CEND CITY AND MONGOL HEGEMONY

Yıl 2019, Sayı: 8, 43 - 72, 31.05.2019

Kadir Şahin

https://doi.org/10.33404/anasay.556160

Öz

CEND ŞEHRİ VE MOĞOL HÂKİMİYETİ

Öz

Arkeolojik araştırmalara göre M.S. I. yüzyılda kurulmuş olan
Cend, Sır Derya boyunda bulunan önemli Oğuz şehirlerindendir. Bu şehir
Maverâünnehir ve Hârezm şehirlerini Kıpçak bozkırlarına bağlayan yollar
üzerindeki ana kervan duraklarından biri olup, Hârezm ile olan bağlantısı
önemlidir. Günümüzde Kazakistan’da bulunan Kızılorda şehrine yakın bir yerde
bulunmasından dolayı bozkırdaki konargöçer Türklerin, İslâm dünyasına entegre
edilmesinde önemli bir rol oynamıştır.

İç Asya’da ticari faaliyetlerde önemli bir ambar görevi
gören Cend şehri, Türk ülkeler arasında halkı Müslüman olanlar ile Müslüman
olmayanların birleştiği yerde yani başka bir deyişle hudud (uc) bölgesinde
bulunmasından dolayı X-XII. yüzyıllar arasında birçok devletin birbirleriyle
siyasî mücadele içerisine girdiği bir bölge olmuştur. Özellikle Moğollar şehri
ele geçirdikten sonra burada uyguladıkları politikalar ile şehri uzun yıllar
idare etmişlerdir. Cuci döneminde Gürgenç’e yapılan seferlerde bir üs olarak
kullanılan bu şehirde Özbek Han zamanında Gök Orda tahtında oturan Erzen
Han’ın, câmiler, medreseler, tekkeler, dergâhlar ve türbeler inşa ettirdiği
bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Cend, Maverâünnehir, Sır Derya, Moğollar, Cuci

Kaynakça

• KAYNAKÇAABÛ’L-FARAC, Gregory (1945), Abû’l-Farac Tarihi, Cilt I, (Çev: Ömer Rıza Doğrul), Ankara: Türk Tarih Kurumu._______________(1950), Abû’l-Farac Tarihi, II, (Çev: Ömer Rıza Doğrul), Ankara: Türk Tarih Kurumu.AHİNCANOV, Sercan M. (2014), Türk Halklarının Katalizör Boyu Kıpçaklar, (Çev: Kürşat Yıldırım), İstanbul: Selenge Yayınları.AHMED BİN MAHMUD (2011), Selçuknâme, (Haz: Erdoğan Merçil), İstanbul: Bilge Kültür Sanat.AGACANOV, Sergey Grigoreviç (2006), Selçuklular, (Çev: Ekber N. Necef/Ahmet R. Annaberdiyev, İstanbul : Ötüken Yayınevi._______________ (2015), Oğuzlar, (Çev: Ekber N. Necef – Ahmet Annaberdiyev), İstanbul: Selenge Yayınları.ALTAN TOPÇİ (2008), Moğol Tarihi, (Çev: Tuncer Gülensoy), Ankara: Kültür Ajans Yayınları.AL-BİRUNİ (1934), Abu’l Rayhan Muhammad İbn Ahmad, The Book of Instruction in the Elements of the Art of Astrology, LondonARİSTOV, Nikolay Aleksandroviç (2014), Türk Halklarının Etnik Yapısı, (Çev: Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.ATWOOD, Christopher P. (2004), Encylopedia of Mongolia and the Mongol Empire, New York: Facts on File.AZİZ, Ghulam Rabbani (1978), A Short History of Khwarazmshshs, Karachi.BANGUOĞLU, Tahsin (1959), “Oğuzlar ve Oğuzeli Üzerine”, TDAY Belleten, 1-26.BARTHOLD, Wilhelm (1925), “Moğol İstilasına Kadar Orta Asya’da Hıristiyanlık”, TM, I, 47-92._______________ (1977), “Cengiz