CENGHIS KHAN’S CONQUEST OF TRANSOXANIA (1220)

Yıl 2017, Sayı: 1, 15 - 36, 31.08.2017

Nagehan Güler

Öz

Transoxania, which was captured by Mongols, means as “region which

is on the other side of the river” in Arabic language. Transoxania is on the first

place among the rivers in the world in terms of value, richness and clearness. It

is possible to find all blessings which people need to survive in this region.

Mongol emperor Cenghis Khan went towards to west namely Kharzem

Shah State after capturing China. At that time, Kharzem Shah State was in the

center of east route of Silk Road. Cenghis Khan together with Mongol forces,

made a task distribution between forces in front of Otrar in order to occupy

Kharzem Shah State lands. Then with Tuli, Cebe and Sabutay Noyan forces he

departed towards to Bukhara and Semerkand in order to occupy Transoxania

which he appropriated for himself. Mongol emperor and armies occupied Transoxania

lands which was under the control of Kharzem Shah State, destroyed

cities and killed most of the people. Mongols continued to raid Kharzem Shah

State lands after occupying the most important cities of Transoxania in a few

months.

Anahtar Kelimeler

Kharzem Shah State, Mongols, Bukhara, Semerkand

CENGİZ HÂN’IN MÂVERÂÜNNEHİR’İ ZAPTI (1220)

Öz

Moğollar tarafından ele geçirilen Mâverâünnehir, Arapçada “Nehrin öte

tarafında bulunan bölge” anlamına gelmektedir. Mâverâünnehir, yeryüzündeki

nehirler arasında değeri, verimi ve temizliği konusunda birinci sırada yer

almaktadır. İnsanların yaşaması için gerekli olan tüm nimetleri bu coğrafyada

bulmak mümkündür.

Moğol hükümdarı Cengiz Hân, Çin’i ele geçirmesinin akabinde batıya

yani Hârezmşâhlar üzerine yöneldi. Zira Hârezmşâhlar İpek Yolu’nun batı güzergâhının

ağırlık merkeziydi. Cengiz Hân, Moğol kuvvetleri ile beraber Otrâr

önünde Hârezmşâh topraklarını işgal etmek amacıyla kuvvetler arasında görev

taksimi yaptı. Daha sonra kendisine ayırdığı Mâverâünnehir’i işgal etmek için

Tuli, yanlarında Cebe ve Subutay Noyanlar ile birlikte Buhârâ ve Semerkand’a

doğru hareket etti. Moğol hükümdarı ve orduları Hârezmşâhların hüküm sürdüğü

Mâverâünnehir topraklarını işgal edip tahribatlar yapıp şehirlerdeki halkın

birçoğunu öldürdüler. Moğollar, Mâverâünnehir’in en önemli şehirlerini birkaç

ay içerisinde ele geçirdikten sonra Hârezmşâh topraklarına akınlar yapmaya devam

ettiler.

