Isparta Arkeoloji Müzesi’ndeki Mezar Taşlarının Yeniden Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Sayı: 46, 323 - 345, 11.12.2020

Ramazan Özgan

Öz

Isparta Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen ve bugüne değin iyi koruna gelmiş iki adet anthemionlu mezar taşı define arayıcıları tarafından ortaya çıkartılmıştır. Delipınar Tümülüsü olarak adlandırılan mezar yapıtı, Isparta İli, Senirkent İlçesi Yassıören Kasabası’nın 2 km. doğusunda, antik Tymandos Öreni’nde bulunmaktadır. Dikdörtgen prizma biçimli mezar taşlarının yüksekliği 2.80 m. olup, Anthemionlu taçlarının yükseklikleri de 30-35 cm. dir. Anthemion taçları da 23-24 palmet yapraklarından oluşmaktadır.
Her iki stel ile birlikte bir de Sfenks betimlemeli 137 x 100 x 32 cm. boyutlarında üçüncü bir kabartma ele geçmiş olup, Sfenks üçgen alınlıklı bir çerçevede sağa yürür biçimde betimlenmiştir.
Söz konusu bu üç yapıt N.M. Özsaitler tarafından 1974 yılında fotoğraflarla belgelenmiş, 2005 yılında da bilim dünyasına tanıtılmıştır. Daha sonraları eserler, Isparta Müzesi kataloğunda özetlenmiş, sonra da Anthemion stelleri sevgili B. Hürmüzlü tarafından ayrıntılı ve bilimsel değerlendirmelerle ele alınmışlardır. B. Hürmüzlü her iki Anthemion stelinin içerdiği teknik ve motifsel özelliklerden, aynı dönem olduklarını hem de aynı atölye ürünü olduklarını haklı olarak saptamıştır. Stilistik değerlendirmeler sonucunda, Anthemion stellerini, İonya stellerine benzerliklerini işaret ederek, M.Ö. Geç 6. yy sonlarına tarihlemiştir.
B. Hürmüzlü’nün özellikle kronolojik saptamalarına şüpheyle baktığımızdan, stellerin hem tipolojik, hem de kronolojik benzerlerinin daha iyilerini ve paralellerini arayarak, Kyklad adalarının ünlüsü olan Amorgos ve Paros Adaları’nda olduklarını saptadık. Amorgos ve Paros Adası Anthemion stelleriyle yaptığımız stilistik değerlendirmeler sonucu, Isparta, Delipınar kökenli mezar taşlarını M.Ö. 480-470 yıllarına tarihledik.
Söz konusu Delipınar Tümülüsü’ne ait üçüncü bir eser de, vurgulandığı gibi, kadın başlı, aslan gövdeli ve kuş kanatlı mitolojik yaratık Sfenks betimlenmiştir. Dolgun ve ağır vücut yapısı, kuvvetli bacaklarıyla yürüyüş halinde betimlenen Sfenks’in kanat teleklerinin, Anthemion’un palmet yapraklarına benzerliği dikkat çekmektedir. Bunlara ilaveten Sfenksin geniş ve ağır, sarkık yüz yapısının yanı sıra, etli ve kalın göz kapaklarıyla hareketsiz ve somurtkan fizyonomik ifadesi, ciddi stil dönemi mutsuz ifadeyi çağrıştırmaktadır. Bu stilistik bağlamda Sfenks’in en yakın benzerlerinden biri M.Ö. 470 yılları civarına tarihlenen “L'exaltation de la fleur” olarak adlandırılan Louvre Müzesi’ndeki zengin içerikli kabartmadır. Anthemion stelleriyle çağdaş olan Sfenks kabartmasının da aynı Tümülüs mezar yapıtına ait olup, yontuculuğuyla ünlü Paroslu yontucular tarafından üretildiklerine inanmaktayız.

