GEOMETRİK VE ARKAİK DÖNEM TEOS KÂSELERİ (KOTYLE VE SKYPHOS)

Yıl 2024, Sayı: 50, 105 - 138, 20.12.2024

Hazal Ergin

https://doi.org/10.36891/anatolia.1374832

Öz

Teos’ta 2010 yılından itibaren yürütülen kazı çalışmalarından ele geçmiş MÖ 8. yüzyıl sonu ile MÖ 6. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen kotyle ve skyphos parçaları bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Geç Geometrik ve Arkaik Dönemlerde Kuzey İonia’da Khios’tan sonra en önemli seramik üretim merkezi olduğu arkeometrik analizlerle kanıtlanmış olan Teos, bölgesel ve denizaşırı ticarette etkin bir rol oynamıştır. Kil ve bezeme kalitesiyle Naukratisli Athenaios’un Deipnosophistai adlı eserinde ve Nestor Kadehi’nde övgü ile bahsedilen Teos kâseleri başta Batı Anadolu olmak üzere, Karadeniz, Mısır, Sicilya gibi birçok bölgede ele geçmiştir. “Kuşlu Kotyle/Skyphos Atölyesi” olarak literatüre geçen ve bu kadar geniş bir alana yayılan kâselerin Teos’ta üretiliyor olması, kentte sürdürülen kazı çalışmalarında ele geçen kuşlu kâse parçalarını bilim dünyasına sunmayı gerekli kılmıştır. Teos kâseleri üzerine yapılan arkeometrik analiz sonuçları kentte ele geçen arkeolojik verilerle desteklenmeye çalışılmıştır. Söz konusu kâse parçaları, geleneksel seramik belgeleme yöntemleriyle belgelenmiş, bezeme türlerine ve formlarına göre gruplandırılmış, kapsamlı bir katalog oluşturulmuştur. Teos Atölyelerinin yüksek kalitede, parlak, pürüzsüz yüzeylere ve dayanıklı hamura sahip seri üretim yapılan ürünler ürettikleri, kendine özgü geleneksel bezeme şemasının dışına çıkmadıkları tespit edilmiştir. Bu zamana kadar yayınlanmayan kazı buluntularının değerlendirilmesi hem kazı çalışmalarından elde edilecek yeni buluntular ile geliştirilebilecek hem de diğer merkezlerde ele geçen Teos kâseleri için karşılaştırma örneği oluşturacaktır.

Anahtar Kelimeler

Teos, İonia, Kuşlu Kotyle, Kuşlu Skyphos, Rozetli Skyphos, Bantlı Skyphos.

