Karahayıt (Aiolis) Arkeolojik Araştırmaları ve Olası Bir Açık Hava Kutsal Alanı

Yıl 2020, Sayı: 46, 1 - 23, 11.12.2020

Emre Erdan , Bilge Yılmaz Kolancı , Pınar Taşpınar

Öz

Karahayıt1, İzmir ili, Aliağa ilçesi, Güzelhisar Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. 2018 yılından itibaren söz konusu mevkiiyi de içine alan geniş bir alanda tarafımızca Tisna Antik Kenti ve Yakın Çevresi başlıklı bir arkeolojik yüzey araştırması projesi hayata geçirilmiş, bu kapsamda kentin yakın çevre-sinde de incelemeler gerçekleştirilmektedir. Araştırma sahasında yer alan Güzelhisar Mahallesi incelemeleri esnasında Karahayıt Mevkii ziyaret edilmiştir. Burada tespit edilen buluntular aracılığıyla Karahayıt Mev-kii’nin Geç Arkaik Dönem’den başlayarak öncelikle bir kutsal alan olarak değerlendirildiği düşünülmektedir. Alanın Roma Dönemi’nde bir çiftlik ya da işlik alanı olarak kullanılmış olabileceği ve daha sonra Geç Bizans Dönemi’nde ise küçük bir nekropol alanı içerisinde kalmış olduğuna inanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Aiolis, Ana Tanrıça, Kült, Açık Hava Kutsal Alanı, Arkaik Dönem

