Flaviopolis'ten Yeni Bir Portre

Yıl 2021, Sayı: 47, 15 - 42, 20.12.2021

Utku Arınç , Kürşat Koçer

https://doi.org/10.36891/anatolia.812350

Öz

Özet: Makalenin konusunu Osmaniye İli, Kadirli İlçesi, Bağ Mahallesi 246 ada 8 No.lu parselde bulunan ve Osmaniye Müzesi Müdürlüğü’nce yürütülen Alacami kurtarma kazıları sırasında ele geçirilen mermer portre baş oluşturmaktadır. Antik dönemde Kilikia Pedias territoriumunda yer alan Alacami aynı zamanda III. Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescillenen Flaviopolis Antik Kenti sınırları içerisinde yer almaktadır. MS 72 yılında Vespasianus tarafından kurulan kent hakkındaki araştırma ve bulgular da oldukça yetersizdir. Modern Kadirli ilçesinin Antik Flaviopolis üzerine kurulmuş olması maalesef kente yönelik kalıntıların büyük bir kısmını yok etmiştir. Alacami’deki ilk kazı çalışmaları 1961 ve 1996 yılında Çambel ve ekibi tarafından gerçekleştirilmiş olup daha sonraki kazı çalışmaları 2012 ve 2014 yıllarında iki etap halinde Osmaniye Müzesi’nce sürdürülmüştür. Alacami; Roma, Bizans ve Türk İslam Medeniyetlerini bir arada yaşatan anıtsal mimarisiyle oldukça önemli bir yere sahiptir. MS 5.- 6. yy.’da üç nefli Geç Roma-Erken Bizans Bazilikası olarak inşa edilmiş, MS 12.-13. yy. tarihleri arasında yapının apsis bölümünün batısına küçük bir şapel eklenmiştir. MS 1489/90 yıllarında ise Alaüddevle Bozkurt Bey’in oğlu Kasım Bey, yapının batı tarafına bir minare, şapelin güney duvarına bir mihrap ekleterek burayı camiye dönüştürmüş ve çatısını da kurşun levhalarla kaplatmıştır. Bu değişimin ardından yapıya babası adına “Alaüddevle Bozkurt Bey Camii” adını vermiştir. Yöre halkı tarafından uzun bulunan bu isim kısaca “Alacami” olarak adlandırılmıştır. Adana Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nce yürütülen rölöve, restorasyon ve restitüsyon projeleri kapsamında Alacami bahçesinde 2014 yılında Osmaniye Müzesi’nce kazı çalışmaları başlatılmıştır. Bu çalışmalar sırasında A-5 no’lu plan karede orta yaşlardaki bir erkeğe ait olması muhtemel mermer portre baş bulunmuştur. Geç Antikçağ tabakasında bulunan baş, maalesef beraberinde bir kazı kontekstine ya da epigrafik bir bulguya sahip değildir. Bu bağlamda portrenin tarihlendirilmesi ve kimliklendirilmesi önem kazanmıştır. Portrenin kıvırcık sık buklelerden oluşan saç- sakal modeli, göz bebeğinin işlenmemiş olması, matkap yerine keskinin daha etkin kullanımı gibi stilistik ve teknik özellikler portrenin erken Hadrianus Dönemi içerisinde MS 115-120 yılları arasına tarihlendirilmesini gerektirmiştir. Başın göstermiş olduğu saç- sakal kombinasyonu ve yüz fizyonomisi portre sahibinin Hadrianus’a ait olabileceği düşüncesini de beraberinde getirmiştir. Bu sebeple çalışmamız içerisinde bu konu üzerinde durularak merkezden uzak üretilen, özgün Hadrianus portrelerinin de yardımıyla bu öneri desteklenmeye çalışılmıştır. Fakat yapılan stilistik, tipolojik ve ikonografik değerlendirmeler sonucunda Flaviopolis başının taşrada üretilen özgün bir Hadrianus portresine ait olamayacağı görüşünü mümkün kılmıştır. Bu sebeple idealize edilmeden gerçek bir kişinin betimlendiği ve aşırı gerçekçi fizyonomik özellikler gösteren bu başın Erken Hadrianus Dönemine ait zeitgesicht portre olabileceği kanısına ulaşılmıştır. Portredeki patlak gözler, alın çizgisi, karakteristik yüz hatları ve bakışlardaki derin ifade bu şekilde bir yorumu mümkün kılmıştır. Özellikle imparator Hadrianus portrelerinde görülen tanrısal ya da mağrur ifadenin yerine Flaviopolis portresinde açıkça görülen ölümlü bir kişiye ait yüz ifadesi, donuk bakışlar ve fizyonomik özellikler bu tarz bir yorumu destekler. Bu sebeple eserimizin Hadrianus’a ait özgün bir portreden ziyade; Flaviopolisli aristokrat/bürokrat bir kişiye ait olabileceği yönünde bir görüşün daha isabetli olacağını göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Kilikia Pedias, Flaviopolis, Alacami, Hadrianus, Portrait