Kaynakça

• Herodotos: Herodotos Tarihi, çev: M. Ökmen (İstanbul 2006).
• Strabon: Geographika, Antik Anadolu Coğrafyası Kitap: XU-XUI-XIV, çev: A. Pekman (İstanbul 2000).
• Titus Livius: Roma Tarihi Kitap XXI-XXII, çev: S. Şenbark (İstanbul 2001)
• Adak, M. 2021. “Koloni Faaliyetleri ve Pers İstilası”: Kadıoğlu 2021, 74-105.
• Akurgal, M. – M. Kerschner – H. Mommsen – W.-D. Heilmeyer 2002, Töpferzentren der Ost ägäis Archäometrische und archäologische Untersuchungen zur mykenischen geometrischen und archaischen Keramik aus Fundorten in Westkleinasien. Wien: Österreichisches Archäologisches Institut Wien.
• Bilgin, M. – B. Derin 2013. “Nif (Olympos) Dağı Karamattepe Yerleşmesi’nde Bulunan Kuşlu Kotyle ve Skyphoslarla İlgili İlk Değerlendirmeler”: M. Tekocak (ed.), K. Levent Zoroğlu’na Armağan. Antalya: Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 97-114.
• Boardman, J. 1965. “Tarsus, Al Mina and Greek Chronology”, JHS 85: 5-15.
• Boardman, J. 1967. Excavation in Chios 1952-1955. Greek Emporio. BSA Suppl. 6. London: Thames and Hudson.
• Boardman, J. – J. Hayes 1973. Excavation at Tocra 1963-1965: The Archaic Deposits II and Later Deposits. BSA Suppl. 10. London: Thames and Hudson.
• Boysal, Y. 1963. “1962 Senesi Teos Kazıları Hakkında Kısa Rapor”, TAD 12.2: 5-7.
• Boysal, Y. 1965. “Teos Kazısı 1965 Yılı Kısa Raporu”, TAD 14.1-2: 231-233.
• Boysal, Y. – B. Öğün 1962. “Teos Kazısı 1962 Kısa Raporu”, TAD 12.1: 12-13.
• Bulut, H. 2017. 1962-1965 Yılları Arası Teos Antik Kenti Sondajlarından Gelen Erken Demir Çağı ve Arkaik Dönem Seramiklerinin Belgeleme ve Yayın Çalışması. Yayımlanmamış Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi 15/104 no.lu Bilimsel Araştırma Projesi. Muğla.
• Buchner, G. – D. Ridgway 1993. Pithekoussai I. La necropoli: Tombe 1-723 scavate dal 1952 al 1962. 3 vols. Monumenti Antichi, serie monografica 4. Rome: Giorgio Bretschneider.
• Coldstream, J. N. 2008. Greek Geometric Pottery, A Survey of Ten Local Styles and Their Chronology2. Bristol: Bristol Phoenix Press.
• Cook, R. M. – P. Dupont 2003. East Greek Pottery. London – New York2: Routledge.
• D’Acunto, M. 2017. “The Protogeometric and Geometric Necropolis of Ialysos (Rhodes): Burial Customs, Commerce and Society”: A. M. Ainian – A. Alexandridou – X. Charalambidou (eds.), Regional Stories Towards a New Perception of the Early Greek World. Volos: University of Thessaly Press, 437-486.
• Dugas, C. – C. Rhomaios 1934. Exploration Archeologique de Delos, Les vases prehelleniques et geometriques, Vol. XV. Paris: Boccard.
• Dunbabin, T. J. 1968. The Western Greeks. The History of Sicily and South Italy from the Foundatiın of the Greek Colonies to 480 B.C. Oxford: Clarendon Press.
• Dupont, P. 1983. “Classification et détermination de provenance des céramiques grecques orientales archaïques d’istros. Rapport preliminare”, Dacia 27: 19-43.
• Ersoy, Y. 1993. Clazomenai: The Archaic Settlement. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Bryn Mawr: UMI.
• Ersoy, Y. – E. Koparal 2007. “Klazomenai Khorası ve Teos Sur İçi Yerleşim Yüzey Araştırması”, AST 25.3: 47-70.
• Gaunt, J. 2017. “Nestor’s Cup and Its Reception”: N. W. Slater (ed.), Voice and Voices in Antiquity: Orality and Literacy in the Ancient World, Vol. 11. Leiden: Boston, 92-122.
