FÂTİMÎLER DEVLETİ’NİN KURULUŞUNDA KUTÂME KABÎLESİNİN ROLÜ VE MAĞRİP’TE FÂTİMİ - KUTÂME İLİŞKİLERİ (762 - 972)

Yıl 2018, Sayı: 3, 79 - 98, 28.02.2018

Yunus Emre Aydın

Öz

Fâtimîler Devleti  909 yılında
Mağrib’de kurulmuş  ve 1171 yılında
Mısır’da yıkılına kadar İslâm tarihinin en önemli aktörlerinden birisi
olmuştur. İsmâilîye Şîasında olan bu devlet aynı zamanda Abbâsîlere muhalif bir
hilâfet merkeziydi. Her zaman için İslâm dünyasında azınlık olarak kalan söz konusu
fırka İslâm dünyasının muhtelif yerlerinde gizli bir şekilde örgütlenmekteydi.
Dolayısıyla mezhep taraftarlarının bir araya gelip devlet kurması hiçbir zaman
mümkün olmamıştı. İsmâilîlere Fâtimî hilâfetini kurduran ise Yemen davet
merkezinin faaliyetleri ve daî Ebû Abdullah eş-Şiî’nin başarılı propagandaları
olmuştur. Bu uğurda Berberî kabilelerden Kutâme kabilesi İsmâilî doktrinine
ısındırılmış ve söz konusu topluluğun sayesinde de devlet kurulmuştu. Fâtimîler
bağımsızlıklarını kazandıktan sonra da adı geçen kabileye dayalı siyasetlerini
devam ettirmişler ve devletin Mısır’a intikaline kadar askerî ve idarî
görevlerde genelde bu kabile mensuplarına görevler vermişlerdir

