TWO MARBLE STATUES FROM STREET 1-PLATEIA OF NYSA AD MAEANDRUM

Yıl 2022, Sayı: 48, 157 - 179, 22.12.2022

Hava Keskin , Serdar Hakan Öztaner

https://doi.org/10.36891/anatolia.1206407

Öz

Anahtar Kelimeler

Nysa ad Maeandrum, Cadde 1/Plateia, Roma Dönemi, heykel, Aphrodite, ikonografi, Nysa ad Maeandrum, Cadde 1/Plateia, Roma Dönemi, heykel, Aphrodite, ikonografi

NYSA AD MAEANDRUM CADDE 1-PLATEIA’DAN İKİ MERMER HEYKEL

Öz

Mimari açıdan etkileyici kalıntılara sahip Nysa ad Maeandrum (Menderes Nysa’sı) kentinde yürütülen arkeolojik kazılar, kent tarihine materyal kültürü açısından birçok bulgu sunmaktadır. Kentte güçlü bir şekilde yaşanan Geç Antikçağın kalıntılarında, çoğunlukla ikincil kontekstlerde ele geçen bulgular aynı zamanda kentin zengin Roma Dönemi’ne de işaret etmektedir. Nysa görkemli Roma Dönemi anıtsal yapılarının yanı sıra vadi üzerine inşa edilmiş üç köprüsü, tüneli, stadionu ile orthogonal planlı cadde-sokak sistemi Roma mimarisi ve mühendisliğinin topografya ile uyumlu kent planlamasının güzel bir örneğini oluşturmaktadır. Kentteki cadde sokak sistemi araştırmalarının ve kent planının doğu-batı doğrultusundaki ana aksını oluşturan Cadde 1 - Plateia çalışmaları, yoğun mimari elemanların yanı sıra çeşitli heykeltıraşlık bulgularını da sunmaktadır. Bu kapsamda bugüne kadar farklı boyutlarda ve materyal, kronolojik, ikonografik çeşitlilikte eserler belgelenebilmiştir. Bunların arasında yer alan biri kadın diğeri ise bir erkeği betimleyen iki heykel, nitelikli işçilikleri ile dikkat çekmektedir. Baş ve ayak kısımları eksik heykellerin yaklaşık 120 cm yüksekliğe sahip oldukları anlaşılabilmektedir. Kadın heykeli, uzun ve gövdesine yapışık khitonunun sol omuzundan sıyrılarak sol göğsünü açık bırakmasıyla Aphrodite’nin Louvre-Napoli tipinin normal insan ölçülerinden küçük bir temsilini oluşturmaktadır. Arketip esere benzerliği duruş ve motif bakımından son derece yakın olup ondan yalnızca her iki omzuna dökülen uzun birer saç tutamıyla ayrılmaktadır. Benzerlerine Pamphylia’dan Side’de bulunmuş Aphrodite heykellerinde rastlanmaktadır. Tanrıça, Side heykelciklerinde başında bir de stephane taşımakta, Nysa Aphrodite’sinin başı eksik olduğundan benzerlikleri daha fazla yorumlanamamaktadır. Yarı giyimli, mantosunu alt gövdesine ve de sol omuzuna sarmış erkek heykelciğinin kimliğini belirlemek ise daha zordur. Normalden küçük ölçülerde yapıldığından bu tür ikonografiyle betimlenebilen resmi kimlikli bir kişi olması mümkün görünmemektedir. Zira, küçük ölçülerde yapılması resmi kimliği olan kişilerin heykellerinin onurlandırma ve yüceltilme amacına ters düşmektedir. Buna karşın tanrısal ve mitolojik karakterlerin betimlemeleri tapınımdan dekorasyona birçok işleve sahip olduklarından farklı ölçülerde yapılabilmişlerdir. Sağ kolunu yüksekçe havaya kaldıran ve olasılıkla bir mızrak veya uzun bir asayı tutan figürün, duruş ve giysisi bakımından ikonografik benzerleri Zeus, Hades, Poseidon ve Askleipos gibi tanrılardır. Ancak hiçbir atribütü olmadığından daha fazlasını önermek mümkün değildir. Stilistik ve teknik işçilikleri nedeniyle heykeller için önerilen tarih MS 2.yüzyılın ilk yarısıdır. İkisi yakın yükseklikte olup her ikisinin arkası öne nazaran daha kabaca şekillendirilmiştir. Bu bağlamda cephesel bir sergilemenin amaçlandığı açıktır. Eserler, Geç Antikçağ’da devşirme yapı malzemesi olarak kullanılmış olduklarından kontekstleri dışında bulunmuş olduklarından bir yapıyla kesin olarak ilişkilendirilemezler. Bununla birlikte, yaklaşık 120 cm yükseklikleri ve arkası kabaca şekillendirilerek ön cepheden izlenmelerinin amaçlandığı anlaşıldığından, nişleri fazla yüksek olmayan bir yapıda belki süslü cephe mimarisiyle bir nymphaeum’da veya kütüphanede yer aldıklarını önermek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Nysa ad Maeandrum, Cadde 1/Plateia, Roma Dönemi, heykel, Aphrodite, ikonografi