• Grave, V. 1975. “Milet, Vorläufiger Bericht über die Grabungen im Südschnitt an der Hellenistischen Stadtmauer”, IstMitt 25: 35-59.
• Greenewalt, C. H. 2010. “Lidya’da Çömlekçilik”: N. D. Cahill (ed.), Lidyalılar ve Dünyaları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 107-124.
• Hürmüzlü, B. 2003. Klazomenai-Akpınar Nekropolisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İzmir.
• Hürmüzlü, B. 2004. “Burial Grounds at Klazomenai: Geometric through Hellenistic Periods”: A. Moustaka, E. Skarlatidou, M. C. Tzannes, Y. Ersoy (eds.), Klazomenai, Teos and Abdera: Metropoleis and Colony: Proceedings of the International Symposium Held at the Archaeological Museum of Abdera. Thessaloniki: 19th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities of Komotini, 77-95.
• Hürmüzlü, B. 2011. “Die früheste Gruppe Klazomenischer Sarkophage Aus Klazomenai”, JdI 125: 89-155.
• İren, K. – A. Ünlü 2012. “Burning in Geometric Teos”: R. Descat (ed.), Stephanèphoros de l’économie Antique à l’Asie Mineure. Bordeaux: Ausonius, 309-333.
• Jacobi, G. 1929. Scavi nella necropoli di Jalisso, 1924-1928. Clara Rhodos III. Rodos: Istituto storico-archeologico.
• Jones, R. E. 1986. Greek and Cypriot Pottery: A Review of Scientific Studies. Athens: British School At Athens.
• Kadıoğlu, M. 2019. “Teos’ta Seramik ve Mermer Üretimi ile Dağılımı”: V. Şahoğlu – M. Şevketoğlu – Y. H. Erbil (eds.), Kültürlerin Bağlantısı: Başlangıcından Roma Dönemi Sonuna Kadar Eski Yakın Doğuda Ticaret ve Bölgelerarası İlişkiler / Connecting Cultures: Trade and Interconnections in the Ancient Near East from the Beginning until the End of the Roman Period adlı Uluslararası Arkeoloji Sempozyumu/International Archaeological Symposium 23–25 Kasım 2016, Bedesten/ St. Nicholas Church Lefkoşa/Nicosia, Anatolia/Anadolu Ek Dizi I.4. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 293-320.
• Kadıoğlu, M. (ed.) 2021. TEOS: Yazıtlar, Kültler ve Kentsel Doku. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kadıoğlu, M. 2021a. “Kentin Nüfusu”: Kadıoğlu 2021, 54-57.
• Kadıoğlu, M. 2021b. “Geç Bronz Çağı’ndan Arkaik Dönem’e”: Kadıoğlu 2021, 74-81.
• Kadıoğlu, M. 2021c. “Geç Arkaik Dönem İon Tapınağı”: Kadıoğlu 2021, 146-151.
• Kadıoğlu, M. 2021d. “Seramik Üretimi”: Kadıoğlu 2021, 310-315.
• Kadıoğlu, M. – M. Adak – C. Özbil – S. H. Öztaner – R. Tamsü Polat – Y. Polat 2012. “2011 Yılı Teos Kazı Çalışmaları (2. Sezon)”, KST 34.2: 211-232.
• Kadıoğlu, M. – C. Özbil – M. Kerschner – H. Mommsen 2015. “Teos im Licht der neuen Forschungen/Yeni Araştırmalar Işığında Teos”: Ü. Yalçın – H.-D. Bienert (eds.), Anatolien – Brücke der Kulturen. Aktuelle Forschungen und Perspektiven in den deutsch-türkischen Altertumswissenschaften / Kültürlerin Köprüsü Anadolu. Türk-Alman Eskiçağ Bilimlerinde Güncel Bilimsel Araştırmalar ve Yeni Bakış Açıları. Tagungsband des internationalen Symposiums “Anatolien – Brücke der Kulturen” in Bonn vom 7. bis 9. Juli 2014 / 7–9 Temmuz 2014 Anschnitt 27. Bonn: DFG, 345-366.
• Kadıoğlu, M. – C. Özbil – M. Adak – B. Tekkök Karaöz – Ö. Vapur – Ç. Gençler Güray – Ç. H. Bora 2019. “2018 Yılı Teos Kazı Çalışmaları (9. sezon)”, KST 41.3, 365-388.
