Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Toplu Sınır Dışı Etme Yasağı ve Yasağın Türk Hukukundaki Durumu

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 729 - 753, 14.08.2025

Bahar Küpe

https://doi.org/10.54699/andhd.1693725

Öz

Bu çalışma toplu sınır dışı etme yasağını tanıtmakta ve çalışmanın çerçevesini toplu sınır etme yasağı oluşturmaktadır. Uluslararası hukukta önemli bir ilke olan toplu sınır dışı etme yasağı çok yönlü bir biçimde ele alınmaktadır. İlk olarak, toplu sınır dışı etme kavramı tanımlanarak, bu yasağın bireylerin haklarının korunması açısından taşıdığı önem vurgulanmaktadır. Ardından, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Ek 4 No’lu Protokol başta olmak üzere, toplu sınır dışı etme yasağını içeren diğer uluslararası düzenlemeler incelenmektedir. Devletlerin ülkesel egemenliği ile bu yasağın çatışma potansiyeli, egemenlik yetkisinin sınırları bağlamında tartışılmakta; toplu sınır dışı etme yasağı ile geri gönderme yasağı arasındaki farklar ve benzerlikler değerlendirilerek bu iki ilkenin uygulamadaki yansımaları ortaya koyulmaktadır. Ayrıca, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin konuya ilişkin emsal niteliğindeki güncel kararları doğrultusunda, söz konusu yasağın kapsamı ve sınırları somut örneklerle açıklanmaktadır. Son olarak, Türk hukukunda toplu sınır dışı etme yasağına açıkça yer verilmemesi nedeniyle ortaya çıkan hukuki boşluk ve bunun yaratabileceği insan hakları ihlalleri ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek 4 No’lu Protokol , Toplu Sınır Dışı Yasağı , Geri Gönderme Yasağı , Ülkesel Egemenlik , Suçlayıcı Davranış Testi

The Prohibition of Collective Expulsion in European Court of Human Rights Judgments and the Status of the Prohibition in Turkish Law

Öz

This study introduces the prohibition of collective expulsion and the framework of the study is the prohibition of collective expulsion. The prohibition of collective expulsion, a fundamental principle of international law, is examined from multiple perspectives. Firstly, the concept of collective expulsion is defined, and the significance of its prohibition in safeguarding individual rights is emphasized. Subsequently, international legal instruments that prohibit collective expulsion- primarily Protocol No. 4 to the European Convention on Human Rights- are examined. The potential conflict between states’ territorial sovereignty and the prohibition of collective expulsion is discussed in the context of the limits of sovereign authority; differences and similarities between the prohibition of collective expulsion and the non-refoulement principle are evaluated, and the practical implications of both principles are analyzed. Furthermore, in accordance with the recent landmark judgments of the European Court of Human Rights on the matter, the scope and limitations of the prohibition are illustrated through concrete examples. Finally, the legal gap resulting from the absence of an explicit prohibition of collective expulsion in Turkish law is addressed, along with the potential human rights violations this omission may entail.

Anahtar Kelimeler

Protocol No 4 to the European Convention on Human Rights , Prohibition of Collective Expulsion , Non-Refoulement , Territorial Sovereignty , Culpable Conduct Test

