ORTA ASYA’DA ERKEN İSLÂMİ DÖNEM MEZAR TAŞLARI

Yıl 2022, Sayı: 21, 259 - 306, 31.08.2022

Muhlisahon Rustamova

https://doi.org/10.33404/anasay.1111986

Öz

Mezar taşları Türk İslâm sanat tarihi için önemli bir yere sahiptir. Mezar taşları asırlar boyunca Türk kültürü, inancı, gelenekleri ve kimliğini yansıtan eserler olmuştur. Özellikle Göktürkler döneminden itibaren sıkça görülmeye başlayan taş heykel ve Balballar, Türklerin İslâm'ı kabul etmelerinden sonra görüntüleri İslâmî unsurlar ile değiştirilerek uygulamaya devam ettirilmiştir. Karahanlılar döneminde yapılan mezar taşları Orta Asya’da onların hüküm sürdüğü tüm bölgelerde bulunmuştur. Günümüzde bu mezar taşları eski mezarlıklarda, müzelerde, türbe hazirelerinde ve mescitlerde koruma altına alınmıştır. Bu makalede Karahanlı Türklerinin mezar taşları akademik çalışmalar ve saha araştırmaları üzerinden tespit edilmiştir. Mezar taşlarının VII-XII. yüzyıllar arasındaki değişimi ve gelişimi ele alınmış, eserlerin günümüzdeki durumları ortaya konmuştur. Bölgelere göre farklılık arz eden özellikleri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

BALBAL, MEZAR TAŞI, KARAHANLI, ORTA ASYA

Kaynakça

• Arseven, Celal Esad. Türk Sanatı, Cem Yayınları, İstanbul, 1970.
• Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1989.
• Ayağan, B. “Arabov Pohod Srednyuyu Aziyu”, Kazahstan. Natsionalnaya Ensiklopediya, c. I. Almatı, 2004.
• Bartold, V. Soçineniya, c. IV, Nauka Yayınları, Moskva, 1966.
• Baypakov, K. M. İslâmskaya Arheologiçeskaya Arhitektura i Arheologiya Kazahstana, Almatı, 2012.
• Belli, Oktay. Kırgızistan’da Taş Balbal ve İnsan Biçimli Heykeller, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2003.
• Bulatov, M. Mavzoley Samanidov – Jemçujina Arhitekturi Sredney Azii, Taşkent, 1976.
• Djumagulov, Ç. Epigrafika Kirgizii, Frunze, 1987.
• Dodhöcayeva, L., “K Voprosu Proishojdeniya Kayrakov”, Tezisı Dokladov Vsesoyuznoy Nauçnoy Konferensii Kultura i İskusstv Kirgizii, A.N. Kg. SSR, Vıpusk 2, Leningrad, 1983.
• Efendiyev, Rasim. Daşlar Danışır, Kençlik Yayınları, Bakü, 1980.
• Esin, Emel. Türk Kültür Tarihi İç Asya’daki Erken Safhalar, AKM Yayınları, Ankara, 1997.
• Goryaçeva, V. D., Srednevekovıye gorodskiye tsentrı i arhitekturnıye ansambli Kirgizii, İlim Yayınları, Frunze, 1983.
• Goryaçeva, V. D., Nastiç. V. N. “Epigrafiçeskiye Pamyatniki Uzgena XII-XX vv.”, Kirgiziya Pri Karahanidah, İlim Yayınları, Frunze, 1983.
• Gülensoy, Baybars. “Kaya-Duvar Resimleri, Fresk ve Balballarda Eski Türk Tipi Figürleri”, ERDEM, Sayı 27, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara, 1997.
• Kafesoğlu, İbrahim. Asya Türk Devletleri Tarihi, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1992.