OCCUPATIONAL NAMES CREATED WITH PERSIAN SUFFIXES IN UZBEK TURKISH

Yıl 2022, , 59 - 80, 30.11.2022

Nursan Ildırı

https://doi.org/10.33404/anasay.1187278

Öz

In Uzbek Turkish, which is the current representative of Chagatai Turkish, which continued its existence from the 15th century to the end of the 19th century, the influence of Persian is quite high in terms of both vocabulary and grammar. The acceptance of Islam in the historical process of this language as well as the social and cultural interactions established by the geographical proximity of the Uzbeks and Tajiks living in Uzbekistan, Tajikistan and Afghanistan today have had a significant impact on the vocabulary, and as a result of this situation, many Persian words and grammatical elements have become the essential elements of Uzbek Turkish. In this study, the vocabulary related to occupational names, which are created with Persian suffixes or derivational morphemes used as suffixes in Uzbek Turkish, has been determined based on the Explanatory Dictionary of the Uzbek Language.

Anahtar Kelimeler

Uzbek Turkish, Word Derivation, Persian Suffixes, Occupational Names.

ÖZBEK TÜRKÇESİNDE FARSÇA SON EKLERLE OLUŞTURULAN MESLEK ADLARI

Öz

15. yüzyıldan 19. yüzyılın sonlarına kadar varlığını devam ettiren Çağatay Türkçesinin günümüzdeki temsilcisi olan Özbek Türkçesinde hem söz varlığı hem de gramatikal açıdan Farsçanın etkisi oldukça fazladır. Bu dilin tarihsel sürecinde İslamiyet’in kabulü, günümüzde ise Özbekistan, Tacikistan ve Afganistan’da yaşayan Özbek ve Taciklerin coğrafi yakınlığının da etkisiyle kurdukları sosyal ve kültürel etkileşimler söz varlığına önemli derecede etki etmiş ve bu durumun neticesinde Farsça pek çok kelime ve gramer unsuru Özbek Türkçesinin aslî unsurları hâline gelmiştir. Bu çalışmada Özbek Türkçesinde Farsça son ek olan ya da son ek gibi kullanılan yapım unsurlarıyla oluşturulmuş meslek adları ile ilgili söz varlığı Özbek Dilinin İzahlı Lügati esas alınarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özbek Türkçesi, Sözcük Türetimi, Farsça Son Ekler, Meslek adları, Uzbek Turkish, Word Derivation, Persian Suffixes, Occupational Names.

Kaynakça

• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük (5 Cilt). İstanbul: Ötüken Neşriyat A. Ş.
• Dihhuda, Ali Ekber. (1377 hş.). Lugatname-yi Dihhuda, III. Tahran: Müessese-i Lugatname-yi Dihhuda.
• Gʻulomov, A., Tixonov, A. N., Qoʻngʻurov. (1977). Oʻzbek Tili Morfem Lugʻati. Toshkent: Oʻqituvchi Nashriyoti.
• Gürsu, U. (2013). Kazak Türkçesindeki Farsça Kökenli Ekler ve Sonek Vazifesinde Kullanılan Emir Gövdeleri. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 39-86.
• Hacerî, Z. (1377 hş.). Ferheng-i Vendhâ-yi Zebânî Farsî. Tahran: İntişarat-i Ava-yi Nur.
• Ibragimov, M. (2022). Oʻzbek Tiliga Oʻzlashgan Fors-Tojikcha Affisklar. PEDAGOGS international research journal, Volume-5, Issue-1, March, 61-67.
• Kanar, M. (1998). Büyük Sözlük Türkçe Farsça. İstanbul: Birim Yayınları.
• Karaağaç, G. (2015). Türkçenin Alıntılar Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karaağaç, G. (2008). Türkçe Verintiler Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Madvaliyev, A. (tahriri ostida). (2006). O’zbek Tilining Izohli Lug’ati (5 Jild). Toshkent: O’zbekiston Milliy Entsiklopediyasi Davlat Ilmiy Nashriyoti.
• Özlük, D. (2019). Türkiye Türkçesinde Farsça kökenli kelimeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Rasulova, N. N. (2020). Fors-Tojik Tilidan O‘zlashgan Taom Nomlari. “Science and Education” Scientific Journal, November / Volume 1 Issue 8, 363-366.
• Tolkun, S. (2002). Özbek Türkçesinde Yeni Kelime Türetmede Kullanılan Yabancı Unsurlar. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 14, Mart, 337-365.
• Yıldırım, H. (2020). Özbek Türkçesi Dilbilgisi-Alıştırmalar-Konuşma-Metinler. Ankara: Delta Kültür Yayınevi. Zülfikar, H. (2007). Meslek Adları ve –CI ekinin Türkçedeki İşlevleri. Belleten, 172-218.