SINIRLAR, ZİRVELER VE DİRHELER: ŞIRNAK-ULUDERE YÜZEY ARAŞTIRMASI

Yıl 2024, Sayı: 50, 55 - 77, 20.12.2024

Nilgün Masatcıoğlu

https://doi.org/10.36891/anatolia.1540079

Öz

Dağlık Şırnak Yüzey Araştırması projesinin bir parçası olarak 2019 yılında Uludere İlçesinde çalışmalar yürütülmüştür. Uludere, Şırnak’ı idari ve topografik olarak ikiye ayıran Hezil Suyu’nun doğusundan başlar ve Türkiye-Kuzey Irak sınırının büyük bölümünü oluşturur. İlçe, Kel Mehmet ve Tanintanin gibi yüksek dağlarca kuşatılmıştır. Hezil’in sekilerinde yaklaşık 1000 m olan yükseklik doğuya doğru giderek artar ve 3200 metreyi bulur. Bu blok halinde uzanan dağların yüksek yaylalarında özellikle yaz aylarında kullanılan geçitler bulunur. Bu kuşaktan kaynaklan ve en sonunda Dicle ile birleşen nehirler içinde Hezil, Ortasu ve Küçük Habur, ilçenin en güçlü rezerve sahip sularıdır. Ortasu, sadece Uludere’de değil, tüm Dağlık Şırnak bölgesinde doğu-batı doğrultulu akan ender nehirlerdendir. Nehir vadileri, kar yağışının yoğun olduğu dönemlerde birincil yol ağlarıdır.
Uludere’de gerçekleştirilen çalışmalar sırasında kırka yakın dirhe, beş yerleşim ve bir de kale tespit edilmiştir. İri, çoğunlukla işlenmemiş taşlardan yapılan, dörtgen biçimli ve en az iki katlı kule benzeri yapılara bölgede dirhe adı verilir. Uludere dirheleri, Altındağlar’ın güneybatı, Tanintanin’in güney ve Kel Mehmet’in de güneydoğu eteklerindeki nehir vadilerine konumlandırılmıştır. Bu yapıların, Kuzey Irak dağlığına doğru devam ettiği belgelenmiştir. Dirhelerin mimari özellikleri ve bulunan çanak-çömlekler Beytüşşebap yüzey araştırmasında tespit edilen örneklerle tamamen uyum içerisindedir.

Anahtar Kelimeler

Dağlık Şırnak, Uludere, Dirhe, Erken-Orta Demir Çağ.

Teşekkür

Projemiz Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izinleri ve Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü’nün destekleri ile gerçekleştirilmiştir (16642, 19. M. 015, 20. M. 015).

