3 NUMARALI VE H. 1162-1171/M. 1749-1758 TARİHLİ ERZURUM AHKÂM DEFTERİ’NİN TAHLİLİ

Yıl 2018, Sayı: 3, 61 - 78, 28.02.2018

Hikmet Çiçek

Öz

Osmanlı Devleti’nde Divanıhümayun kamuya ait önemli meselelerin görüşüldüğü
merci olmanın yanında, bireysel şikâyet ve davaların da karara bağlandığı bir yüksek mahkeme görevini
de üstlenmiştir. Adaletin temel prensip olarak gözetildiği ve itina ile
uygulandığı Osmanlı Devleti’nde gerek halk ve gerekse devlet görevlileri
uğradıkları haksızlık karşısında Divanıhümayun’a müracaat etmişlerdir. Divana
yapılan bu müracaatlar ile ilgili alınan kararlar, ilk önceleri sadece Mühimme
Defter’lerine kaydedilirken artan şikâyetlerle birlikte, bireysel müracaatlar için Şikâyet Defterleri tutulmaya
başlanmıştır. XVIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren şikâyetlerin artmaya devam etmesiyle şikâyetlerin eyaletlere göre
tasnif edildiği Eyalet Ahkâm Defterleri oluşturulmuştur.

Ahkâm kayıtları
tutulan eyaletlerden biri olan Erzurum’a ait 19 adet defter mevcuttur. Bu çalışmada
3 numaralı ve H. 1162-1171/M. 1749-1758 tarihli defter özelinde Erzurum Ahkâm Defterleri’nin tarih araştırmalarındaki önemine değinilmiştir. Bu
defterde yer alan bilgilerin hangilerini ihtiva ettiği, bu bilgilerin şehir
tarihi açısından önemine vurgu yapılmaktadır. Defterde yer alan hükümlerden
bölgede miri toprak rejiminin uygulanışı ve yaşanan sorunlar, bölgedeki asayiş
problemleri, iktisadi durumun göstergesi olarak borç-alacak ilişkileri, miras meselelerindeki
sorunlar ve çözüm önerileri, vergi meseleleri hakkında bilgi sahibi
olunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahkâm Defterleri, Erzurum Eyaleti, XVIII. Yüzyıl, Divanıhümayun

Kaynakça

• ARŞİVLERBaşbakanlık Osmanlı ArşiviA.{DVNSAHK.ER.d.003
• Araştırma ve İnceleme EserlerÇİÇEK, Hikmet (2011), Erzurum Vilâyeti 1 Numaralı ve 1155-1162/1742-1749 Tarih Ahkâm Defteri’nin Transkripsoyunu ve Değerlendirilmesi (s. 65-130), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ÇİÇEK, Hikmet (2016), “2 Numaralı ve 1155-1191/1742-1777 Tarihli Erzurum Ahkâm Defteri’nin Şekil ve İçerik İncelemesi”, Çayeli’nden Erzurum’a Yrd. Doç. Dr. Cemil Kutlu-Armağan Kitap-, (Ed. Prof. Dr. Selami Kılıç-Arş. Gör. Ahmet Safa Yıldırım), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 569-586.
• EMECEN, M. Feridun (2005), “Osmanlı Divanının Ana Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3 (5), 107–139.
• ERMAN, Nahide (1992), 1791–93 Döneminde Anadolu Ahkâm Defterleri’ne Göre İzmir, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• FAROQHI, Suraiya (2003), Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir?, (Çev. Zeynep Altok), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. (2006), “Mühimme Defteri”, Diyânet İslâm Ansiklopedisi, C. XXXI, İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları, 520-523.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. (2013), Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• SOYER, Emel (2007), XVII. yy. Osmanlı Divan Bürokrasisi’ndeki Değişmelerin İlk Örneği Olarak Mühimme Defterleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).