Han”, İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, Cilt III, 91-100._______________ (2001), “Kara-Hıtaylar”, İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, Cilt VI, 273-276._______________ (2006), Türk Moğol Ulusları Tarihi, (Çev: Hasan Eren), Ankara: Türk Tarih Kurumu._______________ (2010), Orta Asya (Tarih ve Uygarlık), (Çev: Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları._______________ (2017a), Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Haz: Hakkı Dursun Yıldız), İstanbul: Kronik Yayınları._______________ (2017b), Orta-Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, (Çev: Râgıp Hulusi Özdem), Ankara: Türk Tarih Kurumu.BECKWİTH, Christopher I. (2011), İpek Yolu İmparatorlukları (Bronz Çağından Günümüze Orta Asya Tarihi), (Çev: Kürşat Yıldırım), Ankara: ODTÜ Yayıncılık.BEYHAKÎ, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin-i (2019), Târîh-i Beyhâkî, (Çev: Necati Lügal), Ankara: Türk Tarih Kurumu.BİRAN, Michal (2005), The Empire of the Qara Khitai in Eurasian History: Between China and the Islamic World, Cambridge: Cambridge University Press.BOSWORTH, C.E. (1997), “Djand”, El2 Suppl. (İng), 244-246.BROCKKELMANN, Carl (2018),İslam Ulusları ve Devletleri Tarihi, (Çev: Neşet Çağatay), Ankara: Türk Tarih Kurumu.BÜNYATOV, Ziya (2003), Hârezmşâhlığı ve Enuştekinler Devleti, (Çev: Tural Rızayev), İstanbul: Özyılmaz Matbaası.CAHEN, Claude (1949), "Le Malik-nâmeh et l'histoire des origines Seljukides", Oriens, II/1, 31-65.CÜVEYNÎ, Alaaddin Ata Melik (2013), Tarih-i Cihan Güşa, (Çev: Mürsel Öztürk), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.Çin Kaynaklarında Türkistan Şehirleri (2013), (Haz: Kürşat Yıldırım), İstanbul: Ötüken Yayınevi.DARDESS, J.W. (2010), “From Mongol Empire to Yüan Dynasty: Changing Forms of Imperial Rule in Mongolia and Central Asia”, History of Mongolia, Vol. I, (Edit: D. Sneath-C. Kaplanski), Brill Publishing, Leiden.DENİZ, Bekir (2006), “Büyük Selçuklu Devletinin Kurulduğu Şehir: Cend”, Doğumunun 65. Yılında Prof. Dr. Ahmet Özgiray’a Armağan Tarihin İçinden, (Edit: A. Erdoğru), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 179-217.
• _______________ (2009), “Oğuz Yabgu Dönemi Şehirlerinden Bir Örnek Cend”, X. Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (Prof. Dr. H. ÖrcünBarışta‟ya Armağanı), Ankara, 283-306.
• _______________ (2011), “Jand City in Kazakhstan and its Caravanserai”, The Art of The Islamic World and The Artıstıc Relationships Between Poland and Islamic Countries, (Edited by: Beata Biedrońska-Slota, Magdalena Ginter-Frolow and Jerzy Malinowski), Krakow, 23-40.
• _______________ (2014), “Kazakistan’daki Cend”, Selçuklu Tarihi Kültür ve Medeniyet (Bildiriler), I, 27-30 Eylül 2010 - Kayseri, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 211-256.
