IN THE 17TH CENTURY IN THE SAFAVIDS, A SOLDIER AND POLITICIAN; SALMAN KHAN-I SUBASI-YI DUNBULÎ (SALMAN CALIPH)

Yıl 2023, Sayı: 25 - ., 81 - 91, 31.08.2023

Fatih Pekol

https://doi.org/10.33404/anasay.1339654

Öz

Salman Khan-i Subashi-yi Dunbuli or Salman Califa-yi Dunbuli was one of the important names of the Dunbuli tribe, who ruled many regions in different periods of history from the 13th century until the middle of the 19th century on behalf of the Ayyubids, Akkoyunlus, Ottomans, Safavids, Afshars, Zends, Qajars and Russians. Salman Khan-i Dunbuli, who was appointed to many military and political duties during the Safavid period, participated also in many expeditions with the Safavid army. Due to his loyalty to the Safavids, Salman Khan was given military and civil titles such as Kurchibashi and Rakabdarbashi by the Shah’s institution and he was appointed to the management of Chors and Salmas. The regions that were under the rule of Salman Khan are the regions located on the Ottoman-Iranian plateaus. Therefore, both the aforementioned Khan and the regions under his administration were the cause of tensions between the Ottoman Empire and Iran many times, and they came to the fore in many developments that took place between the Safavids and the Ottomans. For example, Salman Khan raided and plundered Ottoman settlements such as Ercish and Adilcavaz, which were under the rule of Muhammad Pasha. As a result of this attack, Salman Khan captured Muhammad Pasha, took him to the Safavid palace as a captive and thus won the praise of the Shah of Iran. There is information in many chronicles about Salman Khan-i Dunbuli, who was awarded the title of "khan" by Shah Abbas I due to his tough struggles against the Ottomans.
There is a lot of information about Selman Khan-i Dunbulî, especially in the book entitled Alem Ara-yı Abbasi written by İskender Bey-i Turkmen and in the book entitled Tezkiretu'l Denabile written by Muhammed İstihardi. In this study, the military and political personality of the mentioned Khan was mentioned, based on various information, and the sources of this period and the works written after it were compared.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Safavids, Salman Khan, Chors, Salmas.

XVII. YÜZYILDA SAFEVİLER’DE BİR ASKER VE SİYASET ADAMI; SELMAN HAN-I SUBAŞI-YI DUNBULÎ (SELMAN HALİFE)

Öz

SSelman Han-ı Subaşı-yı Dunbulî veya diğer adıyla Selman Halife-yi Dunbulî, XIII. yüzyıldan XIX. yüzyılın ortalarına kadar tarihin farklı dilimlerinde; Eyyubiler, Akkoyunlular, Osmanlılar, Safeviler, Afşarlar, Zendler, Kaçarlar ve Ruslar adına birçok bölgeyi yönetmiş olan Dunbulî aşiretinin XVII. yüzyıldaki önemli isimlerinden biridir. Safevilerde askerî ve siyasi birçok göreve getirilmiş olan Selman Han-ı Dunbulî, Safevi ordusu ile beraber birçok sefere de iştirak etmiştir. Safevilere olan bağlılığından ötürü Selman Han’a Kurçibaşı ve Rekabdarbaşı gibi askeri ve mülki ünvanlar verilip, Çors ve Selmas hâkimliğine getirilmiştir. Selman Han’ın yönetimi altında bulunmuş bölgeler, Osmanlı-İran sınırında yeralan bölgelerdir. Dolayısıyla gerek adı geçen Han gerekse yönetim altındaki bölgeleri birçok kez Osmanlı Devleti ile İran arasında yaşanan gerilimlerin nedeni olmuş, Safeviler ile Osmanlılar arasında cereyan etmiş pek çok gelişmede öne çıkmışlardır. Örneğin Selman Han-ı Dunbulî Muhammed Paşa yönetimi altında bulanan Erciş ve Adilcevaz gibi Osmanlı topraklarına baskınlar düzenleyip söz konusu bölgeleri yağmalamıştır. Adı geçen Muhammed Paşa’yı esir alıp Safevi sarayına götürmüş ve neticede İran Şah’ının övgüsüne mazhar olmuştur. Osmanlılara karşı verdiği çetin mücadelerden dolayı Şah I. Abbas tarafından “Han” ünvanıyla taltif edilmiştir.
Selman Han-ı Dunbulî ile ilgili özellikle İskender Bey-i Türkmen tarafından kaleme alınan Alem Ara-yı Abbasi isimli eser ile Muhammed İştihardi’nin kaleme aldığı Tezkiretü’l Denabile isimli eserde birçok bilgi mevcuttur. Bu çalışmada mezkur malumatlardan yola çıkarak adı geçen Han’ın askeri ve siyasi kişiliğine değinilmiş olup bu minvalde dönem kaynakları ve sonrasında yazılan eserler karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Safeviler, Çors, Selmas, Selman Han

