BEYKOZ MİRİ DEBBAĞHANELERİ

Yıl 2021, Sayı: 18, 1 - 22, 30.11.2021

Zeki Tekin Emre Karakaya

https://doi.org/10.33404/anasay.992478

Öz

Sümerbank Beykoz Deri ve Kundura Fabrikasının temelini oluşturan Beykoz Miri Debbağhaneleri Sultan II. Mahmut zamanında Beykoz deresinin Boğaza döküldüğü noktada inşa edilmiştir.1810 yılında tesis edilen ve her geçen gün gelişen debbağhane, ordunun ihtiyaçlarını karşılamak üzere Harbiye Nezaretine devredilince daha da büyüyerek imparatorluğun en büyük deri üretim merkezi haline gelmiştir. Yeni kurulan bu tesisin ismi Tabakhane-i Klevhane-i Amire olarak değiştirilmiş 1826 yılına kadar ordu için palaska, çizme, kütüklük, koşu takımları gibi askeri malzemeler üretmiştir. Ayrıca Debbağhane-i Amire ’ye 1842 yılından itibaren buhar kazanı, buhar makinası, Taş Değirmen’in yanında 70 değirmen ilave edilerek tesisin makinalaşması sağlanmıştır. Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa’nın 1912 yılındaki girişimleri neticesinde Avrupa’dan getirtilen debagat makinaları sayesinde tesis yeniden modernleştirilmiştir. Beykoz Debbağhanesi ülkedeki deri üretiminde hem kapasite hem de kalite ve standart oluşturmada söz sahibi konumundadır. Zaman içerisinde büyük üretim kapasitesine erişen Beykoz Debbağhanelerinin malzeme temininde kullanılan finansman, ülke genelindeki çeşitli sancakların gelirlerinden karşılanmaktadır.
Beykoz Debbağhanesinin deri ihtiyacı büyük oranda ülkenin iç pazarlarından temin edilirken dış pazarlardan da deri getirtildiği görülmektedir. Deri tabaklamada ihtiyaç duyulan malzemelerin başında palamut gelmektedir. Ülkenin çeşitli bölgelerinden alımı yapılan palamut ve çam kabuğunun vaktinde toplanması ve hızlıca İstanbul’a ulaştırılmasına hassasiyet gösterilirdi.
Beykoz debbağhanelerinde usta ve amele olarak çalışan kişiler, üretim kapasitesine göre dönemsel olarak artıp azalmaktadır. Burada hademesinden müdürüne kadar çalışan herkes askeri personel olup disipline de çok önem verilmiştir. Beykoz Debbağhanesi üretim merkezi olmanın yanında iyi bir staj ve eğitim merkezi konumunda da olmuştur. Yeni teknikleri öğrenmek üzere öğrenci, kalfa ve ustalar gönderildiği gibi merkezden ustaların gönderilmesi de talep edilmiştir. Ayrıca bu özelliğini bir ileri düzeye taşıyarak deri sanatlarını öğreten bir de mektep kurulmuştur.
Beykoz debbağhanesi bünyesinde sosyal dayanışmayı sağlamak adına yardım sandığı kurulmuş, çalışanlara borçlar verildiği gibi maddi durumları zayıf olan ailelere de yardımlar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Beykoz, Debbağhane, Deri, Kösele

Kaynakça

• 1-BOA. Osmanlı Arşivi. Cevdet Askeriye. [C. (AS)] No. 65, Gömlek No.3069
• 2-BOA. Osmanlı Arşivi. İrade Dahiliye. [İ. (DH)] No. 596, Gömlek No.41524
• 3- BOA. Osmanlı Arşivi. Dahiliye İdare. [DH. (İD)] No. 41, Gömlek No.3
• 4-BOA. Osmanlı Arşivi. Zabtiye. [ZB] No. 484, Gömlek No.87
• 5-BOA, ZB: 494/43 BOA. Osmanlı Arşivi. Zabtiye. [ZB] No. 494, Gömlek No.43
• 6- BOA, Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Asâfî Mektubî Kalemi. [A. (MKT.MHM)]. No. 316, Hüküm No.76
• 7- BOA, Osmanlı Arşivi, Bab-ı Ali Evrak Odası. [BEO], No.3573, Gömlek No,267966
• 8 BOA, Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Âsâfî Mektubî Kalemi. [A. (MKT.MVL)]. No. 96, Hüküm No,35.
• - BOA, Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Asâfî Mektubî Kalemi. [A. (MKT.MHM)]. No. 382, Hüküm No.80
• - BOA, Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Asâfî Mektubî Kalemi. [A. (MKT.MHM)]. No. 431, Hüküm No.13
• - BOA, Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Asâfî Mektubî Kalemi. [A. (MKT.MHM)]. No. 762, Hüküm No.60
• - BOA, Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Asâfî Mektubî Kalemi. [A. (MKT.MHM)]. No. 364, Hüküm No.96
• - BOA, Osmanlı Arşivi. Şura-yı Devlet. [ŞD]. No.1904, Gömlek No. 20
• - BOA, Osmanlı Arşivi, Cevdet İktisat, [C. (İKTS)]. No.263
• - BOA, Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Asâfî Mektubî Kalemi. [A. (MKT.MHM)]. No. 279, Hüküm No.100
• -BOA. Osmanlı Arşivi. Cevdet İktisat. [C. (İKTS)] No. 683,
• - BOA. Osmanlı Arşivi. Cevdet İktisat. [C. (İKTS)] No. 4530
• - BOA. Osmanlı Arşivi. Cevdet Belediye. [C. (BLD)] No. 349
• - BOA, Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Asâfî Mektubî Kalemi. [A. (MKT.MHM)]. No. 47, Hüküm No.10
• - BOA. Osmanlı Arşivi. Cevdet İktisat. [C. (İKTS)] No. 1774
• - BOA, Osmanlı Arşivi, Sadaret Amedî Kalemi Evrakı. [A.(AMD)]. No.63, Hüküm No.9
• - BOA, Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti Mektûmi Kalemi, [HR (MKT)], No. 37 Hüküm No, 34
• - BOA. Osmanlı Arşivi. Cevdet Askeriye. [C. (AS)] No. 19133
• - BOA. Osmanlı Arşivi. Cevdet Askeriye. [C. (AS)] No. 25585
• - BOA. Osmanlı Arşivi. Cevdet İktisat. [C. (İKTS)] No. 811
• - BOA, DH. İ. UM: 81-1BOA, Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiyye, [DH (İ.UM)]. No.81 Hüküm No.1
• - BOA, Osmanlı Arşivi, Cevdet İktisat, [C.(İKTS)].No.1220
• - BOA, HR. MKT: 21/4 BOA, Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti Mektûmi Kalemi, [HR (MKT)], No. 21 Hüküm No.4
• - Koçu, Reşat Ekrem, “Beykoz Debbağhanesi”, İstanbul Ansiklopedisi, 5/2649, İstanbul, 2011
• - Toprak, Zafer, “Tanzimat’ta Osmanlı Sanayii”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi,5/1347, İstanbul, 1985
• - Öğreten, Ahmet. “Ereğli Kömür madeni Havzasında İlk üretim”, AÜ, Türkiyat Araştırmaları Dergisi,31 / (2006),153.
• -Küçükerman, Önder, “Beykoz Deri ve Kundura Fabrikası”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi,1/197, İstanbul, 2000
• - Yerlitaş, Onur. Osmanlıdan Cumhuriyete Sümerbank Beykoz Deri Fabrikası. İstanbul. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013
• - Büğüş, Nuri. Beykoz Ayakkabı Fabrikası ve Deri İmalatı, İstanbul, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001