Anahtar Kelimeler

Isparta müzesi, Delipınar Tümülüsü, Anthemionlu mezar steli, Milet, Paros Adası

Kaynakça

• Akurgal 1987 E. Akurgal, Griechische und römische Kunst in der Turkei (1987).
• Altheim 1983 R. Altheim ve diğ., “Eine neue graeko- persische Grabstele aus Sultaniyeköy und Ihre Bedeutung für die Geschichte und Topographie von Daskyleion”, EA 1, 1983, 1-23.
• Bakalakis 1948 G. Bakalakis, Hellenika Amphilypha (1948)
• Berger 1970 E. Berger, Das Artzrelief (1970).
• Biesantz 1965 H. Biesantz, Die Thessalischen Grabreliefs, 1965.
• Blümel 1928 C. Blümel, Katalog der griechischen Skulpturen des 5. und 4.Jhr. (1928).
• Blümel 1966 C. Blümel, Die klassisch griechischen Skulpturen des staatlichen Museen zu Berlin (1966).
• Borchhardt 1968 J. Borchhardt, “Epichorische, gräko-persisch beeinflußte Reliefs in Kilikien”,IstMitt 18, 1968, 161-211.
• Boysal 1979 Y. Boysal, Arkaik Devir Heykeltıraşlığı (1979).
• Bruns- Özgan 1989 C. Bruns- Özgan, “Grabstelelen gebildeter Junglinge”, Festschrift N.Himmelmann (1989) 183-90.
• Buschor 1933 E. Buschor, “Altsamischen Grabstelen”, AM 58, 1933, 22-46.
• Buschor 1959 E. Buschor, “Altsamische Grabstelen II”, AM 74, 1959, 6- 9.
• Carratelli 1997 G.P. Carratelli, Il Trono Ludovisi e il Trono di Boston, Aus. Kat. Quaderni di palazzo Grassi Venedig 1996 (1997).
• Clairmont 1970 Ch. W. Clairmont, Gravestone and Epigram (1970).
• Clairmont 1995 Ch. W. Clairmont, Classical Attic Tombstones, Supplementary Volume (1995).
• Comstock – Vermule 1976 M.B. Comstock – C.C. Vermule, Sculpture in Stone. The Grek, Roman ant Etruscan Collections of the Museum of Fine Arts (1976).
• Doksanaltı-Özgan 2007 E.M.Doksanaltı-R.Özgan 2007, Kilikya’dan Arkaik Devre Ait İki Kabartma Üzerine Düşünceler, Anadolu/Anatolia 32, 1-20.
• Durugönül 1992 S. Durugönül, “Grabstele der Nana aus Sinope”, AMS 8, Studien zum antiken Kleinasien II (1992) 97-107.
• Durugönül 2003 S. Durugönül, Archaic “Cypriotes Statuary in the Museum Adana”, Olba 7, 2003, 93-117.
• Faustoferri 1996 A. Faustoferri, Iltrono di Amyklai e Sparta Bathykles al Servizio del Patere (1996).
• Fleischer 1984 R. Fleischer, “Reisenotizen aus Kilikien”, AA 1984, 85-104.
• Floren 1987 J. Floren, Die griechische Plastik, Band 1. geometrische und archaische Plastik Handbuch der Archaeologie (1987).
• Freyer-Schauenburg 1974 B.F. Schauenburg, Bildwerke der archaischen Zeit und des strengen Stils. Samos 11 (1974).
• Fuchs 1979 W. Fuchs, Die Skulptur des Griechen (1979).
• Gall 1989 H. von Gall, “Zum Bildgehalt der Graeco- persischen Grabstelen”, Anadolu/ Anatolia 22, 1981/1983, Festschrift E. Akurgal (1989)143-165.
• Hanfmann 1976 G.M.A. Hanfmann, “On Lydian and Eastern Greek Anthemion Stelai”, RA, 1976, 35-44.
• Hanfmann – Ramage 1978 G.M.A. Hanfmann – N.H. Ramage, Sculpture from Sardis: The Finds through 1975 (1978).
• Harrison 1956 B. Harrison, “Archaic Gravestones from the Athenian Agora”, Hesperia 25, 1956, 25-45.
• Hermary 1984 A. Hermary, “Un nouveau relief ‘gréco- perse’ en Cilicie”, RA 1984, 289-300.
• Hildebrant 2006 F. Hildebrandt, Die attischen Namenstelen. Untersuchungen zu Stelen des 5. und 4. Jahrhunderts v.Chr. (2006).
• Hiller 1975 H. Hiller, Ionische Grabreliefs der ersten Hälfte des 5. Jahrhunderts v. Chr., IstMitt Beiheft 12 (1975).
• Himmelmann 1958 N. Himmelmann, “Ein archaisches Gemälde vom Friedhof am Eridanos”, AM 73, 1958, 1-5.
• Himmelman 1990 N. Himmelmann, “Ideale Nachtheit in der griechischen Kunst”, 26. Erg. Hlf. JdI (1990).
• Holzmann 1988 B.Holzmann, Etude de sculpture Thasienne les Reliefs, 1988, 5 Vol. , 661-671, Lev. 176-178.
• Hölscher 1993 T. Hölscher, “Review of Himmelmann”, Gnomon 65, 1993, 519-528.
• Hürmüzlü 2007 B. Hürmüzlü, “Psidia Bölgesi’nde Ele Geçen Anthemion Tipi Steller”, Colloqium Anatolicum 6, 2017, 97-114.
• Karusos 1961 Ch. Karusos, Aristodikos. Zur Geschichte der spätarchaisch-attischen Plastik und und der Grabstatue (1961).
