MÜTAREKE DÖNEMİNDE BİR SOSYALİST MEBUS: NUMAN USTA

Yıl 2023, Sayı: 25 - ., 92 - 107, 31.08.2023

Serkan Erdal

https://doi.org/10.33404/anasay.1341840

Öz

Sosyalist/komünist veya daha genel anlamıyla sol fikirler XIX. yüzyılın başlarında Türk aydınları tarafından gündeme getirilen ve tartışılan konulardan biri olmasına rağmen Meşrutiyet’in iadesiyle birlikte örgütlü bir hal almaya, siyasallaşmaya başlamıştır. Hatta Meşruti idarenin getirmiş olduğu özgürlükçü ortamda Hüseyin Hilmi tarafından kurulan 1910 yılında kurulan Osmanlı Sosyalist Fırkası sol geleneğin Türk siyasi hayatındaki ilk politik deneyimi olmuştu. Buna rağmen 1910-1919 yılları arasında Türk solu parlamenter düzeyde temsil hakkı kazanamamış, bu yıllar arasında yapılan seçimlerde Osmanlı parlamentosuna mebus seçtirememişti. 1919 yılında yapılan Meclis-i Mebusan seçimleriyle birlikte ilk defa sosyalist bir mebus adayı Meclis-i Mebusan’a seçilmiştir. Bu makale Mesai Fırkası listelerinden İstanbul mebusu seçilen Numan Usta’nın hayatını ve tartışmalı 1919 seçimlerini incelemek üzere kaleme alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Numan Usta, Sosyalizm, 1919 Seçimleri

A SOCIALIST DEPUTY IN DURING THE ARMİSTİCE PERIOD: NUMAN USTA

Öz

Socialist/communist or more generally leftist ideas XIX. although it was one of the issues raised and discussed by Turkish intellectuals at the beginning of the century, it started to become organized and politicized with the return of the Constitutional Monarchy. In fact, the Ottoman Socialist Party, which was founded in 1910 by Hüseyin Hilmi in the libertarian environment brought by the Constitutional administration, was the first political experience of the left tradition in Turkish political life. However, between 1910 and 1919, the Turkish left could not win the right to be represented at the parliamentary level, and could not elect a deputy to the Ottoman parliament in the elections held between these years. With the parliamentary elections held in 1919, a socialist deputy candidate was elected to the parliament for the first time. This article was written to examine the life of Numan Usta, who was elected as Istanbul deputy from the Mesai Party lists, and the controversial 1919 elections

