II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ FİKİR HAREKETLERİ EKSENİNDE KADIN TARTIŞMALARI

Yıl 2020, Sayı: 12, 19 - 38, 31.05.2020

Abdulazim Şimşek

https://doi.org/10.33404/anasay.694904

Öz

19. yy, Osmanlı İmparatorluğu’nun reform, yenileşme, yapısal, kurumsal ve toplumsal değişim dönemidir. Tanzimat Fermanı’nın (1839) yayınlanmasından sonra, batılılaşma süreci hızlanmış, askeri, hukuk ve eğitim alanında yapılan yeniliklerde Batı’nın tesiri çok fazla hissedilmiştir. Bundan sonra, kentlerde gündelik yaşam biçimi ve davranışlar değişmeye yüz tutmuştur. 1789 Fransız İhtilali ve Sanayi devriminden sonra, Batıda gelişen kadın hareketlerinin etkisi ile Osmanlı Devleti’nde aile kurumu, bütünüyle tartışmaya açılmış, kadınlar, özellikle boşanma, giyim-kuşam ve tekeşli evlilik gibi konularda kendilerinin hukuki bir statüye kavuşmasını, kadın ve erkek arasında eşitliğin tesis edilmesini talep etmişlerdi. Kadınlar, erkeklerin egemen olduğu alanda, onlarla birlikte, söz sahibi olmak istiyordu. II. Meşrutiyet döneminde “Devlet nasıl kurtarılır?” sorusuna çözüm üretmeye çalışan fikir akımları, İslamcılık, Batıcılık ve Türkçülük, tıpkı diğer meselelerde olduğu gibi, kadın sorununda da farklı yaklaşım göstermişlerdi. Batıcılar, ivedilikle yeni düzenlemelerin yapılmasını isterken, İslamcılar, mevcut olanın devamından yana olmuşlardı. Türkçüler ise kadının yaşadığı sorunların çözülmesini isterken Türk tarihini referans almışlardı.

