İLYAS SAMİ (MUŞ) EFENDİ’NİN HALİFELİK MAKAMI HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ

Yıl 2022, Sayı: 20, 75 - 95, 31.05.2022

Cemal Aydın

https://doi.org/10.33404/anasay.1072655

Öz

İlyas Sami Bey döneminin önemli İslam âlimlerindendir. Eğitimini İslam konusunda almış, müderris olarak yetişmiştir. Osmanlı devletinde isminden önce kendisine Hacı, Hoca sıfatları kullanılmıştır. Arapça ve Farsça dillerine oldukça hâkimdir. Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde Saltanatın ve Halifeliğin kaldırılması sürecinde görüşlerine önem verilen kişiler arasındadır. Mecliste yaptığı konuşmalar, gazete ve dergilerde yazdıklarıyla topluma yön vermiştir. Halifelik makamını Türkiye Büyük Millet Meclisi üzerinde gören anlayışa ve bu düşünceyi dile getiren kişilere karşı, ilmi makaleler yayınlayarak cevaplar vermiştir. Türk siyasi tarihinde, Halifeliğin kaldırılma süreci, etki ve sonuçları bakımından oldukça önemlidir. Halifeliğin kaldırılması sadece Türkiye’deki Müslümanları değil, bütün dünya Müslümanlarını etkilemiştir. Çalışma, İlyas Sami Bey’in kısa biyografisini ve Halifeliğin Kaldırılmasındaki etkisini ele almayı amaç edinmiştir.

Anahtar Kelimeler

İlyas Sami, Halifelik, Halifeliğin Kaldırılması, Türkiye Büyük Millet Meclisi

İLYAS SAMİ (MUŞ) EFENDİ’S OPINIONS ON THE INSTITUTION OF CALIPHATE

Öz

Kaynakça

• BOA, Dâhiliye Nezareti, Emniyeti Umumiye Müdüriyeti, Asayiş Kalemi, 74, 65, 1.
• BOA, Dâhiliye Nezareti, Emniyeti Umumiye Müdüriyeti, Asayiş Kalemi, 74, 65, 2.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30, 10, 75, 494, 4, 1.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30, 10, 75, 494, 4, 3.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30, 10, 75, 494, 4, 5.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre: 1, İçtima: 1, Cilt: 2, Birleşim: 23, (3 Haziran 1920).
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre: 1, İçtima: 3, Cilt: 24, Birleşim: 129, (30 Ekim 1922).
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre: 2, İçtima: 2, Cilt: 7, Birleşim: 2, (3 Mart 1924).
• İlyas Sami Bey’in II. Devre TBMM Milletvekili Özlük Dosyası, Numara 353.
• İlyas Sami Bey’in V. Devre TBMM Milletvekili Özlük Dosyası, Sicil No 406.
• Cumhuriyet Gazetesi, 18 Temmuz 1937. (İlyas Sami Bey ile ilgili ilan)
• Hâkimiyet-i Milliye, 19 Kânunusani 339, (19 Ocak 1923)
• Akandere, Osman, (2001). .Atatürk'ün İzmit Basın Toplantısı (16- 17 Ocak 1923) ve Bu Toplantıda Verilen Önemli Mesajlar. Selçuk İletişim, Cilt 2, Sayı 1.
• Akbulut, Dursun Ali, (1994). Saltanat, Hilafet ve Milli Hâkimiyet. Samsun.
• Akman, Zekeriya, (2019). .Abdülmecid Efendi'nin Hayatı Ve Halife Seçilmesinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde Yaşanan Tartışmalar. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. Cilt 8, Sayı 4.
• Albayrak, Sadık, (1980). Son Devir Osmanlı Uleması (İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvali). İstanbul: Zafer Matbaası.
• Aytepe, Oğuz, (2002). .Yeni Belgelerin Işığında Halifeliğin Kaldırılması ve Hanedan Üyelerinin Yurtdışına Çıkarılmaları. Ankara Üniversitesi Türk İnkilâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. Cilt 8, Sayı 29.
• Aysal, Necdet, (2011). .Atatürk Döneminde İç Politika. Başlangıcından Günümüze Türkiye Tarihi, (Ed. Temuçin Faik Ertan). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Bukarlı, Edip, (2019). .Diyarbakır ve Çevresinin Hilafetin Kaldırılmasına Karşı Verdiği Tepkiler Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi. Cilt 5, Sayı 12.
• Bulut, Engin Çağdaş, (2013). Doğu Karadeniz Bölgesi’nin İdari Tarihi (1923-1950). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çoker, Fahri, (1994). Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919-1923. No: 6. Cilt 3. Ankara: TBMM Vakfı Yayınları.
• Hoca Şükrü, (1339). Hilafet-i İslamiye ve Büyük Millet Meclisi. Ankara: (1923)
• Kandemir, Feridun, (2015). Son Halifenin Son Günleri. İstanbul: Yağmur Yayınevi.
• Jaschke, Gotthard, (1972). Yeni Türkiye’de İslamlık. 1. Baskı. Ankara: Bilgi Yayınları.
• İstek, Gülşen, (2019). .Hilafetin Kaldırılmasının Avusturya Basınında Yansımaları. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. Cilt 11, Sayı 2(24).
• Satan, Ali, (2016). Son Halife Abdülmecid Efendi. İstanbul: Yazıgen Yayınevi.
• Sorgun, Taylan, (2017). Mütareke Dönemi ve Bekirağa Bölüğü. 1. Baskı, Kaynak Yayınları.
• Şimşir, Bilal, N. (1985). Malta Sürgünleri. Ankara: Bilgi Yayınları.
• Uluğ, Naşit Hakkı, (1975). Halifeliğin Sonu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Üçüncü, Uğur, (2012). Türk Kamuoyunda Büyük Taarruz. Ankara: Altınpost Yayınları.
• Yeghiayan, Vartkes, (2007). Malta Belgeleri İngiltere Dışişleri Bakanlığı “Türk Savaş Suçluları” Dosyası. İstanbul: Belge Yayınları.