklar yaratmıştır. Batılı olmayan ülkelerin, Batı ile aynı tarihsel koşullara ve kültürel yapılara sahip olmamaları, bu farklılaşmanın temel nedenlerinden biridir. Batıda modernleşme, tabandan gelen talepler ve değişim hareketleriyle ivme kazanırken, Batılı olmayan ülkelerde modernleşme girişimleri genellikle devlet elitlerinin yönlendirmesiyle ve toplumun özgün dinamikleri göz ardı edilerek gerçekleştirilmiştir. Bu süreç, özellikle Türk ve Rus modernleşmelerinde belirgin bir şekilde gözlemlenmiştir. Her iki ülkede de devlet, Batı’nın gelişmiş sistemlerini taklit ederek modernleşme sürecini yukarıdan aşağıya doğru genişletmeye çalışmış, bu durum devlet ve toplum arasında derin gerilimlere yol açmıştır. Bu gerilimler, Batı’da modernleşmenin yarattığı olumlu sonuçların Türkiye ve Rusya’da ortaya çıkmasını engellemiş ve bu ülkelerin Batı’nın dışında kalmasına neden olmuştur. Bu makale, Türk ve Rus modernleşmesinin Batı’dan neden farklılaştığını ve bu süreçlerin toplumlarında yeni toplumsal sınıfların doğup doğmadığını analiz etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Batı dışı modernleşme, Türk – Rus modernleşmesi

Turkish and Russian Modernization: Divergent Processes and Outcomes from the West

Öz

The modernization process in non-Western societies was shaped by the desire to emulate the economic, political, and social structures of the West. However, this process did not yield the same results as it did in Western countries, and even created new challenges for these societies. The primary reason for this divergence lies in the fact that non-Western countries did not share the same historical trajectory or cultural structures as the West. While modernization in the West gained momentum through grassroots demands and movements for change, in non-Western societies, modernization efforts were typically led by state elites, often disregarding the internal dynamics of their own societies. This is particularly evident in the modernization experiences of Turkey and Russia. In both countries, the state sought to implement modernization by imitating the developed systems of the West, attempting to spread the process from the top down. This approach, however, led to significant tensions between the state and society, hindering the emergence of the positive outcomes seen in the West. As a result, Turkey and Russia found themselves diverging from the Western path of development. This article aims to analyze why Turkish and Russian modernization followed a different trajectory from the West and whether these processes gave rise to new social classes within their societies.

