EDUCATION IN AYDIN SANJAK AT THE END OF THE 19th CENTURY AND THE BEGINNING OF THE 20th CENTURY

Yıl 2023, Sayı: 24 - ., 75 - 103, 30.05.2023

Müslime Güneş

https://doi.org/10.33404/anasay.1278427

Öz

Having a deep-rooted history and cultural heritage,Aydın’s transformation
and change in education is very important ,as well as the transformational stages
it has gone through in social, economic and political fields.The social, economic
and cultural opportunities offered by the cities to those living in their areas of
influence attract attention and population not only from those living there but
also from the surrounding settlements. Aydın’s economic wealth, being on trade
routes, having an important agricultural hinterland in the back region of İzmir,
which is a major export port, have made it a center of attraction. Although there
are very important researches on the mentioned areas of Aydın; we see that academic
studies on educational institutions and activities are limited. It is a fact
that micro-level researches are needed at the scale of the province and sanjak
in order to fully understand the education system. This research aims to evaluate
the pre-republican educational commissions in Aydın in terms of schools(
including the religious educational institutions called Medrese and nonmuslim
schools in the area),the teaching staff, yearbooks based on the Aydın Province
yearbooks and printed works. The data of the research were obtained through
document analysis, one of the methods frequently used by historical research.

Anahtar Kelimeler

Aydın Sanjak, Ottoman State, Education, Modernization.

XIX. YÜZYIL SONLARI VE XX. YÜZYIL BAŞLARINDA AYDIN SANCAĞI’NDA EĞİTİM

Öz

Çok köklü bir tarihe ve kültürel mirasa sahip olan Aydın’ın, sosyal, ekonomik, siyasal alanlarda geçirmiş olduğu aşamalar kadar, eğitim alanında geçirmiş olduğu değişim ve dönüşüm de oldukça önemlidir. Kentlerin kendi etki alanlarında yaşayanlara sunduğu sosyal, ekonomik ve kültürel olanaklar yalnızca orada yaşayanları değil çevre yerleşmelerden de ilgi ve nüfus çeker. Aydın'ın sahip olduğu ekonomik zenginlik, ticaret yolları üzerinde bulunuşu, büyük bir ihraç limanı olan İzmir'in ard bölgesinde önemli bir tarımsal hinterlanda sahip oluşu onu bir çekim merkezi haline getirmiştir. Aydın'ın sözü edilen alanlarına ilişkin oldukça önemli araştırmalar yer almakla birlikte; eğitim kurumları ve faaliyetleri hakkında yapılan akademik çalışmaların sınırlı kaldığını görmekteyiz. Eğitim sisteminin tam olarak anlaşılabilmesi için vilayet ve sancak ölçeğinde mikro düzeyde araştırmalara ihtiyaç duyulduğu bir gerçektir .Bu araştırma Cumhuriyet öncesi dönemde Aydın Sancağındaki maarif komisyonlarını, okullar, öğrenciler, öğretmen ve görevli kadroları, medreseler ve gayrimüslimlere ait okulların durumunu, Osmanlı arşiv belgeleri, Osmanlı maarif salnameleri, Aydın Vilayet salnameleri ve basılı eserlere dayanarak değerlendirmeyi amaçlamaktadır.. Araştırmanın verileri, tarihsel araştırmanın sıklıkla kullandığı yöntemlerden doküman incelemesi yoluyla elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

