SEFERBERLİĞİN İLANINDAN SARIKAMIŞ HAREKÂTI’NA KADARKİ GELİŞMELERDE HAFIZ HAKKI BEY

Yıl 2017, Sayı: 2, 13 - 50, 30.11.2017

Pir Murat Sivri

Öz

Makedonya’da bulunduğu sıralarda İttihat ve Terakki Cemiyeti saflarına

katılan Hafız Hakkı Bey, II. Meşrutiyet’in ilanında büyük yararlılıklar gösterdi.

Bu sebepledir ki kısa zamanda İttihat ve Terakki Cemiyetinin en önemli simalarından

biri haline geldi. 31 Mart İsyanının bastırılmasında da etken bir isim

olan Hafız Hakkı Bey, ordunun gençleştirilmesinden sonra 11 Ocak 1914’de

Genelkurmay İkinci Başkanlığına atandı. 2 Ağustos 1914’de ise seferberliğin

ilan edilmesiyle oluşturulan Karargâh-ı Umumi ’de Reis-i Sanilik makamına

getirildi. Hafız Hakkı Bey’in bu makamda bulunduğu süre boyunca temel mesaisi

Almanların biran önce Osmanlı Devleti’ni savaşa sokmaya yönelik çabalarına

mani olmaktı. 2 Ağustos’ta seferberliğin ilan edildiği gün aynı zamanda

Almanya ile bir gizli ittifak antlaşması imzalanmıştı. Bu antlaşma gereği Osmanlı

Devleti’nin derhal Almanya yanında savaşa girmesi gerekiyordu. Fakat

Osmanlı Devleti’nin seferberlik hazırlıklarının tamamlanmadığını ileri süren

Hafız Hakkı Bey ve Karargâh-ı Umumi ’deki diğer Türk subayları, bu hükme

şiddetle karşı çıkarak Osmanlı Devleti’nin savaşa girişini geciktirmeye çalıştılar.

İlkbahara kadar savaşa girmeme düşüncesini savunan Hafız Hakkı Bey

çeşitli dönemlerde hazırladığı savaş planlarında da bu fikri ileri sürdü. Fakat

Karadeniz olayının patlak vermesiyle tüm bu faaliyetler boşa çıktı ve Osmanlı

Devleti, Rusya ile savaşa tutuldu. Osmanlı Devleti’nin savaşa girişinden sonra

Hafız Hakkı Bey’in görüşleri hızla değişti ve savaş yanlısı bir tutum izlemeye

başladı. Özellikle Kafkas cephesinde Ruslara karşı bir taarruz hareketinin başarılı

olacağını düşünen Hafız Hakkı Bey, Kasım ayından itibaren buraya yönelik

harekâtın esaslarını belirlemeye başladı. Daha sonra bu taarruz hareketini icra

edecek olan III. Ordu mıntıkasını teftişe giden Hafız Hakkı Bey, kışın çetin şartlarına

rağmen taarruz harekâtının yapılabileceğine dair merkeze olumlu raporlar

gönderdi. Hafız Hakkı Bey’in bu tutumu Sarıkamış Harekâtının ve nihayetinde

faciasının yaşanmasına neden oldu.

Anahtar Kelimeler

Hafız Hakkı Bey, Karargâh-ı Umumi, Sarıkamış

HAFIZ HAKKI BEY: İN EVENTS FROM THE DECLARATION OF MOBILIZATION TO THE SARIKAMIS OPERATION

Öz

Hafız hakkı Bey, who joined to the Committee of Union and Progress

while he was in Macadonia, made great contributions to the proclamation of

the Second Constitutionalist Period. For this reason he became one of the significant

members of the Committee of Union and progress in a very short time.

Hafız Hakkı Bey, who was also effective in stopping the 31 March revolt, was

assigned to deputy chief of the Turkish general staff after rejuvenation of the

army. He was assigned to Reis-i Sanilik in Karargah-ı Umumi which was established

with the proclamation of mobilization on 2 August 1914. Hafız Hakkı

Pasha’s main effort during this position was stopping Germany’s efforts about

forcing Ottoman Empire to the war right away. On 2 August 1914- the day

on which proclamation of mobilization- a collusive agreement with Germany

was also signed. According to this agreement Ottoman Empire had to join the

war on the side of Germany immediately. However, Hafız Hakkı Bey and other

military officers in Karagah-ı Umumi asserting that preparation of mobilization

of Ottoman Empire were completed, tried to retard Ottoman Empire’s joining

to war by objecting this provision. Hafız Hakkı Bey ,who didn’t want to join to

the war until the spring, asserted this idea in his war plans which he prepared

in different times. However with the eruption of Black sea incident all these

activities failed and Ottoman Empire started to fight with Russia. After Ottoman

Empire’s joining to war Hafız Hakkı Bey’s opinions changed quickly and he

started to have a bellicist attitude. Hafız Hakkı Bey, who especially thought an

attack towards Russia in Caucasian front line would be successful, started to

define rudiments of this attack since November. Hafız hakkı Bey who went to

third military territory for inspection, sent positive reports to the center about

possibility of the attack in spite of harsh winter conditions. Hafız Hakkı Pasha’s

this attitude caused Sarıkamış Operation and calamity after it.