Kaynakça

• Abdülrahim Kelanter Zerrabî, (1379). Tarih-i Kaşan, Tashih: İreç Avşar, İsfehan: Neşre Çapi Emir Kebir/Neşre Dijitali Merkez-i Tahkikat Reyane-i Kaimiye-i İsfehan.
• Abdürezzak Bey-i Dunbulî, (1349). Tecrübet’ül Ahrar ve Teslîyet’ül Ebrar I-II, Tashih. Hasan Qazi Tebatebai, Tebriz: Daneşgede-yi Edebiyat ve Ûlum İnsanî-yi Tebriz-Müesse-yi Tarih ve Ferhengî İran, Tebriz.
• Akasi, M. (1350). Tarih-i Hoy, Tebriz: İntişarat-ı Müessese-i Tarih ve Ferhengê İran.
• Aydoğmuşoğlu, C. (2011), Şah Abbas ve Zamanı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Başçı, V. (2019) “Dunbulî Beyliği Tarihi ve Tarihi Kronikleri [XIII-XVIII. YY.]” Kadim Akademi SBD, 3(2), 2019, ss. 63-114.
• Benedictsen, A.M - Christensen, A. (1921). Les Dıalectes D’awroman et de Pawa, Bianco Lunos Bogtrykkeri, Kopenhag.
• Cevahirkelam, A.S. (1924). Asarû’l Şia el-İmamiye I-IV (1.Basım), Vezaret Ma’aruf ve Evkaf ve Senayi Müstezerfe, Tahran.
• El Hasan bin İbrahim el-Münşi el-Hısnî, (2019). Tarih-i Hısn Kaifa, Tashih: Yusuf Baluken, Nubihar, Yayınları, İstanbul.
• Evliya Çelebi, (2010). Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1-10, (1.Cild-4. Kitap), Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gökalp, Z. (2011). Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler,, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• İskender Bey-i Türkmen, (2019). Tarîh-i Alem Ara-yi Abbasî, I-IV, C. II-1, Dizi 2, Sayı 17 Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınlar.
• Jan Şarden, (1372). Sefername I-V, Ter. İkbal yegmayî, Tahran: Neşre Tus.
• Kızılbaşlar Tarihi, (2019). (Gündüz. T, Çev), Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• Kütükoğlu, B. (1993). Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri(1578-1612), (No:43), İstanbul Fatih Cemiyeti-Kara Mustafa Paşa Medresesi.
• Hüseyin. M.C. - Hadiyan, K. (1388). “Cayigâh ve Karkerd-i Hanedan-ı Dunbulî der Tarih-i İran, Safeviye ta Kaçar” Pejuhişha-yi Tarihi, İlmi Pejuhişi, Danışkede-i Edebiyat ve Ulum-i İnsani-yi Danişgah-ı İsfehan, 3, 1-18.
• Muhammed İştihardi, (1399). Tezkiret’ül Denabîle, Tashih: Ebûlfazl Muradî Kum:, İntişarate Huyî.
• Nadir Mirza, (1398). Tarih-i Cografyay-i Dar’ul Saltanete Tebriz, (Tashih: Gulam Reza Tebatebai-i Mecd), Tebriz: İntişarate Aydin-İntişarat-ı Yanar.
• Nikitine, B. (1929) “Les Afsars D’urumiyeh“, Journal Asiatique-Librairie Orientaliste Paul Geuthner Rue Jacob, (8, Janvıer-Mars), 67-113.
• Riyahi, M. E. (1372). Tarih-i Hoy, İntişarat-ı Tus. Tahran.
• Ruhanî, B. M. (1382). Tarih-i Meşair-i Kûrd I-III, (Be Kûşeşê Muhammed Macid Merduh Ruhani), Tahran: İntişaratê Seda û Sima.
• Şeref Han-ı Bitlisi, (2019). Şerefname I-II, (Yeğin. A, Çev), İstanbul: Nûbihar Yayınları.
• Tevfik, Z. S. (2007). El-Kebail ve Ze’amat el-Kabilet’ül Kûrdiye fi el-Asr’il el-Vasit, Erbil: Müesese-i Mukriyanî el-Behus ve el-Neşr.
• Sümer, F. (1988). “ Abbas I”, Dia, C.1, İstanbul, 17-19.
• ez-Zehebî et-Türkmânî, (1962). el-Müştebih fi’r-Ricâl Esmâihim ve Ensâbihim, thk: Ali Muhammed el-Becâvî, Kahire: Dârü’l İhyaü’l-Kütübü’l-Arabiyye.
• İskender Bey-i Türkmen, (2019). Tarîh-i Alem Ara-yi Abbasî, I-IV, (C. II-2, Dizi 2, Sayı 17), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınlar.