ON THE WORD BAN IN THE DÄDÄ QORQUT NARRATIVES

Yıl 2019, Sayı: 10, 21 - 42, 30.11.2019

Erdem Uçar

https://doi.org/10.33404/anasay.621643

Cited By: 2

Öz

One of the
most researched texts on Turkish philology and folklore studies is the text of Dädä
Qorqut. The most important reason of it is that there are many problems waiting
for a solution in the text. The creation of the Dädä Qorqut narratives is important
question and this problem is not yet certainly solved. Some assumptions have
been put forward about this problem. From a philological point of view, the
meaning of some words in the text is still uncertain. To solve the problematic
words need to explain their origins and give meaning according to the context.
In the article, a new meaning suggestion about ban is proposed considering the contexts of narratives and the
origin of ban. 

Anahtar Kelimeler

Dädä Qorqut narratives, etymology, ban

DEDE KORKUT ANLATMALARINDAKİ BAN ÜZERİNE

Öz

Türk filolojisi ve folklor
araştırmalarında hakkında en çok araştırmanın yapıldığı metinlerden biri de
Dede Korkut metnidir. Bunun en önemli nedeni metinde çözüm bekleyen birçok
sorunun bulunmasıdır. Dede Korkut anlatmalarının nasıl ortaya çıktığı meselesi
henüz kesin olarak açığa kavuşturulmuş bir mesele değildir. Bu konuda çeşitli
varsayımlar ortaya konmuştur. Filolojik açıdan bakılırsa, metinde bazı
kelimelerin okunuşu ve anlamı sorunludur. Sorunlu kelimelerin çözümünde
yapılması gereken iş onların kökenlerini açıklayarak bağlama göre bir anlam
vermektir. Makalede ban kelimesinin
geçtiği bağlamlar ve kelimenin kökeni dikkate alınarak ban hakkında yeni bir anlamlandırma önerisi teklif edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut anlatmaları, etimoloji, ban