• DEWEESE, Devin (1994), “Bābā Kamāl Jandi and the Kubravi Tradition Among the Turks of Central Asia”, Der İslam, 71, 58-94.DEVLET, Nadir (2002), Empires ın Eurasia (From Chingiz Khan To 20TH Century), İstanbul: Yeditepe Üniversitesi Yayınları.Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi (1985), C. III, (Çev: Besim Atalay), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.D’OHSOON, Abraham Constantin Mouradgea (2014), Moğol Tarihi, (Çev: Ekrem Kalan), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.EBÜ’L-FEREC İBNÜ’L-İBRÎ (2011), Târihu Muhtasari’d-Düvel, (Çev: Şerafeddin Yaltkaya), İstanbul: Türk Tarih Kurumu.El-BİRÛNÎ, Ebû Reyhan, (2011), Maziden Kalanlar (El-Âsâr el-Bâkiye),(Çev: Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları.El- BÜNDÂRÎ (2016), Zübdetü’n-nusra ve nuhbetü’l-usra (Nşr.:M. Th. Houtsma), Leiden 1889: Zübdetü’n-nusra ve nuhbetü’l-usra: Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, (Terc.: Kıvameddin Burslan), Ankara: Türk Tarih Kurumu.El-CÛZCÂNÎ, Minhâc-ı Sirâc (2015), Tabakât-ı Nâsırî (Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Hârezmşâhlar), (Çev: Erkan Göksu), Ankara: Türk Tarih Kurumu._______________ (2016), Tabakât-ı Nâsırî (Moğol İstilasına Dair Kayıtlar), (Çev: Mustafa Uyar), İstanbul: Ötüken Yayınevi.El-HÜSEYNİ (1999), Şadruddîn Ebu’l-Hasan ‘Ali İbn Nâşır İbn ‘Ali, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, (Çev: Necati Lügal), Ankara: Türk Tarih Kurumu.EN-NARŞAHÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Ca’fer (2013), Târîh-i Buhârâ, (Çev: Erkan Göksu), Ankara: Türk Tarih Kurumu.EN- NESEVÎ (1934), Celâlüttin Harezemşah, (Çev: Necip Asım), İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası.ER-RAVENDÎ, Muhammed b. Ali b. Süleyman (1999), Kitâb-ı Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti) I, (Çev: Ahmet Ateş), Ankara: Türk Tarih Kurumu.Eski Devirlerden Günümüze Kazakistan ve Kazaklar (2013), Kazakistan İlimler Akademisi, (Çev: Abdulvahap Kara), İstanbul: Selenge Yayınları.
• E. BRETSCHNEİDER, M.D. (1888), Mediaeval Researches From Eastern Asiatic Sources, London.GROUSSET, René (2015), Stepler İmparatorluğu (Attilâ, Cengiz Han, Timur), (Çev: Halil İnalcık), Ankara: Türk Tarih Kurumu.GÖKALP, Cevdet (1973a), Çin Kaynaklarına Göre Shih-Wei Kabileleri (Proto-Mogollar üzerinde bir etüd denemesi), Ankara: Sevinç Matbaası._______________ (1973b), Göktürk Devletinin Kuruluşundan Çingiz’in Zuhuruna Kadar Altaylarda ve İç Moğolistanda Kabileler, Ankara: Sevinç Matbaası.GÖKBEL, Ahmet (2002) “Kıpçaklar ve Kumanlar”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt II, 729-756.GUİGNES, Joseph De (2018), Hunların, Türklerin, Moğolların ve Daha Sâir Batı Tatarlarının Tarih-i Umûmîsi, Cilt II, (Çev: Hüseyin Cahit Yalçın), İstanbul: Ötüken Yayınevi,GÜNDOĞDU, Abdullah (2014), “Selçuklu Çağında Hârezm”, Selçuklu Siyasi Tarihi (Bildiriler), Türk Tarih Kurumu, 25-38.HİL’ATBERÎ, Allahyâr –ŞEREFÎ, Mahbûbe (1381/2002), Tarîh-i Hârezmşâhiyân, Tahran.HOWORTH, Henry H. (1880), History of the Mongols (From the 9th to the 19th Century), Cilt II, London.Hudûdü’l-Âlem (1362), (Nşr: Menûçihr Sütûde), Tahran.İbn Fadlan Seyahatnamesi ve Ekleri (2015), (Çev: Ramazan Şeşen), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.