Kaynakça

• Kaynakça Bartman 1992 E. Bartman, Ancient Sculptural Copies in Miniature (Leiden 1992).
• Beckmann 2022 M. Beckmann, “Gymnasion”, içinde: S. H. Öztaner (ed.), Nysa Çift Yakalı Kent (İstanbul 2022) 298-313.
• Brillant 1963 R. Brillant, Gesture and Rank in Roman Art: The Use of Gestures to Denote Status in Roman Sculpture and Coinage (Connecticut 1963).
• Brinke 1991 M. Brinke, Kopienkritische und typologische Untersuchungen zur statuarischen Überlieferung der Aphrodite Typus Louvre-Neapel (Hamburg 1991).
• Dağlı 2022 İ. Dağlı, “The Representation of Versatility: A Possible Role of Aphrodite in Perge”, MASROP E-Dergi 16.1, 2022, 1-15.
• Dahmen 2001 K. Dahmen, Untersuchungen zu Form und Funktion kleinformatiger Porträts der römischen Kaiserzeit (Münster 2001).
• Delivorias ve diğ. 1986 A. Delivorias – G. Berger Doer – A. Kossatz Deissmann, “Aphrodite”, LIMC II (Zürich 1986) 2-151.
• Gençler Güray 2022 Ç. Gençler Güray, “Nysa’da Cam ve Cam Üretimi”, içinde: S. H. Öztaner (ed.), Nysa: Çift Yakalı Kent (İstanbul 2022) 413-417.
• Gökalp Özdil – Akdoğu Arca 2022a N. Gökalp Özdil – E. N. Akdoğu Arca, “Antik Kaynaklar Işığında Nysa’ya Genel bir Bakış”, içinde: S. H. Öztaner (ed.), Nysa: Çift Yakalı Kent (İstanbul 2022) 40-49.
• Gökalp Özdil – Akdoğu Arca 2022b N. Gökalp Özdil – E. N. Akdoğu Arca, “Sütunlu Cadde, Cadde 1-Plateia Epigrafik Buluntuları, içinde: S. H. Öztaner (ed.), Nysa: Çift Yakalı Kent (İstanbul 2022) 130-144.
• Holtzmann 1986 B. Holtzmann, “Asklepios”, LIMC II (Zürich 1986) 863-897.
• İnan 1970 J. İnan, “1970 Kremna Kazısı Raporu”, TürkAD 19.2, 1970, 51-98.
• Kadıoğlu 2006 M. Kadıoğlu, Die Scaenae frons des Theaters von Nysa am Mäander. Forschungen in Nysa am Mäander 1 (Mainz am Rhein 2006).
• Kadıoğlu 2008 M. Kadıoğlu, “Ein Portratfragment des Lucius Verus (?) aus dem Gerontikon von Nysa am Mäander”, AMS 65, 2008, 359-365.
• Kadıoğlu 2011 M. Kadıoğlu, “Vorbericht über die arbeiten im Gerontikon von Nysa am Mäander (2006-2009)”, JdI, 2011, 107-154.
• Kadıoğlu 2014 M. Kadıoğlu, Das Gerontikon von Nysa am Mäander, Forschungen in Nysa am Mäander 3 (Darmstadt 2014).
• Kadıoğlu – Öztaner 2022 M. Kadıoğlu – S. H. Öztaner “Nysa Kent Planlaması – Cadde-Sokak Sistemi”, içinde: S. H. Öztaner (ed.), Nysa Çift Yakalı Kent (İstanbul 2022) 86-107.
• Karanastassi 1997 P. Karanastassi, “Zeus. Römische Kaiserzeit”, LIMC VIII (Zürich 1997) 350-356.
• Kleiner 1992 D. E. E. Kleiner, Roman Sculpture (New Haven - London 1992).
• Koçak 2016 M. Koçak, “Antakya’da “Dansa Davet”?: İki Heykel Başı Üzerine Düşünceler”, OLBA XXIV, 2016, 323-339.
