18. YÜZYILDA ANKARA’DA TİFTİK İPLİĞİ VE SOF TİCARETİ YAPAN YABANCI TACİRLERE YÖNELİK KANUNSUZLUKLAR

Yıl 2021, Sayı: 15, 1 - 22, 25.02.2021

Mustafa Kaya

https://doi.org/10.33404/anasay.865884

Öz

Osmanlı Devleti’nin önemli şehirlerinden olan Ankara, coğrafi konumu ve elverişli iklimi sayesinde tiftik keçisi yetiştiriciliğinde ön plana çıkmayı başarmıştır. Bu sayede elde edilen tiftik yününe ve üretilen sofa dayalı bir ticaretin gelişmesi, şehri 16. yüzyıldan itibaren Avrupalıların da ilgi duyduğu önemli bir ticari merkez haline getirmiştir. 16. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar yoğun bir tiftik ipliği ve sof ticaretine merkezlik yapan Ankara, yerli tacirlerin yanı sıra pek çok yabancı tacir taifesinin de buluşma noktası olmuştur. Şehirden topladıkları iplik ve sofları önce İzmir’e, oradan da Avrupa’ya götüren ve özellikle Venedik, Fransa, Hollanda ve İngiltere menşeli olan bu tacirlerin can ve mal güvenlikleri ahidnamelerle ve devlet imkânlarıyla güvence altına alınmaktaydı. Ancak buna rağmen, zaman zaman gerek reayadan gerekse askeri kesimden bazı kimseler tarafından özellikle ticari faaliyetlerinin ve kazançlarının engellenmesine yönelik yapılan kanunsuzluklara maruz kalmışlardır. Bu durum karşısındaki çözüm arayışlarını elçileri vasıtasıyla İstanbul’a müracaat etmek suretiyle gerçekleştirmişlerdir. Ancak kendilerine yapılan kanunsuzlukları, gerek ahidnamelerde belirlenen haklarla gerekse Osmanlı kanunlarıyla gidermeye çalışan bu tüccar topluluğundan bazılarının ise, ticari faaliyetlerinin özellikle vergisel kısımlarında zaman zaman bir takım kanunsuzluklara yöneldikleri görülmüştür. Bu doğrultuda, çalışmada bahsi geçen konular arşiv kaynaklarının döneme ait belgeleriyle örneklendirilmek suretiyle ele alınmış ve ayrıca konuyla ilgili doğrudan ve dolaylı olarak yapılmış çalışmalarla desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Tiftik, Sof, Kanunsuzluk, 18. Yüzyıl, Yabancı tacirler

ILLEGALITIES AGAINST FOREIGN MERCHANTS TRADING MOHAIR and ANGORA WOOLS in ANKARA in the 18TH CENTURY

Öz

Ankara, which is one of the important cities of the Ottoman Empire, has succeeded to become an important actor in the angora goat breeding thanks to its geographical location and favorable climate. The development of a trade based on angora wool and mohairs produced in this way made the city an important commercial center, which attracted the attention of Europeans since the 16th century. Ankara, which was the center of an intense mohair yarn and angora wool trade from the 16th to the 18th centuries, was the meeting point of many foreign merchant groups as well as local merchants. Safety of these merchants and their goods, who were primarily from Venice, France, the Netherlands and England, who took the threads and mohairs they collected from the city and shipped to Izmir and then to Europe, were secured by ahdnamas and state facilities. However, despite this, they were subjected to lawlessness from time to time by some people from both the public and the military sector, especially to prevent their commercial activities and earnings. They seek for a solution in this situation by applying to Istanbul through their ambassadors. However, it has been observed that some of these merchant communities, which tried to eliminate the lawlessness against them with the rights specified in the ahdnamas and the Ottoman laws, sometimes turned to some lawlessness especially in the tax-related parts of their commercial activities. In this regard, the issues mentioned in this research were studied by exemplifying the documents of the archive resources of the period and were also supported by direct and indirect studies on the subject.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Angora wool, Mohair, Foreign merchants, Illegality, 18th century