Kaynakça

• AKDOĞMUŞ, Celil: Sınır Dışı Etme İşlemlerine İlişkin Türk İdare Mahkemelerince Verilen Kararların AİHM İçtihatlarına Uygunluğu, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2022.
• AL-MIDANI, Mohammed Amin / CABANETTES, Mathilde: “Arab Charter on Human Rights 2004”, Boston University International Law Journal, 2006, Sayı 24, s. 147-164.
• ALINIKULA, Isabella: Migrants at the Borders of Europe: The European Framework for Protection Against Pushbacks and Collective Expulsions, Master’s Thesis in International Law And Human Rights, Åbo Akademi, Finlandiya, 2021.
• ANAYURT, Ömer: Avrupa İnsan Hakları Hukukunda Kişisel Başvuru Yolu, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2004.
• ARTUK, M. Emin / GÖKÇEN, Ahmet: Ceza Hukuku Genel Hükümler, Adalet Yayınevi, Ankara, 2020.
• ASAR, Aydoğan: Yabancılar Hukuku, 7. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• AYBAY, Rona: “Bir İnsan Hakkı Sorunu Olarak Sınırdışı Edilme”, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2003, Sayı 2, s. 141-172.
• BAYRAM DUMLUDAĞ, Mihri Sinem: Türk Yabancılar Hukukunda Sınır Dışı Etme, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2018.
• BENHABİB, Seyla: The Rights of Others: Aliens, Residents and Citizens, Cambridge University Press, Cambridge, 2013.
• BOKOVÁ, Terezie / BRAŽİNA, Radislav: “Expulsion of Aliens, Non-Refoulement and Issues related to (Administrative) Discretion”, Journal of Administrative Sciences, 2021, Sayı 1, s. 90-103.
• BORAK, Muteber Meva: Anayasa Mahkemesinin Sınır Dışı Etmeye İlişkin Bireysel Başvuru Kararlarının İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2022.
• CASTLES, Stephen / MILLER, Mark J.: The Age of Migration: International Population Movements in the Modern World, Guildford Press, New York-London, 2009.
• CHEN, Lung-Chu: An Introduction to Contemporary International Law, 3. Baskı, Oxford University Press, Oxford, 2015.
• CRAWFORD, James: “Chance, Order, Change: The Course of International Law”, Collected Courses of the Hague Academy of International Law, 2013, Sayı 365, s. 347-353.
• ČUČKOVİĆ, Bojana: “The Relationship Between The Prohibition Of Refoulement And The Prohibition Of Collective Expulsion in The Context Of Access To Territory: Standards of the European Court of Human Rights and Their Relevance for the Legal System of the Republic Of Serbia”, International Scientific Conference-Law and Social Values, 2023, s. 57-76.
• ÇELİKEL, Aysel: Yabancılar Hukuku, 28. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2024.
• ÇİÇEKLİ, Bülent: Yabancılar ve Mülteci Hukuku, 5. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2014.
• DARDAĞAN KİBAR, Esra: “Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Tasarısında ve Başlıca Avrupa Birliği Düzenlemelerinde Yabancıların Sınır Dışı Edilmelerine İlişkin Kurallar Bir Karşılaştırma Denemesi”, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 2012, Sayı 2, s. 53-74.
• DOĞAN, Vahit / YILMAZ, Alper / İZMİRLİ, Lale Ayhan: Türk Yabancılar Hukuku, 7. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara, 2023.
• DOST, Süleyman: “Uluslararası Bir İnsan Hakları Belgesi Olarak Arap İnsan Hakları Sözleşmesi”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 2018, Sayı 35, s. 81-110.
• EKŞİ, Nuray: “ILC’nin ‘Yabancıların Sınırdışı Edilmesine İlişkin 2014 Taslak Kuralları’nın Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Hükümleriyle Mukayesesi ve Bu Kuralların Türkçe Tercümesi”, Public and Private International Law Bulletin, 2013, Sayı 33, s. 1- 30 (Taslak Kuralları).
• EKŞİ, Nuray: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Abdolkhani ve Karimnia – Türkiye Davası, Beta Yayınları, İstanbul, 2010.
• EKŞİ, Nuray: Yabancılar Hukukuna İlişkin Temel Konular, 4. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2012.
• ERGÜL, Ergin: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türk Hukuku’nda Sınır Dışı Etme, Geri Gönderme ve Geri Verme, Yargı Yayınevi, Ankara, 2012.
• EU NETWORK OF INDEPENDENT EXPERTS ON FUNDAMENTAL RIGHTS: Commentary of the Charter of Fundamental Rights of the European Union, 2006 (https://tandis.odihr.pl/retrieve/22619, ET: 17.02.25).
• FILIPPO, Marcello Di: “Walking the (Barbed) Wire of the Prohibition of Collective Expulsion: An Assessment of the Strasbourg Case Law”, Diritti umani e diritto internazionale, 2020, Cilt 14, Sayı 2, s. 479-510.