Kaynakça

• Ayaz, G. – İ. Ayman – R. Kuvanç – N. Coşkun – E. Ödek. 2023. “Van İli, Gevaş, Bahçesaray, Çatak İlçeleri Yüzey Araştırması: 2021 Yılı Çatak ilçesi Çalışmaları.” Araştırma Sonuçları Toplantısı 38(2):73-95.
• Barnett, R. D. – E. Bleibtreu – G. Turner 1998. Sculptures from the Southwest of Palace of Sennacherib at Niniveh. London: British Museum Press.
• Belli, O. 1984. “Nairi-Hubuşkia Ülkesi Araştırmaları.” Araştırma Sonuçları Toplantısı I:31-41.
• Belli, O. 2000. “Van Gölü’nün Güneyinde “Dev Evleri”nin Araştırılması.” O. Belli (ed.), Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 379-386.
• Belli, O. 2012. “Untersuchungen zur Eisenmetallurgie in Hubuskia.” Anadolu Araştırmaları 10:271-306.
• Coşkun, N. 2018. “Gabar Dağı Dirheleri.” Arkeoloji ve Sanat 159:31-43.
• Coşkun, N. 2020. “Dirhelerin Kronoloji Sorunsalı Kapsamında Önemli Bir Veri: Pinişa (Şırnak-Uludere).” Anadolu Anatolia 46:167-186. DOI: 10.36891/anatolia.702850
• Coşkun, N. – İ. Ayman – Ş. Yumruk – İ. T. Aşkar 2019. “2017 Yılı Şırnak İli, Merkez, Güçlükonak, Uludere ve Beytüşşebap İlçeleri Yüzey Araştırması.” Araştırma Sonuçları Toplantısı 36 (3):175-195.
• Coşkun, N. – R. Kuvanç – G. Ayaz – İ. Ayman 2020. “The Mountainous Şırnak Region (Southeastern Anatolia) Survey 2017-2018 Seasons First Observations on Dirhes (Tower-Shaped Buildings).” Anatolica XLVI:29-66. DOI: 10.2143/ANA.46.0.3288919
• Coşkun, N. – G. Ayaz – M. Şimşek – İ. Ayman – R. Kuvanç 2022. “2019 Yılı Uludere ve 2020 Yılı Beytüşşebap (Şırnak) Yüzey Araştırması.” 2019-2020 Yılı Yüzey Araştırmaları 2:465-496.
• Grayson, A. K. 1991. The Royal Inscriptions of Mesopotamia Assyrian Periods Vol. 2, Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC I (1114-859 BC), Part 1. Toronto, Buffalo: University of Toronto Press.
• Jeffers, J. 2011. “Fifth-campaign Reliefs in Sennacherib’s “Palace Without Rival” at Nineveh.” Iraq LXXIII:87-116. DOI: 10.1017/S0021088900000097
• Kessler, K. 1980. Untersuchungen zur historischen Topographie Nordmesopotamiens nach keilschriftlichen Quellen des 1. Jahrtausends v. Chr. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert.
• Khanmohammadi, B. – R. Dan – K. H. Mohammadi 2019. “Recently Discovered Archaeological Sites in Dostan Area, Salmas Region, Iran.” Aras 1:83-94.
• Kleiss, W. – S. Kroll 1978. “Urartäische Plätze und Anlagen des 2.-1. Jahrtausends v. Chr. In Iran.” AMIran 11: 27-71.
• Lanfranchi, G. B. – S. Parpola 1990. The Correspondence of Sargon II, Part II. Letters from the Northern and Northeastern Provinces. Helsinki: Helsinki University Press.
• Luckenbill, D. D. 1927. Ancient Records of Assyria and Babylonia, Vol II. Historical Records of Assyria from Sargon to the End. New York. Chicago: The University of Chicago Press.
• Özdoğan, M. 2000. “Van-Hakkâri Bölgesi Yüzey Araştırması.” O. Belli (ed.), Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 298-299.
• Özdoğan, M. 2009. “Van-Hakkari Çevresinde Yapılan Bir Alan Çalışmasının Günümüz Verileri İle Değerlendirilmesi.” H. Sağlamtimur – E. Abay – Z. Derin – A. Erdem – A. Batmaz – F. Dedeoğlu – M. Erdalkıran – M. B. Baştürk – E. Konakçı (ed.), Altan Çilingiroğlu’na Armağan. Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığına Adanmış Bir Hayat. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 427-433.
• Parker, B. J. 2001. The Mechanics of Empire. The Northern Frontier of Assyria as a Case Study in Imperial Dynamics. Helsinki: The Neo-Assyrian Text Corpus Project.
• Postgate, J. N. 1973. “The Inscription of Tiglath-Pileser III at Mila Merge.” Sumer XXIX:47-58.
• Radner, K. 2012. “Between a rock and a hard place: Muşaşır, Kumme, Ukku and Šubria – the buffer states between Assyria and Urartu.” S. Kroll – C. Gruber – U. Hellwag – M. Roaf – P. Zimansky (ed.), Biainili-Urartu. The Proceedings of the Symposium held in Munich 12-14 October 2007. Acta Iranica 51. Leuven: Peeters, 243-264.
• Saraçoğlu, H. 1956. Türkiye Coğrafyası Üzerine Etüdler. Doğu Anadolu Cilt: 1. İstanbul: Maarif Basımevi.
• Sevin, V. 2015. Hakkari Taşları II. Gizemin Peşinde. Ankara: Türk Tarih Kurumu.