Seyyahların Gözünden Boğaziçi: Tarihi Coğrafya Bağlamında Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 30, 97 - 115

Ayşenur Erdoğan , Mustafa Kahraman

https://doi.org/10.33404/anasay.1536111

Öz

Bu çalışmanın temel amacı tarih disiplinine mensup araştırmacıların sıklıkla başvurduğu seyahatnamelerin, tarihi coğrafya kaynağı olarak nasıl kullanılabileceğine dair örnek sunmaktır. Çalışmada 16. ve 19. yüzyılları arasında İstanbul’da bulunan 22 seyyahın Boğaziçi’ne dair aktardıkları incelenmiştir. İncelenen seyyahlar farklı dönemlerde yaşamış ve farklı eğitim ve bilgi seviyesine sahiptirler. Bu özellik Boğaziçi’ne dair farklı bakış açılarının karşılaştırılmasına olanak vermiştir. Çalışmanın ana materyali olan seyahatnameler coğrafi merkezli okumaya (‘géolittéraire’) tabi tutulmuştur. MAXQDA paket programı kullanılarak seyahatnamelerde geçen her bir sözcük ve söz öbeği topografya, bitki, hayvan, yapı, ekonomi, nüfus, kültürel peyzaj gibi gruplar altında sınıflandırılmıştır. Sınıflandırma sonucunda haritalandırılmaya uygun olan bilgiler ArcGIS 10.4.1 paket programı yardımıyla görselleştirilmiştir. Çalışma sonucunda seyyahların coğrafi konulara dair verdiği bilgiler derlenmiş ve haritalandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tarihi Coğrafya Kaynakları, Seyahatname, Seyyahlar, İstanbul, Boğaziçi

THE BOSPHORUS THROUGH THE EYES OF TRAVELERS: AN ANALYSIS FROM A HISTORICAL GEOGRAPHY PERSPECTIVE

Öz

The main purpose of this study is to demonstrate how travel books, commonly utilized by researchers in the field of history, can serve as historical geography resources. The study analyzed the writings of 22 travelers in Istanbul from the 16th to the 19th centuries regarding the Bosphorus. These travelers lived in different eras and possessed varying levels of education and knowledge, enabling a comparison of diverse perspectives on the Bosphorus. The study focused on travelogues as the primary source material and applied a geographically centered reading approach ('géolittéraire'). Using the MAXQDA software package, each word and phrase in the travelogues was categorized into groups such as topography, flora, fauna, structures, economy, population, and cultural landscape. Subsequently, the information suitable for mapping was visualized with the assistance of the ArcGIS 10.4.1 software package. The study culminated in compiling and mapping the geographical information provided by the travelers