Kaynakça

• ARASLI, H. (1978). Kitabi-Dede Gorgud, Bakı: Kençlik.
• ATMACA, E. & R. ADZHUMEROVA (2010). “Kapı ve Eşik Kelimeleri Üzerine”, Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Dergisi, 2: 23-45.
• AXUNDOV, A. (1999). Kitabi-Dede Qorqud Dilinin İzahlı Lüğeti, Bakı: Élm Neşriyyatı.
• BAYTOP, T. (2007). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BORATAV, P. N. (1983). “Bey Böyrek Hikâyesine Ait Metinler”, Folklor ve Edebiyat (1982) II, Adam Yayıncılık, İstanbul: 141-210.
• CEMŞİDOV, A. Ş. (1995). Kitabi-Dedem Qorqud, Ela Lisané-Tatiyifeyi-Oğuzan, Bakı: Göytürk.
• CLAUSON, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• DAŞDEMİR, M. (2010). “Dedem Korkut Kitabı (Genel Değerlendirme)”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 58/2: 67-90.
• DEVECİ, A. (2017). “Türkmen Kültüründe Çadır”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/54: 433-452.
• ELİYAROV, S. (1991). “Kitab-ı Dedem Korkut Kitap Olmuş mu?”, Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. Muharrem Ergin’e Armağan, 28/1-2: 81-101.
• ELİZADE, S. (2004). Kitabi-Dede Qorqud, Esil ve Sadeleştirilmiş Metnler, Bakı: Önder Neşriyyat.
• ERGİN, M. (1964). Dede Korkut Kitabı, Metin-Sözlük, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ERGİN, M. (1989). Dede Korkut Kitabı I, Giriş-Metin-Faksimile, II. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ESİN, E. (2006). Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• GHARİB, B. (1995). Sogdian Dictionary: Sogdian–Persian–English, Tehran: Farhangan Publications.
• GILES, A. H. (1912). A Chinese-English Dictionary I-II, Second Edition, Revised & Enlarged, Leyden: E. J. Brill.
• GÖKYAY, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• KAÇALİN, M. S. (2000). “Korkut Ata Kitabı’nın Vatikan Yazması Üzerine”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri (19-21 Ekim 1999, Ankara), Haz. A. K. BİRGÜL & A. Ş. CANPOLAT, Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara: 221-227.
• KAÇALİN, M. S. (2017). Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MOLDALİEVA, N. (2012). “Kırgız Kültüründe Cıgaççılık (Marangozluk) ve Boz Üy ile İlgili Kelimeler Üzerine”, Acta Turcica, 2/2: 1-15.
• NADELYAYEV, V. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad: Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.
• ÖZÇELİK, S. (2016a). Dresden Nüshası, Giriş, Notlar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZÇELİK, S. (2016b). Dresden Nüshası, Metin, Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZÇELİK, S. (2018). “Dede Korkut Oğuznamelerinde Geçen Ban, Banu, Bambam, Bamsi Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 66/2: 265-280.
• ÖZDEMİR, H. (2015). “Dede Korkut Oğuznameleri’nde Geçen Ban Sözcüğü Üzerine”, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 3: 8-18.
• RÓNA-TAS, A. (1994). “An Old Turkic Name of Kiev”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 47/1-2: 175-180.
• RÓNA-TAS, A. (1998). “An East European Title of Turkic Origin: Ban”, Bahşı Ögdisi, 60. Doğum Yılı Klaus Röhrborn Armağanı, Haz. J. P. LAUT & M. ÖLMEZ, Simurg, Freiburg-İstanbul: 305-309.
• RÖHRBORN, K. (2017). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung, II: Nomina, Pronomina, Partikeln, Band 2: aš-äžük, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• SHŌGAİTO, M. (1986). “Uiguru bunken ni dōnyū sareta kango ni kansuru kenkyū” [Uygur Edebiyatındaki Çince Kelimeler Üzerine Bir Araştırma], Studies on the Inner Asian Languages, 2: 17-156.
• SIMS-WILLIAMS, N. & J. HAMILTON (1990). Documents turco-sogdiens du IXe-Xe siècle de Touen-houang, London: Corpus Inscriptionum Iranicarum by School of Oriental and African Studies.
• STEINGASS, F. J. (1930). A Comprehensive Persian-English Dictionary, Including the Arabic Words and Phrases to be Met with in Persian Literature, Second Impression, London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co. Ltd.
• SÜMER, F. (1960). “Anadolu’ya Yalnız Göçebe Türkler mi Geldi?”, Türk Tarih Kurumu Belleten, 24/96: 567-594.
• SÜMER, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler), Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, II. Baskı, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• ŞİMŞEK, E. (2000). “Bey Böyrek Hikâyesinin Türk Dil Kurumu’nda Bulunan Yazma Nüshası Üzerine”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri (19-21 Ekim 1999, Ankara), Haz. A. K. BİRGÜL & A. Ş. CANPOLAT, Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara: 321-333.
• ŞÜKÜN, Z. (1984). Farsça-Türkçe Lûgat, Gencinei Güftar Ferhengi Ziya I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• TEZCAN, S. & H. BOESCHOTEN (2001). Dede Korkut Oğuznameleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TEZCAN, S. (1996). “Neue Interpretationen des alttürkischen Wahrsagebuches”, Turfan, Khotan und Dunhuang, Vorträge der Tagung „Annemarie v. Gabain und die Turfanforschung”, veranstaltet von der Berlin-Brandenburgischen Akademie der Wissenschaften in Berlin (9.-12.12.1994), Ed. R. E. EMMERICK et al. Berlin: 335-341
• TEZCAN, S. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• TİZETZE, A. & T. TEKİN (1994). “Tarama Sözlüğü Üzerine Bazı Açıklamalar II”, Türk Dilleri Araştırmaları, 4: 159-169.
• TS = XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1995). 8 Cilt, 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TULUM, M. & M. M. TULUM (2016). Dede Korkut Oğuznameler, Oğuz Beylerinin Hikâyeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• WEHR, H. (1976). Dictionary of Modern Written Arabic, Ed. J. M. COWAN, 3. Edition, New York: Spoken Language Services.
• YILDIRIM, D. (1991). “Türk Folklor Araştırmalarının Problemleri”, Milli Folklor, 11: 13-21.
• YILDIZ, N. (2000). “Gorgut Ata, Türkmen Nüshasının Değeri ve Önemi”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri (19-21 Ekim 1999, Ankara), Haz. A. K. BİRGÜL & A. Ş. CANPOLAT, Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara: 363-370.
• YOSHİDA, Y. (2017). “Chinese Loanwords in Middle Iranian”, Encyclopedia of Chinese Language and Linguistics, Ed. R. SYBESMA, Vol. 1: A-Dăi, Brill, Leiden-Boston: 557a-561a.