İBN FUNDUK (1317), Tārīh-i Bayhak, (Nşr: Ahmed Bahmanyār), Tahran.İBN HAVKAL (2014), 10. Asırda İslâm Coğrafyası, (Çev: Ramazan Şeşen), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.İBN HURDAZBİH (2008), Yollar ve Ülkeler Kitabı, (Çev: Murat Ağarı), İstanbul: Kitabevi Yayınları.İBN Al-‘ADĪM, Kamāl al-Dīn (2011), Buġyat at-Talab Fī Tārīh Halab, (Yay: Ali Sevim), Ankara: Türk Tarih Kurumu.İBNU’L-CEVZÎ, Sıbt (2011), Mir’âtü’z-Zamân Fî Târîhi’l-Ayân’da Selçuklular, (Çev: Ali Sevim), Ankara: Türk Tarih Kurumu.İBNÜ’L-CEVZÎ, Abdurrahman (2014), El-Muntazam Fî Târîhi’l-Ümem’de Selçuklular, (Çev: Ali Sevim), Ankara: Türk Tarih Kurumu.İBNÜ’L ESÎR (1985-1987), el-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi, (Çev: Abdullah Köşe-M. Beşir Eryarsoy-Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın), Cilt I-XII, İstanbul: Bahar Yayınları.İZGİ, Özkan (1970), “Harezmşahlar ve Moğollar’ın İlk Karşılaşmaları ve Otrar Hadisesi”, Türk Kültürü, S. 170, Ankara, 28-36.KİRAGOS, Genceli (2018), Moğol İstilası (1220-1265), (Çev: Mahmut Kemal Bey), İstanbul: Post Yayınları.KAFALI, Mustafa (1976), Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları._______________ (1992), “Batu Han”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, V, 208-210._______________ (1993a), “Cengiz Han”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt VII, 367-369._______________ (1993b), “Cuci Han”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt VIII, 78-79._______________ (2005), Çağatay Hanlığı (1227-1345), Ankara: Berikan Yayınevi.________________(2009), Ötemiş Hacı’ya Göre Cuci Ulusu’nun Tarihi, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.KAFESOĞLU, İbrahim (1955), Selçuk Ailesinin Menşei Hakkında Düşünceler, İstanbul: Osman Yalçın Matbaası._______________ (1958) “Selçuk’un Oğulları ve Torunları”, Türkiyat Mecmuası, Cilt XIII, 117-130._______________ (1980), “Selçuklular”, İA, Milli Eğitim Basımevi, Cilt X, 353-416._______________ (2000), Hârezmşahlar Devleti Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu._________________ (2014), Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu, İstanbul: Ötüken Yayınevi._______________ (2016), Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Ötüken Yayınevi.KALAN, Ekrem (Temmuz 2012), “Tarihi Kaynaklara Göre Cuci Adının Kökeni ve Cengiz Kağan’a Oğul Olma Sorunsalı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S.I, Cilt XXVII, 119-130.KAMALOV, İlyas (2003), Moğolların Kafkasya Politikası, Kaknüs İstanbul: Yayınları.KARATAY, Osman (2014), “Selçuk Bey ve Hazarlar: Kim Kime Ne Yaptı?”, Selçuklu Siyasi Tarihi (Bildiriler), Ankara, Türk Tarih Kurumu, 503-511.KAŞGARLI MAHMÛD (1986), Divân-ü Lügât-it Türk, (Çev: Besim Atalay), Cilt I, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• KAZVİNÎ, Hamdullah Mustevfî-yi (2018), Târih-i Güzide, (Çev: Mürsel Öztürk), Ankara: Türk Tarih Kurumu.KEMALOĞLU, İlyas (2016), “Büyük Moğol İmparatorluğu”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, (Haz: Hayrunnisa Alan – İlyas Kemaloğlu), İstanbul, Ötüken Yayınları, 29-67.KLYASHTORNY, S.G. / SULTANOV, T.