DEYİŞBİLİMSEL BAĞLAMDA DEDE KORKUT KİTABI GÜMBET NÜSHASI’NDA YER ALAN BİÇİMBİRİMSEL YİNELEMELER

Yıl 2022, Sayı: 20, 19 - 46, 31.05.2022

Hüsna Kotan

https://doi.org/10.33404/anasay.1072469

Öz

Dede Korkut Hikâyeleri, Oğuz Türklerinin 12-14. yüzyıllarda Anadolu’nun doğusundaki geleneksel yaşam tarzını anlatan ve kesin olarak bilinmemekle birlikte 15. yüzyılın ortalarından itibaren yazıya geçirildiği tahmin edilen Türk dili ve edebiyatının en güzel ve en kıymetli eserlerinden biridir. Her biri tek başına bağımsız ve tamam bir hikâye olan ve hepsi birden bir bütünlük teşkil eden hikâyelerde toplumun yaşayışı, âdetleri, gelenekleri ve mücadeleleri anlatılmaktadır. Oldukça güçlü bir anlatıma sahip olan Dede Korkut Hikâyeleri dil açsından ele alındığında Eski Anadolu Türkçesinin özelliklerini taşıdığı görülmektedir. Geleneksel sözlü anlatımın ürünü olması bakımından Oğuz Türkçesi yazı dilinin değil halkın konuşma diline ait birçok unsurun hikâyelere yansımaktadır. Ayrıca hikâyelerin Âzerbaycan ve Kuzey Anadolu bölgesinde meydana gelmiş olması sebebi ile bu bölgelerde yaşayan Âzeri ve Karapapak halkının ağız özellikleri de dikkat çekmektedir.
Nazım ve nesir şeklinde oluşan hikâyelerde mensur kısımlarda birbirini izleyen cümleler bir ahenk içerisinde sıralanmış ve genelde kullanılan seci unsurlarıyla akıcı bir bütünlük sağlanmıştır. Hikâyelerde Oğuzların yaşadıkları önemli olaylar, şahsiyetler çeşitli metafor ve benzetmelerle verilerek anlatıma renk katılmış, nazım kısmında yer alan kafiye ve rediflerle metinde ritim oluşturulmuştur. Karşılıklı konuşmaların ve seslenmelerin yer aldığı bu eserde deyimlere, atasözlerine ve kalıp cümlelere de sıkça yer verilmiştir. Bünyesinde Köktürkçeden günümüze kadar ulaşan sözvarlığı ögelerini barındıran hikâyelerde çok az sayıda Arapça ve Farsçaya ait sözcükler de bulunmaktadır.
Çalışmamızda Dede Korkut Hikâyelerinin dili ve üslubu; hikâyelerde üslubu güçlendirmek ve dinleyiciyi etkilemek amacıyla kullanılan sembol, benzetme, kişileştirme, eğretileme aktarma gibi söz sanatları; özdeyiş, atasözü, deyim gibi anlatım unsurları tespit edilip örneklerle dikkatlere sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

DEDE KORKUT,, YİNELEME,, DİL,, ÜSLUP

THE STYLISTIC REPETITIONS IN THE GUMBET MANUSCRIPT OF THE BOOK OF DEDE KORKUT IN THE CONTEXT OF PHRASEOLOGY

Öz

Kaynakça

• AKSOY, Ömer Asım(1995), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İnkılâp Yayınları, Ankara.
• ARSAL, S. Maksudi(1947),Türk Tarihi ve Hukuk, İ.Ü. Yayınları, İstanbul.
• BAĞDATLI, Özlem (2007), Kutadgu Bilig’de Devlet ve Adalet İlişkisi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• BOLAY, Süleyman Hayri (1997), Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara.
• BOZKAPLAN Şerif Ali (2007), Kutadgu Bilig’deki Hayvan Adları Üzerine Bir İnceleme, Turkish Studies, 2(4), 1110-1118.
• DİLÂÇAR, Agop (1995), Kutadgu Bilig İncelemesi, TDK Yayınları, Ankara.
• EKER, Süer (2006), Kutadgu Bilig’de Türkçe İslami Terimlerin Kaynakları Üzerine, Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı, bilig,38, 103-122.
• ERSOYLU, Halil (1981) Kutadgu Bilig’de Kur’an-ı Kerim Âyetlerinden İlhamlar, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 15, 17-41.
• KARA, Mehmet (1990) Bir Başka Açıdan Kutadgu, Bilig, 23-24;71-81