Kaynakça

• Antik Kaynaklar Homeros, Iliada, Çev. A. Erhat-A. Kadir (İstanbul 2004).
• Homeros İlahileri, Homerik Hymnoslar, Çev. A. Eti Sina (İstanbul 2008).
• Dioskorides, De Materia Medica, Being an herbal with many other medicinal materials, Ed. T.A. Osbaldeston (Johannesburg 2000).
• Plinius, Naturalis Historia, Trs. J. Bostock (1855).
• Hippokrates, The Genuine Woks of Hippocrates, Ed. C.D. Adams (New York 1868).
• Pausanias, Description of Greece, Trs. W.H.S. Jones (London 1918).
• Modern Kaynaklar
• Anadol 1990 C. Anadol, Şifalı Bitkiler ve Şifalı Sular Ansiklopedisi (İstanbul 1990). Baran 1971 M. Baran, Anadolu’da Ana Tanrıça Tasvirleri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi (İstanbul 1971).
• Baytop 1963 T. Baytop, Türkiye’nin Tıbbi ve Zehirli Bitkileri (İstanbul 1963).
• Baytop 1984 T. Baytop, Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi (Geçmişte ve Bugün) (İstanbul 1984).
• Blamey – Grey Wilson 1993 M. Blamey – C. Grey Wilson, Mediterranean Wild Flowers (London 1993).
• Boehlau – Schefold 1942 J. Boehlau – K. Schefold, Larisa am Hermos. III, Die Kleinfunde (Berlin 1942).
• Chaniotis 2011 A. Chaniotis, “Festivals and Contests in the Greek World”, Thesaurus Cultus et Rituum Antiquorum VII (Los Angeles 2011) 160-172.
• Davis 1982 P. H. Davis, Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. VII (Edinburg 1982).
• Demirtaş 2013 A. Demirtaş, Isırgan Otu (Urtica dioica L.), Papatya (Matricaria chamomilla L.) ve Hayıt Meyvesi (Vitex agnus-castus L.) Ekstraktlarının Normal Koşullarda ve Asidoz Koşullarında Rumen Mikrobiyal Fermentasyonuna in vitro Etkileri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi (Ankara 2013).
• Dereboylu 2012 E. Dereboylu, Aigai Pişmiş Toprak Figürinleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (İzmir 2012).
• Doğan – Mert 1998 Y. Doğan – H. H. Mert, “An Autecological Study on the Vitex agnus-castus L. (Verbenaceae) Distributed in West Anatolia”. Turkish Journal of Botany 22, 327-334.
• Doğan ve diğ. 2008 Y. Doğan – G. Ay – E. Kozuharova, “A Study on the Anatomical Characteristics of Vitex agnus-castus (Verbenaceae)”. Phytologia Balcanica 14/1, 97-101.
• Doğer 1998 E. Doğer, İlk İskanlardan Yunan İşgaline Kadar Menemen (ya da Tarhaniyat) Tarihi (İzmir 1998).
• Erdan 2018 E. Erdan, “Aiolis Bölgesinde Ana Tanrıça - Kybele Kültü: Genel Bir Bakış”, Arkeoloji, Tarih, Coğrafya, Turizm ve Kültürüyle Geçmişten Günümüze 1. Aliağa Sempozyumu Bildirileri (Ankara 2018) 273-303. Erdoğan 2013 A. Erdoğan, Phokaia Kaya Tapınakları, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi (İzmir 2013).
• Erkanal ve diğ. 2005 H. Erkanal – A. Öktü – K. İren, “Güney Aiolis Yüzey Araştırması 2003”, ArkST 22/1, 259-270.
• Ertem 1974 H. Ertem, Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Anadolu’sunun Florası (Ankara 1974).
• Ferri 1960 S. Ferri, “L'inno omerico ad afrodite e la tribu anatolica degli etruschi”, Studi in onore di Luigi Castiglioni (Firenze 1960) 293-307.
• Freed – Bentman 1955 G. Freed – R. Bentman, “The Homeric Hymn to Aphrodite”, The Classical Journal, Vol. 50, No. 4, 153-159.
• Hanfmann – Waldbaum 1969 G. M. A. Hanfmann – J. C. Waldbaum “Kybebe and Artemis: Two Anatolian Goddesses at Sardis”, Archaeology, Vol. 22, No. 4, 264-269.
• Gençler Özkan 2010 A. M. Gençler Özkan, “Binlerce Yıllık Deneyim: Tarihte Tıbbi Bitkiler, Antik Çağlardan Günümüze Vitex agnus-castus”, Modern Fitofarmokoterapi ve Doğal Farmasötikler 1/3, 56-58.
• Göktürk 2015 R. S. Göktürk, “Phaselis Antik Kenti Florası I”, Journal of Interdisciplinary Mediterranean Studies I, 81-131.
• Graham 1958 J. W. Graham, The ronsom of Hectoran a new Melian relief, AJA 62, 313-319.
• Graillot 1942 H. Graillot, Le Culte De Cybèle, Mère des Dieux, à Rome et dans L’Empire Romain (Paris 1942).
• Grimal 1997 P. Grimal, Mitoloji Sözlüğü, Çev. S. Tamgüç (İstanbul 1997).
• Gül 2007 A. Gül, Kadın Hastalıklarında Kullanılan Droglar Vitex agnus-castus, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi (Ankara 2007).