• Kadıoğlu, M. – M. Adak 2021. “İonia’nın Altın Çağında Teos”: Kadıoğlu 2021, 82-85.
• Kaninia, E. – S. Schierup 2014. “Vroulia revisited From K. F. Kinch’s excavations in the early 20th century to the present archaeological site”, PoDIA VIII: 89-129
• Kerschner, M. 1997. “Ein stratifizierter Opferkomplex des 7. Jh.s v. Chr. aus dem Artemision von Ephesos”, ÖJh 66: 85-224.
• Kerschner, M. 1999. “Das Artemisheiligtum auf der Ostterrasse des Kalabaktepe in Miletos”, AA: 7-51.
• Kerschner, M. 2001. “Perspectiven der Keramikforschung in Naukratis 75 Jahre nach Elinor Price”: U. Höckmann – D. Kreikenbom (eds.) Naukratis: Die Beziehungen zu Ost griechenland, Ägypten und Zypern in archaischer Zeit, Akten der Table Ronde in Mainz, 25-27. November 1999. Möhnesee: Bibliopolis, 69-94.
• Kerschner, M. 2007. “Das Keramikbild von Ephesos im 7. und 6. Jh. v.Chr.”: J. Cobet – V. v. Graeve – W.-D. Niemeier – K. Zimmermann (eds.), Frühes Ionien. Eine Bestandaufnahme. Panionion-Symposion Güzelçamlı 26. September – 1. Oktober 1999 Frühes Ionien. Eine Bestandsaufnahme Deutsches Archäologisches Institut, Milesische Forschungen Band 5. Mainz: Philipp von Zabern, 221-245.
• Kerschner, M. 2014. “Euboean Imports to the Eastern Aegean and Eastern Aegean Production of Pottery in the Euboean Style: New Evidence from Neutron Activation Analyses”: M. Kerschner – I. S. Lemos (eds.), Archaeometric Analyses of Euboean and Euboean Related Pottery: New Results and Their Interpretations. Wien: Österreichisches Archäologisches Institut Wien, 109-140.
• Kerschner, M. – H. Mommsen 2009. “Neue archäologische und archäometrische Forschungen zu den Töpferzentren der Ostägäis”: P. Dupont – V. Lungu (eds.), Les productions céramiques du Pont-Euxin à l’époque grecque. Actes du colloque international Bucarest, 18–23 septembre 2004, Il Mar Nero VI, 2004/2006. Roma: Edizioni Quasar di Severino Tognon s. r. l., 79-93.
• Kerschner, M. – H. Mommsen 2022. “Teos in the Geometric and Archaic Period: a Major Production Centre of Pottery in North Ionia” Colloquia Antiqua 27: 169-213.
• Kerschner, M. – H. Mommsen – T. Beier – D. Heimermann – A. Hein 1993. “Neutron Activation Analysis of Bird Bowls and Related Archaic Ceramics From Miletus”, Archaeometry 35: 197-210.
• Kinch, K. F. 1914. Vroulia. Berlin
• Koukouli-Chrysanthaki, C. 1994. “The Cemeteries of Abdera”: J. de La Genière (ed.), Nécropoles et sociétés antiques. Grèce, Italie, Languedoc. Actes du Colloque International du Centre de Recherches Archéologiques de I’Université de Lille III. Lille, 2-3 décembre 1991. Naples: Chaiers du Centre Jean Bérard 18, 33-77.
• Lambrino, M. F. 1938. Les Vases archaiques d’Histria. Bucarest: Fundatia Regele Carol I.
• Latacz, J. 2007. “Frühgriechische Epik und Lyrik in Ionien”: J. Cobet – V. v. Graeve – W.-D. Niemeier – K. Zimmermann (eds.), Frühes Ionien. Eine Bestandaufnahme. Panionion-Symposion Güzelçamlı 26. September – 1. Oktober 1999 Frühes Ionien. Eine Bestandsaufnahme Deutsches Archäologisches Institut, Milesische Forschungen Band 5. Mainz: Philipp von Zabern, 681-700.