Kaynakça

• Cevdet, İktisat Fonu. [C. İKTS.] (23/C/1153 [Hicri] ). (Dosya No: 24, Gömlek No: 1181).
• Cevdet, İktisat Fonu. [C. İKTS.] (Ca/1185 [Hicri] ). (Dosya No: 3, Gömlek No: 125), T.C.
• Cevdet, İktisat Fonu. [C. İKTS.] (11/Ca/1141 [Hicri] ). (Dosya No: 36, Gömlek No: 1786).
• Cevdet, Hariciye Fonu. [C. HR.] (Za/1200 [Hicri] ). (Dosya No: 160, Gömlek No: 7985).
• İbn’ül Emin, Maliye Fonu [İE. ML.]. (Ra/1117 [Hicri] ). (Dosya No: 73, Gömlek No: 6783).
• Ankara Şer’iye Sicilleri [AŞS.]. (1120 [Hicri] ). (Defter No: 85/771, Belge No: 433). Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi [MKMA].
• Ankara Şer’iye Sicilleri [AŞS.]. (1131 [Hicri] ). (Defter No: 95/781, Belge No: 291). Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi [MKMA].
• Ankara Şer’iye Sicilleri [AŞS.]. (1171 [Hicri] ). (Defter No: 142/828, Belge No: 202). Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi [MKMA].
• Ankara Şer’iye Sicilleri [AŞS.]. (1188 [Hicri] ). (Defter No: 162/848, Belge No: 392). Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi [MKMA].
• Ankara Şer’iye Sicilleri [AŞS.]. (1189 [Hicri] ). (Defter No: 163/849, Belge No: 215). Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi [MKMA].
• Ankara Şer’iye Sicilleri [AŞS.]. (1196 [Hicri] ). (Defter No: 172/858, Belge No: 189). Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi [MKMA].
• Ahmet Refik, (1988), Onbirinci Asr-ı Hicrî’de İstanbul Hayatı (1592-1688), Enderun Kitabevi, İstanbul.
• AKTÜRE, Sevgi, (1978), 19. Yüzyıl Sonunda Anadolu Kenti Mekânsal Yapı Çözümlemesi, ODTÜ Yayınları, Ankara.
• AKYÜZ, Jülide, (2003), Ankara’nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde XVIII. Yüzyılda Ankara, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Ankara Vilayet Sâlnâmesi 1325 (1907), (1995), Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, Ankara.
• CEZAR, Yavuz, (2011), Mufassal Osmanlı Tarihi, Cilt:IV, TTK.
• ÇELİK, Bülent, (2019), “Yeniçerilerin Esnaflaşmasında Orducu Görevinin Rolüne Dair Bazı Tespitler” Belgi Dergisi, C.II, S.18, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Yaz 2019/II, 1683-1700.
• ÇERÇİOĞLU YÜCEL, Gözde, (2018), “Tarihi Dokumak: Bir Kentin Gizemi Sergisi Sof, Tiftik ve Ankara Keçisinin 600 Yıllık Serüveninin İzinde”, Tarihi Dokumak: Bir Kentin Gizemi, Sof, Koç Üniversitesi Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2018, 9-41.
• DEMİRCİ, Süleyman, Hasan Arslan, (2012), Osmanlı Türkiye’sinde Eşkıya, Devlet ve Siyaset, Yalın Yayıncılık, İstanbul.
• ERGENÇ, Özer, (1995), Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı, XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, Ankara.
• _________, (2009), “İzmir Harcı Tiftik İpliği”: Ankara Sofunun İzmir Üzerinden İngiltere Serüveni (1700-1800), I. Uluslararası Akdeniz Ticareti ve Liman Kentleri: Geçmiş ve Gelecek Sempozyumu 25-26 Eylül 2008, İzmir, 267-278.
• __________, (1975), “1600-1615 Yılları Arasında Ankara İktisat Tarihine Ait Araştırmalar”, Türkiye İktisat Tarihi Semineri, Metinler/Tartışmalar, Haziran 1973, H.Ü. Yayınları, 145-164.
• __________, (1988), “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Sanayi ve Ticaret Hayatına İlişkin Bazı Bilgiler”, Belleten TTK, LII, S.203, 501-533. __________, (2000), “16. Yüzyıl Ankara’sı: Ekonomik, Sosyal Yapısı ve Kentsel Özellikleri”, Tarih İçinde Ankara, Eylül 1981 Seminer Bildirileri, Ankara, 49-83.