• Gülsoy 2011 G. Gülsoy, Vitex agnus-castus (Hayıt) Meyvelerinin Fitoterapi Açısından Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi (İstanbul 2011).
• Güner 2012 A. Güner, Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler) (İstanbul 2012).
• Karamanoğlu 1977 K. Karamanoğlu, Farmasötik Bitkiler (Ankara 1977).
• Kaya 2019 E. Kaya, Aiois’te Kültler, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi (İzmir 2019).
• Kefeli 1966 B. Kefeli, Anadolu’dan Kybele Heykel ve Kabartmaları, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi (İstanbul 1966).
• Keil – Premerstein 1908 J. Keil – A. V. Premerstein, Bericht über eine Reise in Lydien und der südlichen Aiolis (Wien 1908).
• Kielau 2009 S. Kielau, Terrakotten aus Pergamon, Tonfiguren aus Wohnhäusern der Stadtgrabung, Bilefeld University (Münster 2009).
• Kyrieleis 1993 H. Kyrieleis, “The Heraion at Samos”, Greek Sanctuaries: New Appoaches (London 1993) 125-153.
• Lane 1996 E. G. Lane, “Cybele‟s Priests the „Galloi”, Cybele, Attis and Related Cult, Essays in Memory of M.J. Vermaseren (Leiden 1996) 117-133.
• Lattimore 1980 S. Lattimore, “Double Cybele”, Eighty-First General Meeting of the Archaeological Institute of America: AJA 84, No. 2, 220.
• Legge 1917 F. Legge, “The Most Ancient Goddess Cybele”, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland (London 1917) 695-714.
• Mollard Besques 1963 S. Mollard Besques, Catalogue Raisonne des Figurines et Reliefs en Terre-Cuite Grecs et Romains II Myrina. Musee du Louvre et Collestions des Universites de France (Paris 1963).
• Morel 1955 W. Morel, 1955 “An Inscription from Caunus”, JHS 75, 155.
• Näsström 1998 B. M. Näsström, “Cybele and Aphrodite: Two Aspects of the Great Goddess”, Aspects of Women in Antiquity: Proceedings of the First Nordic Symposium on Women’s Lives in Antiquity, L. L. Loven, A. Strömberg (eds.), Jonsered, 29-43.
• Naumann 1983 F. Naumann, Die Ikonographie der Kybele in der phrygischen und der griechischen Kunst (Istanbuler Mitteilungen. Beiheft) (Tübingen 1983).
• Öztürk ve diğ. 1990 M. Öztürk – Ö. Seçmen – Y. Gemici – G. Görk, Plants and Landscape in Aegean Region of Turkey (İzmir 1990).
• Price 1971 T. H. Price, “Double and Multiple Representations in Greek Art and Religious Thought”, JHS 91, 48-69.
• Rahner 1971 H. S. J. Rahner, Greek Myths and Christian Mystery (New York 1971).
• Rein 1993 M. J. Rein, The Cult and Iconography of Lydian Kybele, Distertation Ph.D. Harvard University (Cambridge 1993).
• Roller 1999 L. E. Roller, In Search of God the Mother: The Cult of Anatolian Cybele (California 1999).
• Smardz 1979 K. E. Smardz, The Sacred Tree in Ancient Greek Religion, Unpublished Master Thesis, McMaster University Master of Arts (Hamilton 1979).
• Şahin 2001 N. Şahin, Zeus’un Anadolu Kültleri (İstanbul 2001).
• Tanker ve diğ. 1993 N. Tanker – M. Koyuncu – M. Coşkun, Farmasötik Botanik (Ankara 1993).
• Tanker ve diğ. 2007 N. Tanker – M. Koyuncu – M. Coşkun, Farmasötik Botanik (Ankara 2007).
• Thompson 1949 R. Thompson, A Dictionary of Assyrian Botany (London 1949). Webster ve diğ. 2006 D.E. Webster – J. Lu – S.N. Chen – N.R. Farnsworth – Z. Jim Wang, “Activation of the µ-opiate receptor by Vitex agnus-castus methanol extracts: Implication for its use in PMS”, Journal of Ethnopharmacology 106, 216-221. WHO 2009 Who Monographs on Selected Plants, Vol. 4, (Geneva 2009).
• Yılmaz Kolancı 2017a B. Yılmaz Kolancı, “Karahayıt’ta (Denizli) Hayıt Ağacının (Vitex agnus castus L.) Geleneksel Kullanımı”, Phaselis, Vol. III, 49-60.
• Yılmaz Kolancı 2017b B. Yılmaz Kolancı, “Antik Dönem’de Hayıt Ağacı’nın (Vitex agnus-castus L.) Kullanımı ve Günümüze Yansımaları”, içinde: G. Coşkun (ed.) Anadolu, Arkeoloji, Zaman ve Mekân (Dumlupınar Üniversitesi, V. Arkeoloji Sempozyumu, Kütahya, 10-12 Ekim 2016), (İstanbul 2017) 271-287.
• Web Kaynakları https://alchetron.com/Heraion-of-Samos Erişim Tarihi: 25.11.2019