Soğuk Savaş Dönemi ABD’nin Ortadoğu Politikaları Kapsamında Türkiye’nin Rolü ve Bölgesel Güç Rekabeti

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 19 - 32, 30.06.2025

Mustafa Metin Kaşlılar

Öz

İkinci Dünya Savaşı sonrası gelişen atmosferde dünya iki kutba ayrılmış ve iki süper güç arasında bir güç mücadelesi başlamıştır. Soğuk Savaş’ın hangi olay ile başladığı tarihçiler arasında net olarak belli değilse de Truman Doktrini ile başladığı fikri genel kabul görür. Truman Doktrini sonrasında hem Avrupa hem de SSCB’ye ve ideolojisine karşı olan devletleri maddi açıdan destekleme görevi ABD’ye düşmüştür. Türkiye ise bu süreç içerisinde yoğun bir Sovyet korkusu yaşamış, bu süreç Türkiye’yi Batı ittifakının bir üyesi olmaya zorlamıştır. Truman Doktrini ile başlayan süreç Türkiye’de maddi açıdan desteklenmiş ve SSCB’yi çevreleme politikasının en önemli ortaklarından biri olmuştur. Soğuk Savaş’ın başlaması ile aynı zamanda Ortadoğu ülkeleri de büyük oranda süreçten etkilenmiştir. Bu bölgedeki bölgesel rekabetin Batı ayağını ise Türkiye karşılamıştır. Özellikle 1960’lı yıllara kadar bölgede tamamen Batı yanlısı hareket eden Türkiye, ABD’nin en önemli müttefiki olmuştur. Türkiye’nin, özellikle Eisenhower Doktrini ile Ortadoğu’da daha etkili olduğu bir süreç yaşanmıştır. Bu süreç boyunca Türkiye, Batı’nın önemli müttefiki olsa da Arap devletlerinin güvenini kaybetmiş, bu durum ileride bölgede hâkim olma potansiyelini büyük oranda da kırmıştır. Ortadoğu devletlerinin özellikle Mısır ve Suriye’nin bölgedeki etkinlikleri SSCB’nin bölgede gücünü arttırmıştır. Bu makalenin amacı, Soğuk Savaş ile başlayan güç rekabetinin Ortadoğu ayağını incelemektir. Bu süreçte Türkiye’nin bölgedeki etkileri ve politikaları incelenecek ve ABD’nin Ortadoğu politikaları kapsamında bölgede güç rekabetinin nasıl şekillendiği görülecektir. Bu makalenin kapsamını ise özellikle Soğuk Savaş’ın en önemli iki doktrininin yani Truman Doktrini ve Eisenhower Doktrini oluşturacaktır. Bu kapsamda Türkiye’nin bölgede gerçekleştirdiği politikaların sebepleri ve sonuçları da görülecektir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye , ABD , Soğuk Savaş , Ortadoğu , Doktrin

Turkey's Role and Regional Power Rivalry in the Context of Cold War Era US Middle East Policies

Öz

In the atmosphere that developed after the Second World War, the world was divided into two poles and a power struggle began between the two superpowers. Although it is not clear among historians which event started the Cold War, it is generally accepted that it started with the Truman Doctrine. After the Truman Doctrine, the US was tasked with financially supporting both Europe and the states that opposed the USSR and its ideology. Turkey, on the other hand, experienced an intense fear of the Soviet Union during this process, which forced Turkey to become a member of the Western alliance. In the process that started with the Truman Doctrine, Turkey was financially supported and became one of the most important partners in the policy of containment of the USSR. With the onset of the Cold War, the countries of the Middle East were also greatly affected by the process. The Western leg of the regional rivalry in this region was met by Turkey. Turkey, which acted completely pro-Western in the region until the 1960s, became the most important ally of the United States. Turkey became more influential in the Middle East, especially after the Eisenhower Doctrine. Throughout this process, Turkey lost the trust of the Arab states, even though it was an important ally of the West, and this situation largely broke its potential to dominate the region in the future. The activities of the Middle Eastern states, especially Egypt and Syria, increased the USSR's power in the region. The aim of this article is to analyze the Middle East leg of the power competition that started with the Cold War. In this process, Turkey's influence and policies in the region will be analyzed and it will be seen how the power competition in the region was shaped within the scope of the US policies in the Middle East. The scope of this article will particularly focus on the two most important doctrines of the Cold War, namely the Truman Doctrine and the Eisenhower Doctrine. In this context, the causes and consequences of Turkey's policies in the region will also be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Turkey , USA , Cold War , Middle East , Doctrine