• Lemos, I. S. 2007. “The Traditions to the West Coast of Asia Minor: Tradition and Archaeology”: J. Cobet – V. v. Graeve – W.-D. Niemeier – K. Zimmermann (eds.), Frühes Ionien. Eine Bestandaufnahme. Panionion-Symposion Güzelçamlı 26. September – 1. Oktober 1999 Frühes Ionien. Eine Bestandsaufnahme Deutsches Archäologisches Institut, Milesische Forschungen Band 5. Mainz: Philipp von Zabern, 713-727.
• Mountjoy P. A. – H. Mommsen – A. Özyar 2018. “Neutron activation analysis of Aegean-style IIIC pottery from the Goldman excavations at Tarsus-Gözlükule”, Anatolian Studies 68: 75-98.
• Öğün, B. 1964. “Teos Kazıları 1963”, TAD 13.1: 115-121.
• Özgünel, C. 1976. “Dirmil’de (Gökçebel) Bulunmuş Geometrik Kaplar”, BELLETEN 40 (157) 3-48.
• Özgünel, C. 1978. “Spätgeometrische Keramik in Bayraklı: Alt-Smyrna”, Les Ceramiques de la Grece de L’est et Leur Diffusion en Occident: 17-26.
• Özgünel, C. 2006. Karia Geomerik Seramiği. Ankara: Homer Yayınları.
• Özkan, T. 1993. Tenedos Arkaik ve Klasik Nekropolü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İzmir.
• Özkan, T. 2009. “Funde aus einem spätgeometrischen Brandgrab (Geç Geometrik Bir Kremasyon Mezarın Buluntuları)”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları Arkeoloji Dergisi XIV: 57-78.
• Posamentir, R. – S. L. Solovyov 2006. “Zur Herkunftsbestimmung archaisch-ionischer Keramik: die Funde aus Berezan in der Eremitage von St. Petersburg”, IstMitt 56: 103-128.
• Price, E. R. 1924. “Pottery of Naucratis”, JHS 44: 180-222.
• Robertson, M. 1940. “The Excavation at Al Mina, Sueidia IV: The Early Grek Vases”, JHS 60: 2-21.
• Schattner, T. G. 2007. Die Fundkeramik vom 8. Bis zum 4. Jahrhundert v. Chr. Didyma, Band 4, Mainz am Rhein: Philipp von Zabern.
• Schlotzhauer, U. – A. Villing 2006. “East Greek pottery from Naukratis: the current state of research”: A. Villing – U. Schlotzhauer (eds.), Naukratis: Greek Diversity in Egypt. Studies on East Greek Pottery and Exchange in the Eastern Mediterranean. London: The British Museum Press, 53-68.
• Sezgin, Y. 2012. Arkaik Dönem İonia Üretimi Ticari Amphoralar. İstanbul: Ege Yayınları.
• Sezgin, Y. 2017. “Arkaik Dönemde Teos’ta Ticari Amphora Üretimi: Sorunlar ve Gözlemler / Trade amphora production of Teos in Archaic Period: Problems and Observations”, Anadolu/Anatolia 43: 15-36.
• Skarlatidou, E. 1985. “The Archaic Cemetery of Abdera”, Thracia Pontica III: 99-108.
• Utili, F. 1999. Die archaische Nekropole von Assos, Asia Minor Studien Band 31. Bonn: Dr. Rudolf Habelt.
• von Miller, A. C. J. 2019. Archaische Siedlungsbefunde in Ephesos. Forschungen ın Ephesos, Band XIII/3. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• Villing, A. – J. L. Fitton – V. Donnellan – A. Shapland 2019. Troy. The BP exhibition myth and reality. London: Thames and Hudson/ British Museum.
• Walter, H. 1968. Frühe samische Gefasse Samos V. Bonn: Dr. Rudolf Habelt.
• Walter-Karydi, E. 1973. Samische Gefässe des 6. Jahhunderts v. Chr. Landschaftsstile ostgriechischer Gefässe Samos VI,1. Bonn: Dr. Rudolf Habelt.
• Walter-Karydi, E. 1982. Ostgriechische, Lakonische Attische Schwarz und Rotfigurige, Spatklassische und Hellenistische Keramik, Alt Agina II-1. Mainz: Philipp von Zabern.
• Zunal, O. 2015. “East Greek Kotylai from Klaros”: R. G. Gürtekin-Demir, H. Cevizoğlu, Y. Polat, G. Polat (eds.), Keramos Ceramics: A Cultural Approach. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 243-254, 343-344.