Anahtar Kelimeler

Numan Usta, Socialism, 1919 Elections

Kaynakça

• Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü Arşivi (ESGMA)
• The National Archive, Public Record Office (PRO. FO)
• Service Historique de l’Armée de Terre (SHAT)
• Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE Arşivi)
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi (TBMM Arşivi)
• Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı Arşivi (Tüstav Arşivi)
• Resmi Yayınlar
• MM Z. C. Devre 3, Cilt 1, İçtima 5 (21 Kânun-ı evvel 1334/ 21 Aralık 1918).
• TBMM Z. C. Devre 1, Cilt 2, İçtima 1, (18 Temmuz 1336/18 Temmuz 1920).
• TBMM Z. C. Devre 1, Cilt 14, İçtima 2, (26 Kasım 1337/26 Kasım 1921).
• TBMM Z. C. Devre I, Cilt 23, (5 Ekim 1338/5 Ekim 1922).
• TBMM Z. C. Devre I, Cilt 28, İçtima 4, (8 Mart 1339/8 Mart 1923).
• 1-) Dergi ve Mecmualar
• Atatürk Dergisi
• Atatürk Yolu
• Aydınlık, Osmanlı Hilâl-i Ahmer Mecmuası
• Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi
• Müteferrika
• Toplumsal Tarih
• 2-) Gazeteler
• Akşam, Ankara’da 1 Mayıs, 11 Mayıs 1338/11 Mayıs 1922.
• Alemdar, Yeni Bir Sosyalist Fırkası, 30 Teşrin-i Evvel 1335/30 Ekim 1919.
• Alemdar, Sosyal Demokratlar, 31 Teşrin-i Evvel 1335/ 31 Ekim 1919. Alemdar, Türkiye Sosyalistleri, 1 Teşrin-i Sani 1335/1 Kasım 1919.
• Alemdar, Hakiki İşçiler Ne Diyor?, 26 Kânun-ı Evvel 1335/26 Aralık 1919.
• Alemdar, Kimler Mebus İntihab Edildi, 19 Kânun-ı Evvel 1335/19 Aralık 1919.
• Alemdar, Numan Efendi Sosyalist mi, İttihadçı mı?, 26 Kânun-ı Evvel 1335/26 Aralık 1919.
• Cumhuriyet, Numan Usta Öldü, 21 Kânunisani 1934/21 Ocak 1934.
• Hâkimiyet-i Milliye, Amelenin Bayramı, 3 Mayıs 1338/3 Mayıs 1922.
• Hâkimiyet-i Milliye, İstanbul’da Vaziyet, 23 Mart 1336/23 Mart 1920.
• Hâkimiyet-i Milliye, Malta Yolcularının Minnet ve Şükranı, 4 Teşrin-i Sani 1337/4 Kasım 1921. İfham, Sosyalizmde Devekuşları, 29 Kânun-ı Evvel 1335/29 Aralık 1919.
• İleri, Mesned-i Sadaret Ayandan Ali Rıza Paşa’ya Tevcih Edilmiştir, 3 Teşrin-i Evvel 1335/3 Ekim 1919.
• İleri, Dâhiliye Nazırının Tamim Telgrafı, 4 Teşrin-i Evvel 1335/4 Ekim 1919.
• İleri, Yeni İntihab-ı Mebusan Kararnamesi, 10 Teşrin-i Evvel 1335/10 Ekim 1919.
• İleri, İntihabatın Tesri-i İcrası İçin, 12 Teşrin-i Evvel 1335/12 Ekim 1919.
• İleri, Sosyalist Birliği, 29 Teşrin-i Evvel 1335/29 Ekim 1919.
• İleri, Amele Mebusumuzla Mülâkat, 21 Kânun-ı Evvel 1335/21 Aralık 1919.
• İleri, Anadolu’da Bir Mayıs, 3 Mayıs 1338/3 Mayıs 1922.
• İleri, İngiliz Üserâsının İadesine Muvâfakat, 12 Haziran 1337/12 Haziran 1921.
• İleri, Malta’dan Şehrimize Avdet Edenler, 21 Mayıs 1337/21 Mayıs 1921.
• Milliyet, Numan Ustayı Kaybettik, 21 Kânunisani 1934/21 Ocak 1934.
• Son Posta, Numan Usta Vefat Etti, 21 İkinci Kânun 1934/21 Ocak 1934.
• Tanin, Memleketimizde Sosyalizm, 20 Kânun-ı Evvel 1338/20 Aralık 1922.
• Tasvir-i Efkâr, Amele Arasında, 25 Teşrin-i Evvel 1335/25 Ekim 1919.
• Tasvir-i Efkâr, İttihad ve Terakki’nin Mizanı: Kimi Kime Tercih Ediyorlar, 23 Kânun-ı Evvel 1335/23 Aralık 1919.
• Tasvir-i Efkâr, Sosyalistler Numan Efendiyi Kabul Etmiyorlar, 26 Kânun-ı Evvel 1335/26 Aralık 1919.
• Tevhid-i Efkâr, 1 Mayıs Bayramı Münasebetiyle, 3 Mayıs 1338/3 Mayıs 1922.
• Tevhid-i Efkâr, Numan Ustanın Ameleye Konferansları, 22 Kânun-ı Evvel 1338/22 Aralık 1922.