İ. (2013), Kazakistan Türkün Üç Bin Yılı, (Çev: Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.KOÇ, Dinçer (2018), “Cengiz Han Sonrasında Moğollar, Türk-Moğol Tarihi (Bozkırın Avazı), (Edit: Kürşat Yıldırım), İstanbul: Yeditepe Yayınları.KÖPRÜLÜ, Mehmed Fuad (1987), “Harizmşahlar”, İA, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul , V/1, 265-296.KÖYMEN, Mehmet Altay (2016a), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi (Kuruluş Devri), I, Ankara: Türk Tarih Kurumu._______________ (2016b), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi (Alp Arslan ve Zamanı), III, Ankara: Türk Tarih Kurumu.KUSHENOVA, Ganizhamal (Yaz/2007), “Cengiz Han’ın İki Valisi, Mahmut Yalavaç ve Yeh-Lu Ch’u-Ts’ai: Devlet İdare Anlayışları ve Uygulamaları”, Bilig, Sayı: 42, 229-242.MARCO POLO (2019), Dünyanın Hikaye Edilişi (Harikalar Kitabı), (Çev: Işık Ergüden – Z. Zühre İlkgelen), İstanbul: Ötüken Yayınevi.MARSHALL, Robert (1996), Doğudan Yükselen Güç Moğollar, (Çev: Füsun Doruker), İstanbul: Sabah Kitapları.MERÇİL, Erdoğan (1994), “The Great Seljūkid State”, A Short Hıstory of Turkısh – Islamic States (Excluding the Ottoman State),( Edited by: E. Merçil – H. N. Nuhoğlu, Turkish Historical Society Printing House), 88-112._______________ (2013), Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi.MİNORSKY, V. (2008), Hudûdü’l-âlem (Mine’l-Meşrikİle’l-Magrib), (Çev: Abdullah Duman-Murat Ağarı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.MÎRHÂND, Muhammed bin Hâvendşâh bin Mahmûd (2015), Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l- Mülûk ve’l-Hulefâ (Tabaka-i Selçûkiyye), (Tercüme ve Notlar: Erkan Göksu), Ankara: Türk Tarih Kurumu.Moğolların Gizli Tarihi (2010), (Çev: Ahmet Temir), Ankara: Türk Tarih Kurumu._______________ (2011), (Çev: Mehmet Levent Kaya), İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.MORGAN, David (1987), The Mongols (The Peoples of Europe), Oxford: Blackwell Publishers.MU’ÎNİDDÎN NATANZÎ (1957), Müntehabü’t-tevârîh-i Mu’înî, (Neşr: Jean Aubin), Tahran.NÎŞÂBÛRÎ, Zahîrü’d-dîn (1332), Selçûknâme, (Nşr: İ. Afşar), Tahran._______________ (2004), Selçûknâme, (Nşr: A.H. Morton), London.ÖGEL, Bahaeddin (2002), Sıno Turcica - Çingiz Han’ın Çin’deki Hanedanının Türk Müşavirleri, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.ÖTEMİŞ HACI (2018), Çengiz-Nâme, (Haz: İlyas Kemaloğlu), Ankara: Türk Tarih Kurumu.ÖZAYDIN, Abdülkerim (1993), “Cend”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt VII, 359-360._______________ (2002), “Hârezmşahlar Devleti”, Türkler Ansiklopedisi, (Edit: Hasan Celâl Güzel-Kemal Çiçek-Salim Koca), Yeni Türkiye Yayınları, Cilt IV, 883-896.ÖZCAN, Altay Tayfun (2017), Moğol Rus İlişkileri (1223-1341), Ankara: Türk Tarih KurumuÖZGÜDENLİ, Osman Gazi (2002), “Ülüş Sisteminden Merkezî Devlete: Selçuklu Devlet Telâkkisinin Teşekkülü (1038-1064)”, Türkler, (Edit: Hasan Celal Güzel-Kemal Çiçek-Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt V, 249-264._______________ (2005), “Moğollar”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları,Cilt XXX, 225-229._______________ (2007), “Ögedey Han”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, Cilt XXXIV, 21-22._______________ (2017), Selçuklular (Büyük Selçuklu Devleti Tarihi -1040-1157-), Cilt I, Ankara: İSAM Yayınları.PEACOCK, A.C.S. (2017), Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu (Yeni Bir Yorum), (Çev: Zeynep