Anahtar Kelimeler

Hârezmşâhlar, Moğollar, Buhârâ, Semerkand

Kaynakça

• ALİCAN, Mustafa (2016), Tarihin Kara Yazısı Moğollar, Timaş Yay., İstanbul.
• ÂŞTİYÂNÎ, Abbâs İkbâl (1390 hş.), Târîh-i Moğûl, İntişârât-ı Sâhil, Tahrân.
• AYDINLI, Osman (2009), “Semerkant”, DİA, C. XXXVI, İstanbul, ss. 481-484.
• BALA, Mirza (1979), “Buhârâ”, DİA, C. II, İstanbul, ss: 761-771.
• BANÂKATÎ, Fakhr al-dîn Dâvûd (1969), Târikh e Banâkatî, (Ed: Ja’far Shear), Tehran.
• BARTHOLD, Vasilij Viladimiroviç (Wilhelm) (1990), Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, (Haz: Hakkı Dursun Yıldız), TTK, Ankara.
• BARTHOLD, Viladimiroviç (Wilhelm) (1980), “Mâverâünnehr”, İA, C. VII, İstanbul, ss. 408-409.
• BOYLE, John Andrew (1997), Genghıs Khan The History Of The World Conqueror, Unesco Publishing, Great Britain.
• CÛZCÂNÎ, Minhâc-ı Sirâc (2016), Tabakât-ı Nâsırî -Moğol İstilasına Dair Kayıtlat-, (Çev. ve Notlar: Mustafa Uyar), Ötüken, İstanbul.
• CÜVEYNÎ, Alaaddin Ata Melik (2013), Tarih-i Cihan Güşa, C. I-II., (Çev: Mürsel Öztürk), TTK, Ankara.
• CÜZCÂNÎ, Minhâc-i Sirâc (2015), Tabakât-ı Nâsırî Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Hârezmşâhlar, (Trc ve Notlar: Erkan Göksu), TTK, Ankara.
• D’OHSSON, Abraham Constantin Mouradgea (2014), Moğol Tarihi, (Çev: Ekrem Kalan), IQ, İstanbul.
• EN-NARŞAHÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Ca’fer, Târîh-i Buhârâ (2013), (Trc. ve Notlar: Erkan Göksu), TTK, Ankara.
• ERDOĞAN, Coşkun (2015), Hârzemşâh Alâeddin Muhammed Dönemi Siyasî Tarihi (1200-1220), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Erzurum
• GÖMEÇ, Saadettin (2007), “Çingizli Devletinin Büyümesinde Rol Oynayan Türklerden Çelme ve Subutay”, Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları, Vol. 2/2, ss. 230-238.
• GREGORY, Abû’l-Fara (1950), Abû’l-Farac Tarihi, C.II, (Çev: Ömer Rıza Doğrul), TTK, Ankara.
• GROUSSET, Rene (2011), Steplerin İmparatorluğu Atillâ-Cengiz Han-Timur, (Trc: Halil İnalçık), TTK, Ankara.
• GÜLENSOY, Tuncer-KÜÇÜKER Paki (2015), Eski Türk-Moğol Kişi Adları Sözlüğü, Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
• GÜLER, Nagehan (2016), Hârezmşâhların Moğollar ile Münasebetleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Erzurum.
• HÂNDMÎR, Gıyas’el-din Hemâm’el-din (1362), Tarihî Habib‟el-Siyer Fi Ehbarı Efradı Beşer, (Nşr. Muhammed Debir Siyaki), Hayyam, C. II, Tahran.
• HAYKIRAN, Kemal Ramazan (2016), Moğollar Zamanında Yakın Doğu, Ötüken, İstanbul.
• İBN BATÛTA, Ebû Abdullah Muhammed Tancî (2015), İbn Battûta Seyahatnâmesi, (Çev: A. Sait Aykut), Bilge Kültür Sanat, İstanbul. İBN HAVKAL (2014), 10. Asırda İslâm Coğrafyası, (Trc: Ramazan Şeşen), Yeditepe Yay., İstanbul.
• İBNÜ’L ESÎR, İzzeddîn Ebû‘l-Hasan Ali b. Muhammed el-Cezerî, (2016), El-Kâmil Fi’t Târîh Tercümesi, (Çev Ahme Ağırakça - Beşir Eryarsoy - Zülfikar Tüccar - Abdülkerim Özaydın - Yunus Apaydın - Abdullah Köşe), Ocak Yay., C. X, İstanbul.
• İBNÜ’L-İBRÎ, Ebü’l-Ferec (2011), Târîhu Muhtasari’d-Düvel, (Çev: Şerafeddin Yaltkaya), TTK, Ankara.