• Karusu 1969 S. Karusu, Archaeologisches Nationalmuseum Athen. Antike Skulpturen (1969).
• Laflı – Recke 2005 E. Laflı, M. Recke, “Ein Marmorkuros in Mersin”, AA 1. Halbband, 2005, 1-24.
• Langlotz 1927 E. Langlotz, Frühgriechische Bildhauerschulen (1927).
• Langlotz – Schuchhardt 1941 E. Langlotz – W. H. Schuchhardt, Archaische Plastik auf des Akropolis (1941).
• Longlotz 1975 E. Longlotz, Studien zur nordostgrieschischen Kunst, 1975.
• Lewe 1975 B. Lewe, Studien zur Archaischen Kyprischen Plastik (1975).
• Lippold 1950 G. Lippold, Die griechische Plastik. Handbuch der Archaeologie (1950).
• Lullies – Hirmer 1956 R. Lullies – M. Hirmer, Griechische Plastik (1956).
• Lullies – Hirmer 1960 R. Lullies – M. Hirmer, Griechische Plastik² (1960).
• Lullies – Hirmer 1972 R. Lullies – M. Hirmer, Griechische Plastik³ (1972).
• Marangou 1986 L. Marangou “Glypta archaikon kai klasikon Chron sten Amargo”, H.Kyrieleis (derl.) Archaische und klassische griechische Plastik. Atken des Intern. Kollog. Athen 1985 (1986) 119 - 128.
• Mendel 1914 G. Mendel, Musées impériaux. Catalogue des sculptures grecques, romaines et byzantines, Vol. I (1912).
• Möbius 1968² H. Möbius, Die Ornamente der griechischen Grabstelen (1968).
• Möbius 1971 H. Möbius, “Zu den Stelen von Daskyleion”, AA 1971, 442-55.
• Nollé 1992 M. Nollé, Denkmäler vom Satrapensitz Daskyleion. Studien zur graeco-persischen Kunst, (1992).
• Özgan 1978 R. Özgan, Untersuchungen zur archaischen Plastik Ioniens (1978).
• Özgan 1986 R. Özgan, “Zwei Grabreliefs im Museum von Çanakkale, Archaische und Klassische Grechische Plastik”, Atken des Int. Kollog. In Athen 22- 25 April 1985 (1986) 22-33.
• Özgan 2000 R. Özgan, “Zur ikonographie des Bostoner Throns”, Die Aegaeis und das westlische Mittelmeer. Beziehungen und Wechselwirkungen 8. bis 5. Jh.v.Chr. Adken des Symposions Wien 1999 (2000) 283- 90.
• Özgan 2009 R. Özgan, “Grabstelen aus Sinope”, Der Schwarzmeerraum von Aeneolithikum bis in die Früheisenzeit (5000-5000 v. Chr.), Humboldt-Kolleg in Tbilisi 17-20 Mai 2007, Tiflis- Gürcistan.
• Özsait –Özsait 2007 M. Özsait – N. Özsait, “ Delipınar Mezar Stelleri”, içinde: İ. Delemen (ed), The Achaemenid Impact on Local Populations and Cultures in Anatolia (Sixth-Fourth Centuries B.C.) 2007, 159-165.
• Pfuhl – Möbius 1977 E. Pfuhl - H. Möbius, Die ostgriechischen Grabreliefs I (1977).
• Polat 1998 G. Polat, Anadolu Akhaemenid Dönemi Plastik Eserleri, (Ege Üniversitesi basılmamış doktora tezi 1998).
• Polat 2005 G.Polat, Bir Anadolu Akhaemenid Dönemi Ölü Kültü Geleneği, Olba, 11, 2005, 1-23.
• Radt 1983 W. Radt, “Eine graeko-persische Grabstele im Museum Bergama”, IstMitt 33, 1983, 53-68.
• Ratté 1994 C. Ratté, “Anthemion Stelae from Sardis”, AJA 98, 1994, 593-607.
• Reinsberg 1993 C. Reinsberg, Ehe, Hetärentum und Knabenliebe im antiken Griechenland² (1993).
• Richter 1949 G. M. A. Richter, Archaic Greek Art (1949).
• Richter 1960 G. M. A. Richter, Kouroi: A Study in the Development of the Greek Kouros from the Late Seventh to the Early Fifth Century B.C. (1960).
• Richter 1968 G. M. A. Richter, Korai: Archaic Greek Maidens: A Study of the Development of the Kore Type in Greek Sculpture (1968).
• Richter 1961 G. M. A. Richter, The Archaic Gravestones of Attica (1961).
• Ridgway 1971 S. Ridgway, “The Man- and- Dog Stelai”, JdI 86, 1971, 60-79.
• Ridgway 1979 B. S. Ridgway, The Severe Style in Greek Sculpture (1970).
• Schefold 1960 K. Schefold, Meisterwerke, 1960.
• Schmaltz 2005 B. Schmaltz, “Ergon Aristokleos Aristiones”, AM 120, 2005, 163-171.
• Schneider 2000 C. Schneider, “Herr und Hund auf archaischen Grabstelen”, JdI 115, 2000, 1-37.
• Şahin 1983 S. Şahin, “Zwei spaetarchaische Grabinschriften aus Perinthos”, EA 2, 1983, 77-80.
• Wiegartz 1996 H. Wiegartz, “Bemerkungen zur Aristion-Stele”, Boreas 19, 1996, 101-114.
• Wulfmeier 2005 J.-C. Wulfmeier, Griechische Doppelreliefs (2005). Zoroğlu 1994 L. Zoroğlu, Kelenderis I (1994).