Kaynakça

• Altan, M. (1986). Süperler ve Türkiye. İstanbul: AFA Yayınları.
• Ataç, K. K. (2016). 70. Yılında Truman Doktrini: Türkiye ve Soğuk Savaş. Ortadoğu Etütleri(1).
• Aydın, M. (2018). İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye 1939-1945. B. Oran (Dü.) içinde, Türk Dış Politikası (Cilt 1, s. 399). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydın, M. K. (2020, Aralık). Türkiye ve Bağdat Paktı. International Journal of Social Science Research, 9(2).
• Ayşegül Kars Kaynar, İ. S. (2018). ABD-Türkiye İlişkilerinin Gelişiminde "Ödünç Verme ve Kiralama Anlaşması". Current Debates International Relations & Law.
• Cıla, M. S. (2014). II.Dünya Savaşı Sonrası Türkiye-ABD İlişkileri (1945-1955). Yüksek Lisans Tezi. Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Tarih Bölümü.
• Divine, R. A. (1981). Eisenhower and the Cold War. Oxford: Oxford University Pres.
• Eisenhower, D. D. (1965). The White House Years A Personal Account 1956-1961 Waging Peace. New York: Doubleday Company.
• Göktepe, C., & Seydi, S. (2015). Soğuk Savaş Başlangıcında Türk Dış Politikası. Bilig(72).
• Güzel, M. V. (2021, Kasım). Eisenhower Doktrininin Demokrat Parti Dönemi Türk Dış Politikasına Etkileri. Atatürk Yolu Dergisi(69).
• Hale, W. (2021). 1774'ten Günümüze Türk Dış Politikası. Ankara: Serbest Akademi.
• Hook, S. W., & Spanıer, J. (2014). Amerikan Dış Politikası. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Hurewitz, J. (1969). Middle East Politics: The Military Dimension. New York: Frederick A. Praeger.
• Koç, E. (2016). ABD Dış Politika Doktrinlerinin Ortadoğu'ya Yansıması. R. Pehlivanlı, & S. Demirkılınç (Dü) içinde, 2.Uluslararası Çin'den Adriyatik'e Sosyal Bilimler Kongresi (s. 24-34). Adıyaman: İktisadi Kalkınma ve Sosyal Araştırmalar Derneği Yayınları.
• Macmahon, R. J. (2013). Soğuk Savaş. Ankara: Dost Kitapevi Yayınları.
• Mcghee, G. (1992). ABD-Türkiye-NATO-Ortadoğu. (B. Çorakçı, Çev.) İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Özdemir, S. (2022, Haziran). Eisenhower Doktrini Çerçevesinde Bölgesel Krizler: Suriye-IrakÜrdün-Lübnan. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 10(31).
• Sander, O. (1979). Türk-Amerikan İlişkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Sander, O. (2023). Siyasi Tarih 1918-1994. İstanbul: İmge Kitapevi Yayıncılık.
• Sıvış, E. (2019). Türk-Amerikan Müttefikliğinde "Peşrev" Dönemi: Ödünç Verme ve Kiralama Poragramında Türkiye. Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi Aaraştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi.
• Soysal, İ. (1991, Nisan ). 1955 Bağdat Paktı. Belleten Türk Tarih Kurumu, 55(212).
• Truman Doctrine (1947). (2022, Şubat 8). National Archive: https://www.archives.gov/milestone-documents/truman-doctrine adresinden alındı
• Yeşilbursa, B. K. (2017). Ortadoğu'da Emperyalizm İngiltere ve Amerika'nın Ortadoğu Savunma Projeleri ve Türkiye (1945-1960). Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Yılmaz, H. (2017, Ocak). Adnan Menderes Dönemi Türkiye Ortadoğu İlişkileri. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2).