• Vakit, İşçi ve Çiftçi Partisi’nin Mütalaası, 24 Kânun-ı Evvel 1335/24 Aralık 1919.
• Vakit, İşçiler Arasında İntihab Faaliyeti, 25 Teşrin-i Evvel 1335/25 Ekim 1919.
• Vakit, Malta’daki Vatandaşlarımız İnebolu’ya müteveccihen Şehrimizden Geçtiler, 31 Teşrin-i Evvel 1337/31 Ekim 1921.
• Vakit, Milli Kongre’deki Encümen İntihab, 29 Teşrin-i Sani 1335/29 Kasım 1919.
• Vakit, Numan Efendi ile Mülâkat, 20 Kânun-ı Evvel 1335/20 Aralık 1919.
• Vakit, Numan Usta’nın Muhasebesi, 21 Kânun-ı Evvel 1338/21 Aralık 1922.
• Vakit, Numan Usta Zeytinburnu Fabrikalarında, 22 Kânun-ı Evvel 1338/22 Aralık 1922.
• Vakit, Numan Usta, 5 Haziran 1341/5 Haziran 1925.
• Yeni Gün, Şu Numan Efendi de Sanki Nereden Çıktı?, 22 Kânun-ı Evvel 1335/22 Aralık 1919. Yeni Gün, Numan Efendi İstifa Etmeyecek, 28 Kânun-ı evvel 1335/28 Aralık 1919.
• Aralov, S. İ. (1985). Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları, (Çev. Hasan Ali Ediz), Birey ve Toplum Yayınları, Ankara.
• Ertürk, H. /1975). Milli Mücadele Senelerinde Teşkilat-ı Mahsusa, (Yayınlanmamış daktilo metin), (Çev: Tefik Apay).
• Gökbilgin. T. (1965). Milli Mücadele Başlarken, Cilt: I-II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Jaeschke, G. (1971). Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, (Çeviren, Cemal Köprülü), TTK Basımevi, Ankara. Karabekir, K. (1960). İstiklâl Harbimiz, Türkiye Yayınları, İstanbul.
• Okyar, F. (1980). Üç Devirde Bir Adam, (Yayına Hazırlayan: Cemal Kutay), Tercüman Yayınları, İstanbul.
• Özel, S.- Hacıibrahimoğlu, I. Ç. (2010). Osmanlı’dan Milli Mücadele’ye Seçilmiş Mülakatlar, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• Özkan, A. (2015). İşgal İstanbul’unda İstihbarat ve Eylem Mim Mim Grubu, Salkımsöğüt Yayınları, Erzurum.
• Rawlinson, A. (1923). Adventures in the Near East 1918-1922, Andrew Melrose, London.
• Şimşir, B. N. (1976). Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Ülker. E. (2023). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Mesleki Temsil ve Sol, Yordam Kitap, İstanbul.
• Yalman, A. E. (1970). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, Yenilik Basımevi, İstanbul.
• Ziya Şakir. (2011). Hürriyet ve İtilaf Nasıl Doğru, Nasıl Yaşadı, Nasıl Battı?, (Hazırlayan: Serkan Erdal), Akıl Fikir Yayınları, İstanbul.
• Çapa, M. (1989). Sakarya Savaşı’ndan Sonra İmzalanan Türk-İngiliz Esir Mübadelesi Anlaşmasının Uygulanması ve Belgeler, Atatürk Yolu, Yıl: 2, Sayı: 3, s. 399-418.
• Çarkçı, A. (2022). İlk Osmanlı Sosyalistlerinden Dr. Refik Nevzat ve Siyasi Faaliyetleri, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XXII/44, s. 227-244.
• Doğanay, R. (2002). İngiltere’nin Ankara ile İlişki Kurma Çabaları ve Rawlinson’un Rolü, Atatürk Yolu, Sayı: 29-30, s. 57-73.
• Karaca, N. (1995). Mütareke Yıllarında Parti Olarak Kurulduğu Varsayılan Bir Heyet: Sosyalist Birliği, Toplumsal Tarih, Cilt: 24, s. 51–52.
• Sürmeli, S. (2003). Malta Sürgünlerinin Yurda Dönüşü, Atatürk Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 4, s. 63-89.
• Şefik Hüsnü, Türkiye’de Dernek Birliklerinin Teşekkülü, Aydınlık, Mayıs 1339/1923, Sayı: 15, s. 390-393.
• Yolcu, C. (2011). Beşeriyet Gazetesi ve Dr. Refik Nevzad, Müteferrika, Sayı: 40, Güz 2011/2, s. 117-193.