Anahtar Kelimeler

Historical Geographical Sources, Travelogue, Travlers, Istanbul, Bosphorus

Kaynakça

• Akbulut, G. (2009). Sivas Şehri’nin tarihi coğrafyası. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 35(2), 212-222.
• Alkan, A. (2022). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’ne Göre Bitlis Şehri Yer Adları. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(68), 58-66.
• Allom, T., & Walsh, R. (2017). İstanbul Manzaraları Rumeli’de ve Batı Anadolu’da Gezintilerle (Ş. Türkömer, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Amicis, E. D. (2013). İstanbul (1874) (B. Akyavaş, Çev.). Türk Tarih Kurumu.
• Bayartan, M. (2003). XIX. Yüzyılda Kütahya’nın Tarihi Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi.
• Bayartan, M. (2018). Tarihi Coğrafya. İçinde Ö. Doğan & M. Doğan (Ed.), Beşeri ve Ekonomik Coğrafya (ss. 1-14). Pegem Akademi.
• Bekdemir, Ü., Ertürk, M., & Güner, İ. (2000). Giresun’un Tarihi Coğrafyası. Doğu Coğrafya Dergisi, 6(4). https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/26779
• Bilinir, Ş. (2023). Kozan ilçesinin tarihi coğrafyası. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Breüning, H. J. (2020). Breüning Seyahatnamesi Doğu Ülkelerine Yolculuk İstanbul 1579 (S. T. Noyan, Çev.). Kitap Yayınevi.
• Carbognano, C. C. D. (1993). 18. Yüzyılın Sonunda İstanbul (E. Özbayoğlu, Çev.). Eren Yayıncılık.
• Ceylan, M. A.& Eskikurt, A. (2017). Tarihi Coğrafya Açısından Myriokephalon Savaşı (17 Eylül 1176) ve Konya Bağırsak Boğazı,. Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Craven, E. (1939). 1786’da Türkiye (R. E. Koçu, Çev.). Çığır Kitapevi.
• De Tournefort, J. P. (2013). Tournefort Seyahatnamesi (A. Berktay & S. Yerasimos, Çev.). Kitap Yayinevi Ltd.
• Doğan, M. (2009). Tarihi Coğrafya’dan Bir Örnek: Telmessos. Marmara Coğrafya Dergisi, 19, 55-68.
• Emek, S. (2019). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde anlatılan Kudüs üzerine coğrafi bir inceleme [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Universitesi]. https://search.proquest.com/openview/6785efd82fa638afebed8d364afcfd5c/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y&casa_token=IZuUOaK2WygAAAAA:AqNvGoKlO8K1sX VoAGfhAAV0qabuHGYYSLeBzrrL1RlUIa4WVNxb4ihmdBJSWyPuPV9rlwzo3U
• Erbilen Üçışık, S., & Şahin, G. (2012). Tarihi Coğrafya açısından Kıbrıs’ ta tuz. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 73-92.
• Erdoğan, A., Osmanlı Arşiv Vesikaları Perspektifinden Anadolu Hisarı’nın Kullanımı ve Korunması. Beykoz 2020 Sempozyumu -Tebliğler Kitabı-, İstanbul 2021, 893-910.
• Ertürk, M., & Gökdemir, G. (2018). Tarihi Coğrafya Açısından Vadi Yerleşmelerine Bir Örnek: Dim Çayı Vadisi. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu 3-6 Ekim 2018, 855-866.
• Evliya Çelebi. (2021). Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul (2. bs). İstanbul Ticaret Odası.
• Fitzroy, C. (2018). Günde Beş Kurusa Sultanin Istanbulu (H. Yalın, Çev.). Sola Unitas Academy.
• Fresne - Canaye, P. (2017). Fresne-Canaye Seyahatnamesi 1573 (T. Tunçdoğan, Çev.). Kitap Yayinevi.
• Gerlach, S. (2010). Türkiye Günlüğü 1573-1576 1.Cilt (T. Noyan, Çev.). Kitap Yayınevi.
• Görür, N. (2020). Çukurova yöresi tarihi coğrafyasında yollar [Yüksek Lisans Tezi]. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Gül, A., & Başıbüyük, A. (2011). Bir tarihi coğrafya incelemesi: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Erzincan kazası. Salkımsöğüt Yayınevi.
• Gümüşçü, O. (2001). Tarihî coğrafya açısından bir araştırma: XVI. yüzyıl Larende (Karaman) kazasında yerleşme ve nüfus. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Nüfus ve Yerleşme.
• Gümüşçü, O. (2008). The Ottoman Tahrir Defters as a source for historical geography. Belleten, 72(265), 911-942.
• Gümüşçü, O. (2018). Tarihi coğrafya ve kültürel miras. Erdem, 75, 99-120.
• Güney, E. (2013). Trakya’nın Anadolu’nun Tarihi Coğrafya Bölgeleri ve Antik Kentleri. Edge Akademi Yayıncılık.
• Güzel, A. (2012). 1927 Tarihli Urfa Salnamesinin Tarihi Coğrafya Özellikleri Bakımından Değerlendirilmesi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 11(1).
• Güzel, Ş. (2018). Tarihi Coğrafya Yönüyle, 1841 Tarihli Nüfus Defterine Göre Burdur Şehri ve Çevresinin Nüfusu [Master’s Thesis, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi]. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/256504
• Işık, Ş. (2002). Karaburun Yarımadası’nın Tarihsel Coğrafyası. Ege Üniversitesi Ege Meslek Yüksekokulu Basımevi. Kahraman, M. (2018). 19. Yüzyıldan Günümüze İstanbul Yollarının Değişimi. Journal of International Social Research, 11(60).