Kaynakça

• Bayliss 1997 R. Bayliss, “The Alacami in Kadirli:Transformations of a Sacred Monument”, AntSt 47, 1997, 57-87.
• Bayliss 2001 R. Bayliss, Provincial Cilicia and the Archaeology of Temple Conversion I-II (Newcastle 2001).
• Bayliss 2004 R. Bayliss, Provincial Cilicia and the Archaeology of Temple Conversion (Oxford 2004).
• Bent 1890 J. T. Bent, “Recent Discoveries in Eastern Cilicia”, JHS 11, 1890, 231-235.
• Bossert - Alkım H. Th. Bossert – U. B. Alkım, “Karatepe. Kadirli ve Dolayları”, 1947 İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eski Orta Asya Kültürleri Araştırma Enstitüsü Yayınları 3, 1947, 17-22.
• Brooks 1998 L. Brooks, “New and Notable: Hadrian in Plain Cilicia”, The Princeton University Library Chronicle 59. 3, 1998, 640- 648.
• Çalık 1996 A. Çalık, “A New Head of Hadrian from Pompeopolis”, AntSt 46, 1996, 83-89.
• Çalık 1997 A. Çalık, Roman Imperial Sculpture from Cilicia Vol. I-II (London 1997).
• Çambel 1997 H. Çambel, “Kadirli’de Anıtsal Eser: Tarihi Roma Bazilikası Alacami”, Türkiye’miz, 1997, 81, 42-53.
• Çambel - Knudstad H. Çambel – J. E. Knudstad, “Kadirli, Karatepe-Aslantaş ve 1998 Domuztepe 1996 Yılı Çalışmaları”, KazıST XIX. 1, 1998, 483-496.
• Çambel ve diğ. 1999 H. Çambel – J. E. Knudstad – M.Sicker-Akman – R. Bayliss, “Kadirli, Karatepe-Aslantaş ve Domuztepe 1997 Yılı Çalışmaları”, KazıST XX. 1, 1999, 399-417.
• Davis 1879 E. J. Davis, Life in Asiatic Turkey: a journal of travel in Cilicia (Pedias and Trachoea), Isauria, and parts of Lycaonia and Cappadocia (London 1879).
• Desider 2001 P. Desider, “The Cities of Pedias in the Roman Period”, Varia Anatolica 13, 2001, 411-415.
• Durugönül S. Durugönül, “Development of Ancient Settlements in Cilicia”, 2001-2002 Adalya V, 2001-2002, 107-119.
• Evers 1994 C. Evers, Les portraits d'Hadrien. Typologie et ateliers (Bruxelles 1994).
• Fittschen – Zanker K. Fittschen – P. Zanker, Katalog der römischen Porträts in den 1985 Capitolinischen Museen und den anderen kommunalen Sammlungen der Stadt Rom (Mainz am Rhein 1985).
• Harrison 1953 E. B. Harrison, Portrait Sculpture, The Athenian Agora Vol. I (Princeton – New Jersey 193).
• Heberdey – Wilhelm R. Heberdey – A. Wilhelm, “Reisen in Kilikien”, Denkschriften 1896 XLIV, 1896.
• Heitze 1961 H. v. Heitze, Römische Porträtplastik aus Sieben Jarhunderten (Stutgart 1961).
• İnan 1965 J. İnan, , Antalya Bölgesi Roma Devri Portreleri (Ankara 1965).
• İnan – Rosenbaum J. İnan, – E. A. Rosenbaum, Roman and Early Byzantine Portrait 1966 Sculpture in Asia Minor (London 1966).
• İnan – Rosenbaum J. İnan, – E. A. Rosenbaum, Römische und Frühbyzantinische 1979 Porträtplastik aus der Turkei (Mainz am Rhein 1979).
• Karanastasi P. Karanastasi, “Hadrian im Panzer, Kaiserstatuen zwischen 2012-2013 Realpolitik und Philhellenismus Zusammenfassung”, JDI 2012-2013, 127/128, 323-391.
• Kleiner 1992 D. E. E. Kleiner, Roman Sculpture (New Haven 1992).
• Mägele 2016 S. Mägele, “A Colossal Portrait of Hadrian and the Imperial Group from the Roman Baths at Sagalassos, Hadrian”, in: T. Opper (ed.), Art, Politics and Economy (London 2016) 50-61.