Rona), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.PLANO CARPİNİ (2018), Moğolistan Seyahatnamesi (13. Yüzyılda Avrupa’dan Orta Asya’ya Yolculuk), (Çev.: Ergin Ayan), İstanbul: Kronik Yayınları.RÁSONYİ, Lászlo. (1939, Nisan) “Selçük Adının Menşeine Dair”, Belleten Dergisi, III, S. 10, 377-384.RÁSONYİ, Lászlo – BASKİ Imre (2007), Onomasticon Turcicum, Turkic Personal Names, I, Bloomington.REŞÎDÜDDİN FAZLULLAH (1338), Câmi’üt-Tevârih, (Behmen Kerîmî), I, Tahran._______________ (2011), Cami’ü’t – Tevârih, (Çev: Erkan Göksu – H. Hüseyin Güneş), İstanbul: Selenge Yayınları.ROUX, Jean Paul (2001), Moğol İmparatorluğu Tarihi, (Çev: Aykut Kazancıgil-Ayşe Bereket), İstanbul: Kabalcı Yayınevi._______________ (2013, Türklerin Tarihi, (Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl, İstanbul: Kabalcı Yayınları.SOLMAZ, Sefer (2014), “Selçuklu Tarihini Derinden Etkileyen Bir Olay: Selçuklu-Yabgulu Mücadelesi”, Selçuklu Siyasi Tarihi, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 573-604.SÜMER, Faruk (1991), “Atsız b. Muhammed”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt IV, 91-92._______________ (1999), Oğuzlar(Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.ŞEŞEN, Ramazan (2017), İslâm Coğrafyacıların Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.TAŞAĞIL, Ahmet (2012), “Türkistan”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, XLI, 556-560.TOGAN, A. Zeki Velidî (1928), “Oğuzların Hıristiyanlığı Meselesine Âid”, TM, II, 61-68._______________ (1978), “Hârizm”, İ.A, V/I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 240-257._______________ (2019), Umumi Türk Tarihine Giriş, (En Eski Devirlerden 16. Asra Kadar), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.TOLSTOV, S.P. (1948), Po Sledam Drevni Hârezmski Sevelizatsi, Moskova - Leningrat ._______________ (1962), Po Drevnim Deltam Oxusa i Yaksarta, Moskova._______________(2017), Oğuz Şehirleri ve Oğuzlar, (Çev: Ekaterina S. Şeremeteva), İstanbul: Doğu Kütüphanesi.TURAN, Osman (2014), Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul: Ötüken Yayınevi._______________ (2014), Selçuklu Tarihi Araştırmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu.USTA, Aydın (2002), “Moğol İstilâsı Dönemine Kadar Kıpçaklar ve Hârezmşahlar Devleti”, Türkler, (Edit: Hasan Celal Güzel-Kemal Çiçek-Salim Koca), Yeni Türkiye Yayınları, Cilt IV, 897-903.ÜREKLİ, Muzaffer (1996), “Gök Orda Hanlığı”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, XIV, 123-124.VARDAN, Müverrih (2017), Türk Fetihleri Tarihi, İstanbul: Post Yayınları.VERNADSKY, George (2015), Moğollar ve Ruslar, (Çev: Eşref Bengi Özbilen), İstanbul: Selenge Yayınları.VLADİMİRCOV, B.Y. (1950), Cengiz Han (Çingiz-xan), (Çev: Hasan Ali Ediz), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.WEATHERFORD, Jack (2018), Cengiz Han, (Çev: Sermin Karakale), İstanbul: Kronik Yayınları.YAKUBOVSKİY, A. Yu. (2000), Altın Ordu ve Çöküşü, (Çev: Hasan Eren), Ankara: Türk Tarih Kurumu.YUVALI, Abdulkadir (1993), “Çağatay Han”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt VIII, 176-177._______________ (2017), İlhanlı Tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.YÜCEL, Mualla Uydu (2002), “Kıpçaklar”, DİA, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt XXV, 420-421.