Anahtar Kelimeler

Hafız Hakkı Bey, Karargah-I Umumi, Sarıkamış

Kaynakça

• ARŞİVLER Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA. 21. 10. 1324. Dosya No: 3472 Gömlek No: 351 Fon Kodu: BEO. BOA. 27. M. 1329. Dosya No: 3852 Gömlek No: 850 Fon Kodu: BEO. BOA. 13 S 1332, Dosya No: 4247 Gömlek No: 318514 Fon Kodu: BEO.
• KİTAPLAR AHMET İzzet Paşa (1992), Feryadım, I, İstanbul.
• ALİ CEVAT BEY (1991), İkinci Meşrutiyet’in İlanı ve Otuzbir Mart Hadisesi: II. Abdülhamit’in Son Mabeyn Başkâtibi Ali Cevat Bey’in Fezlekesi, Yayına Hazırlayan: Faik Reşit Unat, Ankara.
• ALİ VASIP EFENDİ (2005), Bir Şehzadenin Hatıratı-Vatan ve Menfada Gördüklerim ve İşittiklerim, Yay Haz: Osman Selahaddin Osmanoğlu, İstanbul.
• AKBAY, Cemal (2014), Osmanlı İmparatorluğu’nun Siyasi ve Askeri Hazırlıkları ile Harbe Girişi, Güncelleyenler: Alev Keskin-Fatma İlhan, Ankara.
• AZİZ SAMMİH (1934), Büyük Harpte Kafkas Cephesi Hatıraları Zivinden Peteriçe, Ankara.
• BABACAN, Hasan (2014), Mehmet Talat Paşa (1874-1921), Ankara.
• BARDAKÇI, Murat (2014), Hafız Hakkı Paşa’nın Sarıkamış Günlüğü, İstanbul.
• BAYUR, Y. Hikmet (1983), Türk İnkılabı Tarihi, I-III, Kıs.II, Ankara.
• BAYTIN, Arif (1946), İlk Dünya Harbi’nde Kafkas Cephesi 29. Tümen ve 3. Alay Sancağı Hatıraları, İstanbul.
• BELEN, Fahri (1964), Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1914 Yılı Hareketleri, Ankara.
• BELEN, Fahri (1973), XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti, İstanbul.
• BENAZUS, Hanri (2006), Sarıkamış Faciası, İstanbul.
• BİLKAN, Ali Fuat-ÇAKIR, Ömer (2004) Harp mecmuası, İstanbul.
• ÇAKMAK, Fevzi (2011), Büyük Harp’te Şark Cephesi Harekâtı, Yay Haz: Ahmet Tetik, İstanbul.
• ERİCKSON, Edward J (2011), Size Ölmeyi Emrediyorum! Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu, Çeviren: Mehmet Tanju Akad, İstanbul.
• GENERAL MASLOFSKİ’NİN UMUMİ HARPTE KAFKAS CEPHESİ
• ESERİNİN TENKİDİ (1935), Çev: Mütekait Kaymakam Nazmi, Ankara.
• GÖRGÜLÜ, İsmet (2014), On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, Ankara.
• İLDEN,Köprülü Şerif (2013), Sarıkamış, Yayına Hazırlayan: Sami Önal, Ankara.
• KARABEKİR, Kâzım (2011), Birinci Dünya Savaşı Anıları-Cihan Harbine Nasıl Girdik ?, İstanbul.
• KARABEKİR, Kâzım (2014), İttihat ve Terakki Cemiyeti, İstanbul.
• KONUKÇU, Enver (2010), Erzurum’da Kars Kapı Şehitliğindeki İki mezar ‘’ Hafız Hakkı ve Cemal Paşalar (1915-1922) ‘’, Erzurum.
• KURAN, Ahmet Bedevi (1959), Osmanlı İmparatorluğunda İnkılap Hareketleri ve Milli Mücadele, İstanbul.
• MÜDERRİSOĞLU, Alptekin (2006), Sarıkamış Dramı, İstanbul.
• ÖZDEMİR, Yavuz (2003), Bir Savaşın Bilinmeyen Öyküsü (Sarıkamış Harekâtı), Erzurum.
• PEKMEN, Mahir Said (2013), 31 Mart Hatıraları, İsyan Günlerinde Bir Muhalif, Yay Haz: Hasan Babacan-Servet Avşar, Ankara.
• SABİS, Ali İhsan (1990), Harp Hatıralarım, I-II, İstanbul 1990.
• SİVRİ, Pir Murat (2016), Manastır’dan Erzurum’a Hafız Hakkı Paşa 1879-1915 (Basılmamış Yüksek Lisans tezi), Erzurum.
• SORGUN, Taylan (1997), İttihat ve Terakki’den Cumhuriyet’e Bitmeyen Savaş (Halil Paşa’nın Hatıraları), İstanbul.
• TOKER, H, Aslan, N (2009), Birinci Dünya Savaşına Katılan Alay ve Daha Üst Kademedeki Komutanların Biyografileri, Ankara.
• UĞURLU, Nurer (2009), Rumeli Yağmalanan İmparatorluk (Mahmut Şevket Paşa- Hafız Hakkı Paşa), İstanbul.
• SANDERS,V. Liman (1999), Türkiye’de Beş Yıl, I-II-III, İstanbul 1999.
• ŞAKİR, Ziya (2014), İttihat ve Terakki-II Nasıl Yaşadı?, İstanbul.
• ŞİKROKORAD, A.B (2009), Rusların Gözünde 240 Yıl Kıran Kırana Osmanlı-Rus Savaşları (Kırım-Balkanlar-93 Harbi ve Sarıkamış),İstanbul.