• Magie 1950 D. Magie, Roman Rule in Asia Minor (Princeton 1950).
• Ogan 1937 A. Ogan, İstanbul Müzeleri, Asarı Attika Müzesi Tunç Eserler Rehberi (İstanbul 1937).
• Ogan 1940 A. Ogan, “Adana’da Bulunan Bronz Heykel”, Türk Tarih AED IV, 1940, 49-52.
• Özgan 2013 R. Özgan, Roma Portre Sanatı II (İstanbul 2013).
• Paulsen 1923 F. Paulsen, Greek and Roman Portrait in English Country Houses (Roma 1923).
• Riccardi 2000 L. A. Riccardi, “Uncanonical Imperial Portraits in the Eastern Roman Provinces: The Case of the Kanellopoulos Emperor”, Hesperia 69, 2000, 105-132.
• Richmond 1935 I. A. Richmond, “Trajan’s Army on Trajan’s Column”, Papers of the British at Rome 13, 1935, 1-40. Rumpf 1949 A. Rumpf, Yunan ve Roma Sanatı, (Çev. J. İnan), (İstanbul 1949).
• Sayar 1992 M. H. Sayar, “Doğu Kilikya’da Epigrafi ve Tarihi-Coğrafya Araştırmaları 1990”, AraştırmaST IX, 1992, 203-221. Sayar 1994 M. H. Sayar, “Antik Kilikya’da Şehirleşme”, TürkTK XII.I, 1994, 193-216.
• Sayar ve diğ. 1993 M. H. Sayar – P. Siewert – H. Taeuber, “Doğu Kilikya’da Epigrafi ve Tarihi-Coğrafya Araştırmaları 1991”, AraştırmaST X, 1993, 175-197.
• Smith 1998 R. R. R. Smith, “Cultural Choice and Political Identity in Honorific Portrait Statues in the Greek East in the Second Century A.D.”, JRS 88, 1998, 56-93.
• Smith 2006 R. R. R. Smith, Roman Portrait Statuary from Aphrodisias. Aphrodisias II (Mainz am Rhein 2006).
• Stewart 1975 A. F. Stewart, “Some Early Evidence for the Use of the Running Drill” BSA 70, 1975, 199-201. Syme 1988 R. Syme, “Journeys of Hadrian”, ZPE 73, 1988, 159-170.
• Taeuber 1991 H. Taeuber, “Die syrisch-kilikische Grenze während der Prinzipatszeit”, Tyche 6, 1991, 201-210.
• Ünal – Girginer A. Ünal – K. S. Girginer, Kilikya- Çukurova İlk Çağlardan 2007 Osmanlılar Dönemi’ne Kadar Kilikya’da Tarihi Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji (İstanbul 2007).
• Vermeule 1954 C. C. Vermeule, Rev. “The Athenian Agora. Results of Excavations conducted by the American School of Classical Studies at Athens I, Portrait Sculpture”, (in.) AJA 58, 1954, 253-255.
• Vermeule 1968 C. C. Vermeule, Roman Imperial Art in Greece and Asia Minor (London 1968). Vout 2003 C. Vout, “A Revision of Hadrian's Portraiture” in; L. De Blois (ed.), The Representation and Perception of Roman Imperial Power, 2003, 442-457. Walker 1991 S. Walker, “Bearded Men”, Journal of the History of Collections 3.2, 1991, 265-277.
• Wegner 1939 M. Wegner, Die Herrscherbildnisse antoninischer Zeit, Das römische Herrscherbild Band 2.4, (Berlin 1939).
• Wegner 1956 M. Wegner, Hadrian, Das römische Herrscherbild Band 2.3, (Berlin 1956).
• Yastı ve diğ. 2016 N. M. Yastı – A. Türkmenoğlu – U. Arınç, “Osmaniye Müze Müdürlüğü Kadirli Alacami Kurtarma Kazısı 2015”, 25. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu ve II. Uluslararası Müzecilik Çalıştayı, 2016, 627-640.
• Zanker 1983 P. Zanker, Provinzielle Kaiserporträts (München 1983).
• Zanker 1995 P. Zanker, The Mask of Socrates: The Image of the Intellectual in Antiquity (Berkeley 1995).