ORTA ASYA’DA GÜNÜMÜZE KADAR ULAŞMAYAN CAMİLERİN AHŞAP DİREK VE TAŞ SÜTUNLARI (IX – XII. yy)

Yıl 2019, , 31 - 62, 31.08.2019

Muhlisa Rustamova

https://doi.org/10.33404/anasay.573833

Öz

Bu çalışmada, Orta Asya’da IX – XII. yüzyıllarda
inşa edilen Camilerin taşıyıcı unsuru olarak kullanılan ahşap ve ender olarak kullanılan
taş direkleri araştırılmıştır. Bununla birlikte İslam öncesi ahşap malzemenin
Türk boylarının sivil yapılarında kullanım alanları ve ahşap sanatında kat
ettikleri mesafe de incelenmiştir. İslam dininin bölgeye yayılması ile ahşap
sanatı dini mimaride kullanılmaya başlamıştır. Bu amaçla günümüzde Özbekistan,
Tacikistan ve Kazakistan sınırlarında bulunan erken dönem yapılarında sıklıkla
karşılaştığımız, doğal afetlerden, bazen de insan eli ile değişim ve dönüşüme
maruz kalan camilerden geriye kalan direkler ve sütunlar yeniden, etraflıca ele
alınmıştır. Buradan hareketle Orta Asya’dan Anadolu’ya erken dönem camilerinin
taşıyıcı unsurlarının karşılaştırılması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Orta Asya, Ahşap Direk, Taş Direk, Ahşap Oyma, Ahşap Direkli Cami, Ahşap Sanatı

Kaynakça

• BARTOLD, V. V. (1981), Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (hzl. Hakkı Dursun Yıldız), İstanbul.BAKIRER, Ömür (1971), “Ürgüp’ün Damsa Köyündeki Taşkın Paşa Camiinin Ahşap Mihrabı”, Belleten, TTK, 1971.BERNŞTAM, A. (1949), “Problemı Drevney İstorii i Etnogeneza Yujnogo Kazahstana”, İzvestiya, c. II, Kazakistan, ANN KazSSR Yayınları.BERNŞTAM, A. (1941), “Pamyatniki Starinı Taşasskoy Dolinı”, İstoriko Arheologiçeskiy Oçerk, Alma – Ata, KOGİ Yayınları.BOZER, Rüstem (2006), “Ahşap Sanatı”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, c. II, (hzl. Ali Uzay Peker, Kenan Bilici), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.BOZER, Rüstem (2002), “Ortaçağ Anadolu Türk Ahşap Sanatında Kündekari Tekniği”, Türkler, c. VII, Ankara,Yeni Türkiye Yayınları.DENİKE, B. P, (1939), Arhitekturnıy Ornament Sredney Azii, Moskva, VAA Yayınları.DOĞAN, Yavaş (1995), “Eşrefoğlu Camii”, DİA, c. XI, İstanbul.ERASLAN, Kemal (1989), “Ahmed Yesevi”, DİA, c. II, İstanbul.FABRİTSKİY, B. - SHMELYOV, İ. (1973), KHİVA, Leningrad, Aurora Yayınları.FİLİMONOV V. M. (1962), “Drevneye Reznoye Derevo iz Kompleksa Kusama İbn Abbasa v Ansamble Şah – Zinda”, Özbekiston Memorlarıning Sanatı, Toşkent, UzFan Yayınları.HMELNİTSKİY, (1992), Mejdu Arabami i Tyurkami, Berlin, Riga Yayınları.HUDOYBERGANOV, Kamoljon (2012), Hiva, Toşkent, Ren Poligraf Yayınları.KRAÇKOVSKAYA, V. A. (1949), “Evolyutsiya Kufiçeskogo Pisma v Sredney Azii”, Epigrafika Vostoka, c. III, Akademiya Nauk Yayınları.KURTBİL, Zeynep Hatice (2005), “Minber”, DİA, c. XXX, İstanbul.KUŞOĞLU, M. Z. (1997),“Hakkaklık”, DİA, c. XV, İstanbul.MANKOVSKAYA L. - BULATOVA V. (1978), Pamyatniki Zodchestva Horezma, Taşkent.MARSHAK, B. I. - NOZİLOV, N. N. (1999), “Sogdiana”, History of Civilizations of Central Asia, c. III, Delhi, Motilal Banarshidas Yayınları.MUKİMOV, R. (2013), “Tacikistan”, Hudojestvennaya Kultura Tsentralnoy Azii iAzerbaydjana IX – XV Vekov, c. IV, Samarkand – Taşkent, MİTSAİ Yayınları.NARŞAHİ, Tarih – i Buhara, (2013), (hzl. GÖKSÜ, Erkan), Ankara, TTK Yayınları.NOTKİN, İ.(1968), İskusstvo Drevnih, Taşkent, Uzbekistan Yayınları. ÖNEY, Gönül (1978), Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Ankara, Türkiye İş Bankası Yayınları.ÖNEY, Gönül (1990), Ankara Arslanhane Camii, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.--- (2000), “Juma masjid (Xiva).” Özbekiston Milliy Ansiklopediyası, c. I, Toşkent.PUGAÇENKOVA, G. A. (1958), Puti Razvitiya Arhitekturi Yujnogo Turkmenistana Porı Rabovladeniya i Feodalizma, Moskva, Akademiya Nauk Yayınları.MATRASULOV, Shirnazar - SAFAROV, Karım (2001), KHİVA Guidbook, Moskva, Ruz Co PUB Yayınları.NURMUHAMMEDOVA, Şoira (01.10.2000 ), “Jizn Oddannaya Nauke ( K 100 – Letiyu So Dnya Rojdeniya V. L. Voroninoy 1910 – 2000)”, SANAT, No 4. TANMAN, Baha (1996), “Hacı Bayram – ı Veli Külliyesi”, DİA, c. XIV, İstanbul.VEYRMAN - LAVROV, (1969), Arhitektura Sredney Azii VI – XIX. Vekov, Moskva.VORONİNA, V. L. (1950), “Reznoye Derevo Zarefşanskoy Dolinı”, Materialı i İssledovanya po Arheologii SSSR, c. XV, Moskva - Leningrad.VORONİNA, V. L. (1980), “Arhitekturnıy Ornament Sredney Azii”, AN, No 28, Moskva.YÜCEL, Erdem (1989), “Ahşap”, DİA, c. II, İstanbul.