• Kahraman, M. (2018). The causes of the formation of sebil and fountain in ıstanbul and the effects of these constructions on the city of Istanbul. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, 11(59), 368-383.
• Kahraman, M. (2019). Land use changes in üsküdar according to pervititch maps. lnternational Journal of Geography and Geography Education, 40, 478-489.
• Küçükyıldız, İ. (2017). Tortum Çayı Havzasının Tarihi Coğrafyası. Anasay, 1, 197-221.
• Laloğlu, Z. (2022). XIX. yüzyılda Bayezid kazasının tarihi coğrafyası [Yüksek Lisans Tezi]. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi.
• Loir, S. C. du. (2016). Du Loir Seyahatnamesi IV. Murad Döneminde Bir Fransız Seyyahın Maceraları (M. Daş, Çev.). Yeditepe Yayınevi.
• Lubenau, R. (2012). Reinhold Lubenau Seyahatnamesi: Osmanlı Ülkesinde, 1587-1589 (T. Noyan, Çev.). Meriç, Ü. (2017). Seyyahların Aynasında İstanbul. Albaraka Yayınları.
• Michaud, J. Fr., & Poujoulat, B. (2014). İmparatorluklar Şehri İstanbul 1830 (N. Demirtaş, Çev.). Say Yayınları.
• Mikes, K. (2014). Türkiye Mektupları Kelemen Mikes (S. Karatay, Çev.). Türk Tarih Kurumu.
• Özey, R. (2002). 20. Yüzyılın Başlarında Afyon’un Tarihi Coğrafyası. VI. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (10-11 Ekim 2002).
• Özey, R. (2013). 19. Asırda Edirne Vilayeti Coğrafyası. Marmara Coğrafya Dergisi, 6, 1-36.
• Özmenli̇, M. (2013). Ortaçağ’da Şüregel’in Tarihi Coğrafyası. Adiyaman University Journal of Social Sciences, 9, 159-159. https://doi.org/10.14520/adyusbd.220
• Pardoe, J. (2009). Sultanlar Şehri İstanbul (M. B. Büyükkal, Çev.). Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları.
• Sabit, G. (2022). Amasya İli Ve Yakin Çevresinin Tarihi Coğrafyası. Journal Of Social, Humanities And Administrative Sciences (JOSHAS), 7(42), 1313-1333.
• Schweigger, S. (2014). Sultanlar Kentine Yolculuk (1578-1581) (T. Noyan, Çev.). Kitap Yayınevi.
• Seetzen, U. J. (2017). İstanbul Günlükleri: 12 Aralık 1802-22 Haziran 1803. Kitap Yayinevi.
• Sestini, D. (2022). Boğaziçi 1779 (M. Pekdoğdu, Çev.). Kitap Yayınevi.
• Sevtap Kaya, D. (2019). XIX. yüzyılda Bolu şehrinin tarihi coğrafyası [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Smith, A. R. (2015). İstanbul’da Bir Ay (M. Ş. Erkek, Çev.). Yeditepe.
• Tekin, A. (2023). Seyahatnameler Ve Tarihi Coğrafya Eserlerinde Bozkir (Konya) Ve Çevresi (19. Yüzyil). Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(3), 603-634.
• Thevenot, J. (2009). Thevenot Seyahatnamesi Stefanos Yerasimos’un Anısına (A. Berktay, Çev.). Kitap Yayınevi.
• Tuncel, M. (2017). Tarihi Coğrafya Açısından İzmit Şehrinin Ayrıcalıkları. Uluslararası Gazi Akça.
• Tuncer, B., & Bulut, İ. (2019). Tarihi coğrafya açısından Haymana kazasında nüfus (1831-1914). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(4), 1571-1588.
• Us Doğan, D. (2022). Hamdullah Müstevfî-Yi Kazvînî’ye Göre Kazvîn’in Tarihî Coğrafyası Üzerine Bazı Notlar. Türk Dünyası Araştırmaları, 130(257), 269-286.
• Uzun, A., & Gül, M. F. (2019). Tarihi Coğrafya Perspektifinden Balıkesir Vilayeti Coğrafyası. Balikesir University Journal of Social Sciences Institute, 22(42).
• Ünsal, V. (2006). Doğu Karadeniz’in Tarihi Coğrafyası. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 129-144.
• White, C. (2023). İstanbul’da Üç Yıl: Türklerin Örf ve Adetleri, 1841–1844. (Z. Rona, Çev.; 2023. bs, C. 1). Kitap Yayınevi,.
• Yıldız, Z. (2024). İslâm Kaynaklarına Göre X. Asırda Karabağ’ın Tarihi Coğrafyası. Anasay, 28, 47-69.
• Yılmaz, Ö. (2013). Osmanlı Şehir Tarihleri Açısından Yabancı Seyahatnamelerin Kaynak Değeri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 18(2), 587-614.
• Yiğit, İ. (2011). Temettuat defterlerine göre XIX. yüzyılda Beyşehir’in beşeri ve ekonomik coğrafyası [Master’s Thesis, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://acikerisim.aku.edu.tr/xmlui/handle/11630/1538
• Yiğit, İ., & Yazgan, Z. Ç. (2019). Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyılda Ortakçılık: Beşkonak Nahiyesi Örneği. Zeitschrift für die Welt der Türken, 11(3), 291-314.
• Yiğit, İ., & Yücedağ, C. (2020). XIX. Yüzyıl Anadolu’sunda Tarımsal Ürün Çeşitliliği. Doğu Coğrafya Dergisi, 25(43), 209-236.
• Yıldırım, B. E. (2006). Ankara Sancağının tarihi coğrafya bakımından yerleşme ve nüfusu (1871-1907) [Master’s Thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://dspace.ankara.edu.tr/bitstreams/d785d4d4-80a9-4e9b-ac45-22bf1947301f/download
• Yıldırım, B. E. (2006). Ankara Sancağının tarihi coğrafya bakımından terleşme ve nüfusu (1871-1907) [Master’s Thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. https://dspace.ankara.edu.