Anahtar Kelimeler

Fâtimîler, İsmâilîyye, Kutâme, Mağrib

Kaynakça

• AYDIN, Yunus Emre, (2017), Mısır Fâtimî Halifesi el-Âmir bi-ahkâmilah ve Dönemi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).BEDEVÎ, Abdurrahman, (1997), Mezâhibü’l-İslâmîyyîn, Beyrut: Dâru’l-İlm lil-MelâyînBÜYÜKKARA, M. Ali, (Ocak-Haziran, 1998), “İsmâilî Dweqaî ve Fâtımî Da’vet”, İLAM Araştırma Dergisi, C III, I.ÇELİK, Aydın, (2005), “Fâtimî Devleti’nin Kuruluşu”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C II, XV, 433-543. DAFTARY, Farhad, (2017), İsmâilîler Tarihleri ve Öğretileri, (Çev. Ahmet Fethi), Alfa Yayınevied-DÂÎ, İmâdeddîn İdrîs, (1985), Uyûn el-Ahbâr ve Fünûn el-Asâr fî Fedâîlü’l- Eimme el- Ethâr, (Thk. Muhammed Yalavî Tarihu’l Hulefâi’l-Fâtimiyyîn bi’l-Mağrib el- Kısmu’l-Hâss min Kitâbi’l-Uyûni’l-Ahbâr), Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.DİŞRÂVÎ, Ferhat, (1994), el- Hilâfetü’l-Fâtimiyye b’l-Mağrib, (Arapçaya trc. Hammâdî es-Sâhilî), Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.FUÂD SEYYİD, Eymen, (1992), ed- Devletü’l-Fâtimiyye fî Mısır Tefsîru Cedîd: Kâhire, Dâru’l-Mısrîyyeti’l-LübnânîyyeHARBUTLÎ, Ali Hasenî, (1972), Ebû Abdullah eş-Şîî Müessisü’d-Devleti’l-Fâtimiyye, Kâhire: el-Matbaatü’l-Fennîyyeti’l-HadîseİBN HALDÛN, Velî ed-Dîn Abdurrahmân b. Mıhammed, (2000), Dîvân el- Mübtedâ ve’l-Haber fî Eyyâmi’l-Arab ve’l-Berber ve men Âsârahum min Zevî es- Sultânu’l-Ekber, (Thk. Halil Şihade – Süheyl Zekâr), C VI, Beyrut: Dâru’l-Fikr.İBN HALLİKÂN, Ebû’l- Abbâs Ahmed b. Muhammed b. İbrahîm b. Ebî Bekr, (1978), Vefâtül’l-A’yân ve Enbâü Ebnâu’z-Zamân, (Thk. Dr. İhsan Abbâs), C II, Beyrut. Dâru’s-Sâdır.İBN İZÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed el- Merrâkûşî, (1983), Beyân el- Muğrib fî Ahbâri’l-Endelüs ve’l-Mağrib, (thk. Georges Colin vd), C I, Beyrut: Dâru’s-Sekâfe.İBN el- ESÎR, İzzeddîn Ebû Hasan Alî, (1987), el-Kâmil fi’t-Tarîh, (Haz. Dr. Muhammed Yûsuf er- Rakkâk), C VI, Beyrut, 1987: Dâru’l-Kütübi’l-İlmîyye.İLHAN, Avni, “ Bâtıniyye”, DİA, C.V, 190-194.KÂDÎ NU’MÂN, (1986), Risâletü İftitâfu’d-Da’ve, (Thk. Ferhat Dişrâvî), Tunus: eş-Şirketü’t-Tûnusîyyeti.LİKBAL, Musa, (1979), Devru Kutâmeti fî Tarîhi’l-Hilâfeti’l-Fâtimîyyeti Münzü Tesîsihâ ilâ Muntasıfı’l-Kurni’l-Hâmis el-Hicrî, Cezayir: eş-Şirketü’l-Vatanîyyeti.MAKRİZÎ, Takiyy ed-Dîn Ahmed b. Alî, (1996), İttiâz el-Hunefâ biahbâri’l-eimmeti’l-Fâtimiyyîn el-Hulefâ, (Thk. Muhammed Hilmi), Kahire: Lecnetü’l-İhyâi Türâsi’l-Arabî. ……………,(1997), el- Mevâiz ve’l-İ’tibâr bizikri’l-Hıtat ve’l-Âsâr, (Thk. Muhammed Zeyhûm – Medîha Şarkâvî), C II, Kâhire: Mektebetü’l-Medbûlî.MEYLÎ, Mübârek b.Muhammed, (1964), Tarîh el- Cezâir fî’l- Kâdîm ve’l-Hadîs, C II, Beyrut: Mektebetü’l-Nahdati’l-Cezâirîyyeti.NÂSIR-I HÜSREV, (1993), Sefernâme, (Arapçaya trc. Yahyâ el- Haşâb(, Kâhire: el-Hey’etü’l-Mısrîyyeti’l-AmmetiÖZ, Mustafa, (1993), “İsmâilyye Mezhebi”, Milletler Arası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempoyumu, İslâmi İlimler Araştırma Vakfı Tartışmalı İlmî Konular Dizisi, C XVII, İstanbul.……………., .” İsmâiliyye”, DİA, C XXIII, 128-133.…………….., “Ebû Abdullah eş-Şîî”, DİA, C X, 85.STERN, M., “ Abû Abd Allah al-Shı’ı, El2, C I, 103-104.TAKKÛŞ, Muhammed Süheyl, (2007), Tarih el-Fâtimiyyîn fî Şimâli İfrikıyye ve Mısır ve Bilâdi’ş-Şâm, Beyrut: Dâru’n-Nefâis.YAZILITAŞ, Nihat, (2005), “Fâtimî Ordusunu Meydana Getiren Etnik unsurlar”, Türkiyât Araştırmaları Dergisi, C XVIII, 175-192.……………………, (2010), Fâtimî Devleti Tarihi, İstanbul: Kriter Yayınevi.YILDIZ, Hakkı Dursun, “ Berberîler”, DİA, C V, 478-483