• GOFFMAN, Daniel, (2001), Osmanlı İmparatorluğu’nda İngilizler 1642-1660, Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• GÜNAY, Vehbi, (2006), “Batı Anadolu’da Ayanlık Mücadeleleri ve Bergama Voyvodası Sağancalı Veli”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt: XXI, Sayı:2, Aralık, 93-118.
• İNALCIK, Halil, (2011), Osmanlı İmparatorluğu: Klasik Çağ (1300-1600), YKY Yayınları, İstanbul.
• __________, (2000) Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt 1, 1300-1600, Eren Yayınları, İstanbul.
• __________, (1960), “Bursa, XV. Asır Sanayi ve Ticaret Tarihine Dair Vesikalar”, Belleten TTK, XXIV/93, 45-102.
• _________, (1988), “Şikâyet Hakkı: Arz-i Hâl ve Arz-i Mahzar’lar”, Osmanlı Araştırmaları VII-VIII, İstanbul, 33-54.
• KARAMAN, Deniz, (2013), 18. Yüzyıldan Tanzimat’a Ankara (İdari, Askeri, Mali Tarih), Cedit Neşriyat, Ankara.
• KAYA, Mustafa, (2012), “18. Yüzyılda Ankara’da Ayanlık Mücadeleleri”, Türkiyat Araştırmaları, Hacettepe Üniversitesi, Sayı: 17, Güz, 119-138.
• KAYA, Kemal, (2006), “19. Yüzyılda Anadolu’da İç Güvenlik Sorunları ve Voyvodalar”, OTAM, Sayı:19, 239-255.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., (2018), Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisadi Yapısı, TTK, Ankara.
• _______________________, (2013), “Ahidname”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 1, Ankara, 536-540.
• La Motraye Seyahatnamesi, (2007), İstiklal Kitabevi, (Aubry De La Motraye), İstanbul.
• MANTRAN, Robert, (1990), 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul, C. I, Çev: Mehmet Ali Kılıçbay-Enver Özcan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• OĞUZOĞLU, Yusuf, (1983), “Osmanlı Şehirlerindeki Askerîlerin Ekonomik Durumuna İlişkin Bazı Bilgiler”, Birinci Askeri Tarih Semineri Bildiriler II, Genel Kurmay Basımevi, Ankara, 169-178.
• ONGAN, Halit, (1955), “Ankara Sofculuğu İle İlgili Bazı Vesikalar”, Ankara Belediye Dergisi, Yıl:4, Sayı:13.
• ÖZDEMİR, Rıfat, (1986), XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara (Fiziki, Demografik, İdari ve Sosya-Ekonomik Yapısı 1785-1840), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ÖZKAYA, Yücel, (1994), Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayanlık, TTK, Ankara.
• SAHİLLİOĞLU, Halil, (1969), “XVIII. Yüzyıl Ortalarında Sanayi Bölgelerimiz ve Ticari İmkânları”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Cilt: XI, 61-66.
• Şemseddin Sami,(1996), Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• TAMUR, Erman, (2018), “Ankara Keçisi ve Yetiştiriciliği ve Ankara Tiftik Sanayi Tarihine Genel Bir Bakış”, Tarihi Dokumak: Bir Kentin Gizemi Sof, Koç Üniversitesi VEKAM, Ankara, 71-86.
• TAŞ, Hülya, (2006), XVII. Yüzyılda Ankara, TTK, Ankara.
• _________, (2007), “Osmanlı’da Şikâyet Hakkının Kullanımı Üzerine Düşünceler”, MSY (Memleket, Siyaset, Yönetim), C.II, Sayı: 3, 187-204.
• __________, (2009), “İzmir Ticaretini Besleyen Anadolu Şehirleri: Ankara Örneği”, I. Uluslararası Akdeniz Ticareti ve Liman Kentleri: Geçmiş ve Gelecek Sempozyumu 25-26 Eylül 2008, İzmir, 258-266.
• ARTUK, İbrahim, (2013), “Zer-i Mahbûb”, Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 44, Ankara-2013.
• WEBB (Yıldırmak), Gülay, (2006), XVIII. Yüzyılda Tiftik İpliğinin Osmanlı-İngiliz Ticaretindeki Yeri, (T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yeniçağ Tarihi) Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.