Anahtar Kelimeler

Modernization, Non-Western Modernization, Turkish-Russian Modernization

Kaynakça

• Acar, K. (2008). Osmanlı ve Rus Modernleşmesine Dair Bazı Görüşler, Muhafazakar Düşünce, Yıl:4, Sayı: 16-17, 59-83.
• Acar, K. (2009). Rusya - Ortaçağ’dan Sovyet Devrimi’ne, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Akşin, S. (1993). Siyasal Tarih 1789-1908, Türkiye Tarihi – 3, Osmanlı Devleti: 1600-1908, Cem Yayınevi, İstanbul.
• Belge, M. (2007). Batılılaşma: Türkiye ve Rusya, (Ed.) T. Bora, M. Gültekingil, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt-3 Modernleşme ve Batıcılık, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Berkes, N. (2022). Türkiye’de Çağdaşlaşma, (der.) A. Kuyaş, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Best, S. ve Kellner, D. (1998). Postmodern Teori, (çev.) M. Küçük, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Bilge, M. (2009). Türk Modernleşmesi ve Sivil Toplum, Binyıl Yayınevi, Ankara.
• Carr, E. H. (2007). 1917 Öncesi ve Sonrası, Birikim Yayınları: İstanbul.
• Coşgun, M. (2014). Ekim Devrimi’ne Açılan Kapı: Rus Modernleşmesi, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 44, 1-15.
• Çeliköz, B. (2022). Avrupa’nın İki Ötekisi Olarak Türkiye ve Rusya’nın İttifak Arayışı, İKSAD Yayınevi, Ankara.
• Çiğdem, A. (1997). Bir İmkân Olarak Modernite – Weber ve Habermas, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Durgun, Ş. (2010). Modernleşme ve Siyaset, Binyıl Yayınevi, Ankara.
• Erkan, Ü. (2017). Rus Modernleşmesinde Batı Karşıtlığının Tarihsel Temelleri, Bartın Üniversitesi Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi, Cilt:4, Sayı:1, 52-70.
• Giddens, A. (2010). Modernliğin Sonuçları, (çev.) E. Kuşdil, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Göle, N. (1998). Batı-Dışı Modernlik Üzerine Bir İlk Ders, Doğu Batı Düşünce Dergisi 1 (2), 55-62.
• Göle, N. (2002). Melez Desenler, Metis Yayıncılık, İstanbul.
• Huntington, S. P. (1973). “The Change of Change: Modernization, Development of Politics”, Comparative Politics C. III., Aktaran L. Köker (2000), 49.
• İnalcık, H. (2006). Atatürk ve Türkiye’nin Modernleşmesi, (Ed.) D. Atılgan, Ankara Üniversitesi’nin 60. Kuruluş Yılı Armağanı Atatürk ve Türk Dili ve Edebiyatı Türk Eğitimi ve Türk Kültürü Konusunda Seçme Yazılar (289-296), Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Jeanniere, A. (1992). Modernite Nedir?, (çev.) N. Tutal Küçük, Birikim Yayınları, İstanbul.
• Koçak, B. (2019). Cumhuriyetin Kökenleri: On Dokuzuncu Yüzyılda Osmanlı Modernleşmesi, İmgelem, Cilt: 3, Sayı:5, Aralık, 207-237.
• Kurat, A. N. (2014). Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Köker, L. (2000). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Mardin, Ş. (2014). Türk Modernleşmesi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Marks, K. (1992). 18. Yüzyılda Gizli Diplomasi, Rus Despotizminin Asyatik Kökeni, (çev.) I. Soner, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Ortaylı, İ. (2010). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları: İstanbul.
• Özçelik, T. G. (2019). Batı-Dışı Modernleşme Kavramı Temelinde Türkiye’de Cumhuriyetin İlk Yıllarında Modernleşme Çabaları. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (2), 308-326.
• Sander, O. (1992). Siyasi Tarih- İlkçağlardan 1918’e, İmge Yayınları, Ankara.
• Shaw, S. (1994). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, (çev.) M. Harmancı, E Yayınları, İstanbul.
• Somer, K. (1970). 100 Soruda Ekim İhtilali, Gerçek Yayınevi: İstanbul.
• Therborn, G. (1999). Modernlik Yoluyla Modernliğe Giden Yollar, (çev.) M. Gümüş - B. Toksöz, Vadi Yayınları, Ankara.
• Touraine, A. (2000). Modernliğin Eleştirisi, (çev.) H. Tufan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Toynbee, A. (2014). Tarih Bilinci, Bateş Yayınları: İstanbul.
• Tunaya, T. Z. (1999). Batılılaşma Hareketleri I, Yenigün Yayınları, İstanbul.
• Tunaya, T. Z. (2001). Türkiye’de Siyasal Gelişmeler 1 (1876-1938) Kanun-i Esasi ve Meşrutiyet Dönemi, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Uzun, H. (2003). Atatürk Dönemi Modernleşme Sürecinin Osmanlı Modernleşme Sürecinden Farklı Yönleri, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:4, Sayı:1, 1-13.
• Yanık, C. (2020). Enformasyon, Kriz ve Güç: Küresel Çağda Güç Ya Da İktidarın Batı Dışılık Seyri. A. Ayata ve H. H. Akkaş (Ed.) Dünyanın Kayıp Halkası: Üçüncü Dünya (77-101), Efe Akademi Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz, A. (1996). Modernden Postmoderne Siyasal Arayışlar, Vadi Yayınları, Ankara.
• Zürcher, E. J. (2021). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.