• İZGİ, Özkan (2014), Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları, (Haz. Erkin Ekrem-Serhat Küçük), TTK, Ankara.
• KAFESOĞLU, İbrahim (2000), Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-618/ 1092-1221), TTK, Ankara.
• KAZVÎNÎ, Hamdullah Mustevfi b. Ebî Bekr b. Ahmed b. Nâsr (1387), Târîh-i Güzîde, (Nşr. Abdulhüseyin Nevaî), Müessese-i İntişârât-ı Emîr Kebîr,Tahrân.
• KEMALOĞLU, İlyas (2016), Avrasya’nın Sekiz Asrı Cengizoğulları, (Haz: ALAN, Hayrunnisa-KEMALOĞLU, İlyas), Ötüken, İstanbul.
• KHWANDAMİR (1994), Habıbu’s Sıyar, (Tome Three Part one, Genghis Khan-Amir Temür), (Edited: Şinasi Tekin and Gönül Alpay Tekin), Harvard University.
• KÖYMEN, Mehmet Altay (2011), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi -Alp Arslan ve zamanı-, TTK, Ankara.
• LAMB, Harold (1931), Cengiz Han, (Çev. Ali Naci), Devlet Matbaası, İstanbul.
• LAMB, Harold (1956), Genghıs Khan, New York.
• MERÇİL, Erdoğan (2010), “Şahne”, İA, XXXVIII, İstanbul, ss. 292-293
• MÎRHÂND, Mîr Seyyîd Hamîdeddîn Muhammed b. Seyyid Burhâneddîn Hâvendşâh b. Kemâleddîn Mahmûd el-Belhî (903-1498) / (1339), Târîh-i Ravzatü‟ s-Safâ fî Sîret-i el-Enbiyâ ve‟l-Mülûk ve‟l-Hulefâ, C. IV-V., Müessese-i Hayyam ve İntişarat-Piruz, Tehrân.
• Moğolların Gizli Tarihi (2016), (Çev: Ahmet Temir), TTK, I, Ankara.
• Ortaçağ Müslüman Coğrafyacılardan Seçmeler Türklerin Yaşadığı ve Türklere Komşu Olan Bölgeler, (2013), (Çev. Yusuf Ziya Yörükân), (Haz. Mehmet Şeker-Ali Ertuğrul-Süleyman Özkaya-Tahsin Koçyiğit), Ötüken, İstanbul.
• ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi (2003), “Mâverâünnehir”, DİA, XXVIII, Ankara, ss. 177-180.
• REŞÎDÜDDİN FAZLULLÂH, İbn-i İmâdüddevle Ebû’l-Fazl b. Ebu’l- Hayr Hemedânî (1374 hş.), Camiü’t Tevarih, I-II, (Nşr: Behmen Kerîmî), Tehran.
• ROUX, Jean-Paul (2001), Moğol İmparatorluğu Tarihi, Kabalcı Yayınevi, (Çev: Aykut Kazancıgil-Ayşe Berekt), İstanbul.
• SCHAEDER, H. H. (1980), “Semerkand”, İA, X, İstanbul, ss. 468-471.
• SUBAŞI, Ömer (2015), Gürcü-Moğol İlişkisi -Güney Kafkasya 1220- 1346-, Kitabevi, İstanbul.
• ŞEBÂNKÂREÎ, Muhammed Bin Ali Bin Muhammed (1363), Mecma’u’l- ensab, Tehran.
• ŞEŞEN, Ramazan (1992), “Buhara”, İA, İstanbul, ss. 363-367.
• TAHİR’ÜL-MEVLEVÎ (2011), Cengiz ve Hülâgû Mezâlimi, Kardelen Yay., Konya.
• TAŞAĞIL, Ahmet (2009) “Soğd”, DİA, C. XXXVII, İstanbul, ss. 348- 349.
• TURAN, Osman (1965), Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• USTA, Aydın (2013), Türklerin İslamlaşma Serüveni Sâmânîler, Yeditepe Yay., İstanbul.
• VASSÂF, Şihâbu‘d-din ʽAbdullâh b. Fazlullâh Kâtib-i Şîrâzî, Tahrîr-i Târîh-i Vassâf (1382), Pejuheşgâh-ı Ûlûmî İnsanî ve Mûtalât-ı Ferhengî, yay.ʽAbdu‘l-Muhammed Âyetî, Tahran.
• VLADIMIRCOV, B. Y. (1950), Cengiz Han, (Çev: Hasan Ali Ediz), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• YAZICI, Nesimi (2013), İlk Türk-İslâm Devletleri Tarihi, Türk Diyanet Vakfı Yay. Ankara.
• YILDIRIM, Nimet (2006), Fars Mitolojisi Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• YUVALI, Abdülkadir (2017), İlhanlı Tarihi, Bilge Kültür Sanat, İstanbul.