AYDIN SANCAĞI EĞİTİM, OSMANLI DEVLETİ MODERNLEŞME, MAARİF SALNAMELERİ

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri B OA Yıldız, A. Res. Belge No: 135/55. Bab-ı Âli Der Saadet Amedi Divanı Hümayun, Belge No: 324.
• OA,MF.MKT,Dosya No:125, Gömlek No: 75 ,16.C..1308( 1891).
• ATASE Arşivi, Kl 402,, Ds ( 13-7 ),F.2.
• 26/Z/ 1337 Dosya No: 39, Gömlek:34, Fon: DH. UMVM.
• 26/R/1338, Dosya:40, Gömlek:89, Fon:DH.UMVM.
• 14/CA/1338, Dosya No:46, Gömlek: 5, Fon: DH. UMVM.
• 11/CA/1338, Dosya:68, Gömlek:10, Fon: DH. UMVM.
• Salnameler Aydın Vilayet Salnamesi 1301,1308, 1310, 1311, 1317.1320.1326.
• Salname-i Maarif-i Umumiye Hicri, Matbaa-i amire, İstanbul : 1316,1319,1320,1321.
• Süreli Yayınlar
• Ahenk, Hizmet.
• Kitaplar, Makaleler. Akyüz, Y. (1978). Türkiye’de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri (1848–1940 ), Ankara.
• Akyüz, Y. (2007). Türk Eğitim Tarihi, , 11.Baskı, Ankara, Pegem Yayıncılık.
• Alsan, Z.M.( 2002). Memleket Çocuğu: Mustafa’nın Romanı, Aydın ve İzmir Hatıraları (1889-1907), ,Yayına Hazırlayan Ali Birinci. Baskı, Ankara , Vadi Yayınları.
• Avcı,U. (2017). XIX. Yüzyılda Çine Kazasının demografik yapısı, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Aydın Erkek Sanat Enstitüsü 1952–1953 Albümü,( 1953). Aydın.
• Aydın İl Yıllığı( 1973).
• Başaran, M. (1999). 19. Yüzyılda Karacasu, Temettuat Defterleri ve Salnameleri Kapsamında, Aydın, Karacasu Geliştirme ve Eğitim Vakfı Yayınları, No.2.
• Başaran, M. & - Haykıran,A. S ,( 2018).19. Yüzyıl Arşiv Belgelerinde İncirliova, Aydın.
• Berkes, N. (1978) . Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul.
• Bora, S,( 1995) .İzmir Yahudileri Tarihi,(1908-1923), , İstanbul, Gözlem Yayınları.
• Borak, S. (1974). Hacı Süleyman Efendi, İstanbul.
• Cihan, A.( 2007).Osmanlı’da Eğitim, İstanbul.
• Cuinet,V.(1894). La Turquie D’Asia, Paris.
• Çelebi, M. (2002). Milli Mücadele Döneminde Türk İtalyan İlişkileri, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• Çolak, İ. (2008). Kurtuluş Savaşının Eğitim Ordusu Kuva -yı İlmiye, İstanbul.
• Darkot,B.(1986).”Aydın” maddesi, İslam Ansiklopedisi,s.62.C.II, İstanbul.
• Demiryürek,H.(2015).Maarif Salnamelerine Göre İzmit Sancağında Eğitim- Öğretim:1898-1904,Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyum Bildirileri, H. Selvi, B. Çelik,C.(Ed) III, Kocaeli Belediyesi Yayınları, Kocaeli,. s.1211-1228.
• Duymaz, Z, (2017). Osmanlı Son Döneminden Bir Eğitim Yapısı: Aydın İdadisi, Uluslararası XVIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (22-25 Ekim 2014), H. S. Ünalan Özdemir,M. Kürüm, N. Akbulut,( Ed) Efeler Belediyesi Kültür Yayınları 3,Aydın.
• Ergün, M.( 1997). Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara, , Ocak Yayınları.
• Evliya Çelebi Seyahatnamesi,( 1971).İstanbul, Zuhuru Danışman Yayınevi . Galante,A. (1995).Türkler ve Yahudiler, İstanbul .
• Gökbel,A. ( 1964).Milli Mücadelede Aydın, Aydın,
• Güneş, G. (2007). Yunanistan’ın Aydın’ı İşgali ve İşgalin Bölgede Yarattığı Tahribat, Milli Mücadelede Yörük Ali Efe ve Aydın Sancağı, Editörler: G. Güneş ve M. Başaran(Ed), Aydın Belediye Başkanlığı Yayını, Aydın.
• Güneş, G. (2008). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Aydın Yahudileri (1839- 1922) , Türkoloji Kültürü, C.1,N:2, Yaz