Anahtar Kelimeler

Kadın, boşanma, evlilik, hürriyet, II. Meşrutiyet, İçtihad, Sebilürreşad

Kaynakça

• KAYNAKÇA “Erkekler, Kadınlık Yalnız Meyve Değildir,” Kadınlar Dünyası, No: 38, 11 Mayıs 1329, s.1.
• A.L. (1329), “Nurun Zulmette Ğalibesi Zamanıdır”, İçtihad, No: 57, s.1267-1269.
• Adıvar, Halide Edip (1967), Yeni Turan, İstanbul: Bahar Matbaası.
• Ahmet Cevat (1988), Bizde Kadın, Haz. Hayrünnisa Köni, Basım Yeri: Tarih ve Toplum Kitaplığı.
• Ahmet, Ağaoğlu (1959), İslamlıkta Kadın, İstanbul: Nebioğlu Yayınları.
• Aksekili Ahmed Hamdi (1330), “İslamiyet ve Teadüd Zevcat 4,” Sebilürreşad, No: 280, s. 309-312.
• -------------------- (1330), “İslamiyet ve Teadüd Zevcat 2,” Sebilürreşad, No:276, s. 243-244.
• Aktaş, Cihan (2006), Tanzimat’tan 12 Marta Kılık Kıyafet İktidar, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Berkes, Niyazi (2006), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Kültür-Sanat Yayınları.
• Bulut, Sedef (2013), “Türkçülerin Penceresinden Osmanlı’da Kadın Meselesi ve Orta Asya Referansı,” Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S.10, s. 313-336.
• Caporal, Bernard (1982), Kemalizm’de ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını, Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Cunbur, Müjgan (1955), Türk Kadın Yazarların Eserleri Bibliyografya (1928-1955), Ankara: Son Havadis Matbaası.
• Çakır, Serpil (2013), Osmanlı’da Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları.
• Denman, Fatma Kılıç (2009), İkinci Meşrutiyet Döneminde Bir Jön Türk Dergisi: Kadın, İstanbul: Libra Kitap.
• Doğramacı, Emel (1989), Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Duben, Alan,-Behar, Cem (1996), İstanbul Haneleri Evlilik, Aile ve Doğurganlık 1880-1840, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Durakbaşa, Ayşe (2000), Halide Edip Türk Modernleşmesi ve Feminizm, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ersoy, Mehmed Akif (2011), Safahat, Haz. Ertuğrul Düzdağ, İstanbul: Diyânet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ferid Vecdi (1329), “Kadınlara Hürriyeti Mutlaka vermek İsteyenlerin Elinden Vay O Biçarelerin Başına” Sebilürreşad, No: 267, s.105-106.
• Göle, Nilüfer (2011), Modern Mahrem Medeniyet ve Örtünme, İstanbul: Metis Yayınları.
• Heyd, Uriel (1979), Türk Ulusçuluğunun Temelleri, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• -------------- (1950), Foundation of Turkish Nationalism The Life and Teaching of Ziya Gökalp, Luzac&Company LTD, The Harvaill Press LTD.
• İleri, Celal Nuri (1993), Kadınlarımız, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Jenkins, Herster Donaldson (2008), Robert Kolejinin Kızları Misyonerlik, Feminizm, Yabancı Okullar, Çev. Aysu Aksu, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Kaplan, Leyla (1998), Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Kara, İsmail (2011), Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi Metinler Kişiler 2, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kazım, Musa (1324), “Hürriyet ve Müsavat”, Sebilürreşad, No:6, s.93-94.
• Kılıçzade İ. Hakkı (1328), “Pek Uyanık Bir Uyku (Celal Nuri Beyefendiye),” İçtihad, No:55, s.1226-1228.
• Kurnaz, Şefika (2011), Yenileşme Sürecinde Türk Kadını 1839-1923, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Lewis, Bernard (2007), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev: Metin Kıratlı , Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mahmut Esat (1329), “Nisaiyyat: Tesettür-i Nisvan Meselesi Hakkında Son Söz”, Sebilürreşad, No:279, s.289-290.
• Mansurizade Mehmet Said (1330), “İslam Kadını: Teaddüd-i Zevcat Münasebetiyle”, İslam Mecmuası, No:9, s.280-284.
• Meliha, Ayşe (1329), “Müslüman Kadını Hürdür ve Mesuttur” Sebilürreşad, No:282, s.245-246.
• Monroe, W.S. (1907), Turkey and Turks, London: Page.
• Mustafa Sabri (1325), “Din-i İslamiyede Hedef Münakaşa Olan Mesailden: Talak” Beyanü'l Hak, No:26, s. 595-598.
• “Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti Programı”, Kadınlar Dünyası, No:55, 28 Mayıs 1329.
• Öztürk, Emine (2011), Feminist Teori ve Tarihsel Süreçte Türk Kadını, İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Safa, Peyami (1996), Türk İnkılâbına Bakışlar, Ankara: Atatürk Kültür Dil Tarih Yüksek Kurumu Araştırma Merkezi.
• Said Halim Paşa (1973), Buhranlarımız, Haz. Ertuğrul Düzdağ, Basım Yeri: Kervan Kitapçılık A.Ş. Ofset Tesisleri.
• Sakal, Fahri (1999), Ağaoğlu Ahmet Bey, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Selahaddin Asım (1989), Osmanlı Kadınlığının Durumu, İstanbul: Arba Yayınları.
• Şemsettin Sami (1996), Kadınlar, haz. İsmail Doğan, Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Taşçıoğlu, Muhadere (1958), Türk Osmanlı Cemiyetinde Kadının Sosyal Durumu ve Kadın Kıyafetleri, Ankara: Akın Matbaası.
• Tezer, Taşkıran (1973), Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Kadın Hakları, Ankara, Başbakanlık Basımevi.
• Tunaya, Tarık Zafer (2007), İslamcılık Akımı, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ubicini, F. A. (1976), Türkiye 1850, Cilt 2, Çev. Cemal Karağaçlı, Basım Yeri: Kervan Kitapçılık.
• Ülken, Hilmi Ziya (2010), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları.
• Yüksek, Ali (2014), “İslam Aile Hukukunda Boşanma Yetkisi ve Kadının Boşanması”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.7, Sayı:32, s.340-354.
• Gökalp, Ziya (1995),Türkçülüğün Esasları, İstanbul: Toker Yayınları.