• Kossatz Deissmann 1994 A. Kossatz Deissmann, “Populus, Populus Romanos”, LIMC VII (Zürich, München 1994) 438 - 443.
• Leventi 1997 I. Leventi, “Zeus. Classical Period II: 4th Cent. BC, LIMC VIII (Zürich 1997) 338- 346.
• Lindner 1988 R. Lindner, “Pluto”, LIMC IV, (Zürich, München 1988) 399 - 406.
• Lindner ve diğ. 1988 R. Lindner – S. C. Dahlinger – N. Ylouris “Hades”, LIMC IV (Zürich/München 1988) 367 - 394.
• McLean 2002 B. H. McLean, An Introduction to Greek Epigraphy of the Hellenistic Age and Roman Periods from Alexander the Great down to the Reign of Constantine (323 B.C.- A.D. 337) (Michigan 2002).
• Özbil 2022 C. Özbil, “Nysa’da Sikke Üretimi ve Kullanımı”, içinde: S. H. Öztaner (ed), Nysa. Çift Yakalı Kent (İstanbul 2022) 356-397.
• Öztaner 2022a S. H. Öztaner, “Sütunlu Cadde/Cadde1-Plateia (Doğu Yaka)”, içinde: S. H. Öztaner (ed.), Nysa. Çift Yakalı Kent (İstanbul 2022) 110-129.
• Öztaner 2022b S. H. Öztaner, “Nysa Su Yapıları”, içinde: S. H. Öztaner (ed.), Nysa. Çift Yakalı Kent (İstanbul 2022) 280-297.
• Öztaner ve diğ. 2014 S. H. Öztaner – E. N. Akdoğu Arca – N. Gökalp Özdil, “Nysa Ad Maeandrum’daki Yeni Bulgular Üzerine Bir Değerlendirme”, içinde: Ç. Akşit – S. Kalaycıoğulları – R. Kayapınar – R. Öztürk – C. Üstünel Keyinci (eds.), In Memoriam Filiz Öktem (Ankara 2014) 225-246.
• Öztunç – Erkoç 2019 H. Y. Öztunç – S. Erkoç, “Side Müze’sinden bir Grup Mermer Aphrodite Heykelciği”, CollAn 2019.18, 123-138.
• Pekary 1978 Th. Pekary, “Statuen zur kleinasiatischen Inschriften”, içinde: S.Şahin, E.Schwertheim, J. Wagner (eds.), Studien Zur Religion Und Kultur Kleinasiens, Band 2 (Leiden 1978) 727-744.
• Peker 2022 N. Peker, “Bir Kentin Dönüşümü: Geç Antikçağ ve Bizans Dönemi Nysası”, içinde: S. H. Öztaner (ed.), Nysa. Çift Yakalı Kent (İstanbul 2022) 76 – 83.
• Pryce 1999 S. Pryce, Religions of the Ancient Greeks (Cambridge 1999).
• Schmidt 1997 E. Schmidt, “Venus”, LIMC VIII (Zürich 1997) 192-230.
• Schröder 2004 S. F. Schröder, Katalog der antiken Skulpturen des Museu del Prado in Madrid, Band II. Idealplastik, (Mainz am Rhein 2004).
• Simon – Bauchhenss 1994 E. Simon – G. Bauchhenss, “Neptunus”, LIMC VII (Zürich, München 1994) 483-500.
• Simon 1994 E. Simon, “Poseidon”, LIMC VII (Zürich, München 1994) 446-479.
• Strocka 2022 V. M. Strocka, “Kütüphane ve Arşiv Binası”, içinde: S. H. Öztaner (ed.), Nysa. Çift Yakalı Kent (İstanbul 2022) 316-327.
• Strocka vd. 2012 V. M. Strocka – S. Hoffmann – G. Hiesel, Die Bibliothek von Nysa am Mäander. Forschungen in Nysa am Mäander 2 (Darmstadt 2012).
• Tiverios 1997 M. Tiverios, “Zeus”, LIMC VII (Zürich 1997) 313-338.