• Güneş, G,( 2010). Taşradan Meşrutiyete Bakış: Sosyal, Siyasal ve Ekonomik Açıdan II. Meşrutiyet Döneminde Aydın Sancağı (1908-1918), Sina Akşin, Sarp Balcı, Barış Ünlü, 100. Yılında Jön Türk Devrimi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,I. Baskı.
• Güneş,M. (2009).Mütareke ve İşgal Döneminde Aydın Sancağında Eğitim ve Eğitim Kurumları, Kuva-yi Milliye’nin 90. Yılında İzmir ve Batı Anadolu Uluslararası Sempozyum (6-8 Eylül).
• İzmir ve Çevresi Resmî, Özel Binalar İstatistiği (1918). (1998). yay. haz. Erkan Serçe, İzmir,. Akademi Kitabevi.
• Kaya,M.( 2012) . Vilayet Hususi İdare Bütçeleri, Aydın Vilayeti Örneği,1331 Mali Yılı(1915-16), I. Baskı, Konya, Kömen Yayıncılık.
• Koçer,H.A.( 1992). Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi,( 1773-1923), İstanbul MEB Yayınları.
• Kodaman, B. (1991) .Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Nahum, H.( 2000).İzmir Yahudileri, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Öztürk, A. A.( 1999). Türkiye’de Modern Eğitimin Gelişimi ve Aydın İli, Aydın.
• Rodrique, A.( 1997). Türkiye Yahudilerinin Batılılaşması, Alliance Okulları( 1890-1925),Çeviren İbrahim Yıldız, Ankara Ayraç Yayınlar.
• Sakaoğlu,N. (2003).Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, İstanbul , Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1. Baskı.
• Sami, Ş. (1996) . Kamusu’l-Alam, Ankara.
• Sarıkoyuncu, A. (2003). Atatürk Din ve Din Adamları, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Baskı.
• Shaw, S.& . Shaw, E. K. (1982). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Reform, Devrim ve Cumhuriyet Modern Türkiye’nin Doğuşu, 1808-1975, (Çev. Mehmet HAMAMCI), İstanbul.
• Su, K. (1981). Sevr Antlaşması ve Aydın (İzmir Vilayeti ), Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şimşek, M.(2018 ).Birinci Dünya Savaşı’nın Sonuna Doğru Aydın Vilayeti’nin Eğitim Durumu Hakkında Genel Bir Değerlendirme,Yeditepe Üniversitesi, I. Uluslararası Türk Kültürü ve Tarihi Sempozyumu 19-20-21 Nisan .
• Tekeli,İ.ve İlkin S.,(1993).Osmanlı İmparatorluğunda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara.
• Tekin,S. (2022). Tanzimat’tan Cumhuriyete Nazilli Kazası”, Kurtuluşunun 100. Yılında Geçmişten Geleceğe Nazilli, 5 Eylül 1922-5 Eylül 2022,Editörler: S. Akkurnaz, T. E. Sepetçioğlu, A. Özver, (Ed), Ankara, Akademisyen Kitabevi.
• Turhan, A.K.( 2022 ). Aydın Vilayet Salnamelerine göre II. Abdülhamit döneminde Aydın Sancağı’nda idari yapı,Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın.
• Tutsak,S. (2002).İzmir›de Eğitim ve Eğitimciler (1850-1950), Başbakanlık Basımevi, Ankara.T.C. Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri Yayını.
• Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eserler-I, (1983).Ankara.
• Uğur, A.( 2018). Aydın Şehir Coğrafyası, Aydın, Aydın Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 6,I. Baskı.
• Yapucu, O.P. (2007). Modernleşme Sürecinde Bir Sancak, Aydın, , İstanbul Kitap Yayınevi,I. Baskı l.
• Yılmaz,Ç. (2006). Maarif Salnamelerine göre 20. Yüzyıl başlarında (1898–1904) Aydın Vilâyetinde eğitim, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon.
• Yurt Ansiklopedisi,(1982 ).C. II, İstanbul .