• GAMMELTOFT-HANSEN, Thomas / AALBERTS, Tanja: Search and Rescue as a Geopolitics of International Law in: Aalberts and Gammeltoft-Hansen The Changing Practices of International Law, Cambridge University Press, Cambride, 2018.
• GAMMELTOFT-HANSEN, Thomas: Access to Asylum: International Refugee Law and the Globalisation of Migration Control, Cambridge University Press, Cambride, 2013.
• GOODWIN-GILL, Guy / McADAM, Jane: The Refugee in International Law, 3. Baskı, Oxford University Press, Oxford, 2007.
• GÖLCÜKLÜ, Feyyaz / GÖZÜBÜYÜK, Şeref: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, Turhan Kitabevi, Ankara, 2002.
• GÖZTEPE, Ece: “Türkiye Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Ek 4. Protokolle Bağlı Mıdır? Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Hakkı Açısından Bir Değerlendirme”, Legal Hukuk Dergisi, 2014, Rona Aybay’a Armağan Özel Sayısı, s. 1121-1150.
• HARRIS, David / O’BOYLE, Michael / BATES, Ed / BUCKLEY, Carla M.: Law of the European Convention on Human Rights, Oxford University Press, Oxford, 2009.
• HEIJER, Martin Den: “Reflections on Refoulement and Collective Expulsion in the Hirsi Case”, International Journal of Refugee Law, 2013, Cilt 25, Sayı 2, s. 265-290.
• HENCKAERTS, Jean-Marie: Mass Expulsion in Modern International Law and Practice, Martinus Nijhoff Publishers, Hague, Netherlands, 1995.
• İNELİ CİĞER, Meltem: “An Analyis Of The European Court Of Human Rights Judgment in The Case Of N.D. and N.T. v. Spain”, Law & Justice Review, 2021, Sayı 21, s. 253-275.
• KABAALİOĞLU, Haluk / EKŞİ, Nuray: “Yabancıların Türkiye’den Sınırdışı Edilmesi”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 2014, Sayı 24, s. 141-169.
• KABOĞLU, İbrahim Ö: “Afrika İnsan ve Halklar Hakları Şartı”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1985, Sayı 3, s. 401-418.
• KIM, Seunghwan: “Non-Refoulement and Extraterritorial Jurisdiction: State Sove- reignty and Migration Controls at Sea in the European Context”, Leiden Journal of International Law, 2017, s. 49-70.
• KLÜGER, Jessica: What is the Future of the Prohibition Against Collective Expulsion in the European Human Rights Legal Framework?, 2025 (https://www.ejiltalk.org/24558-2/ ET: 12.03.2025).
• KOSKENNIEMI, Martti: From Apology to Utopia: The Structure of International Legal Argument, Cambridge University Press, Cambridge, 2009.
• KÖKSAL, Tuğçe Duygu: “Avrupa Birliği Sınırlarının Korunması Yolu Olarak “Geri İtmeler” ve Pandemi Sonrası İçin Değerlendirme”, EURO Politika, 2022, Cilt 4, Sayı 2, s. 125-140.
• LUBBE, Anna: The Elephant in the Room Effective Guarantee of Non-Refoulement after ECtHR N.D. and N.T.?, 19.02.2020 (https://verfassungsblog.de/the-elephant-in-the-room/, ET: 17.02.25).
• McADAM, Jane: “The Global Compacts: A New Era for International Protection?”, International Journal of Refugee Law, 2018, Cilt 30, Sayı 4, s. 571-574.
• MELIN, Pauline: “The Global Compact for Migration: Lessons for the Unity of EU Representation”, European Journal of Migration and Law, 2019, Cilt 21, Sayı 9, s. 194-214.
• OVEY, Clare / WHITE, Robin: The European Convention on Human Rights, 4. Baskı, Oxford University Press, Oxford, 2006.
• PARLAK, Türkan Melis: Avrupa Birliği Göç Hukuku Reformunda Düzensiz Göçmenlerin Statüleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• PIJNENBURG, Annick: Is N.D. and N.T. v. Spain the new Hirsi?, 17.10.2017 (https://www.ejiltalk.org/24558-2 ET: 12.03.2025).
• RAWLS, John: Political Liberalism, Columbia University Press, New York, 1993.
• RIEMER, Lena: “The Prohibition Of Collective Expulsion in Public International Law”, Inaugural-Dissertation, Freien Universität Berlin, 2020.
• RIJKEN, Conny / PIJNENBURG, Annick / OUDEJANS, Nanda: “Organization of United States Department of International Law”, Melbourne Journal of International Law, Cilt 19, Sayı 2, s. 614-638.
• RISTIK, Jelena: “The Right to Asylum and the Principle of Non-Refoulement under the European Convention on Human Rights”, European Scientific Journal, 2017, Cilt 13, Sayı 28, s. 108-120.
• SCISSA, Chiara / GATTA, Luigi Francesco: “Access To Asylum in Tımes Of Crisis, Force Majeure and Instrumentalization in The Eu: Restrictive Trends in Asylum Law And in The Case-Law”, Freedom, Security & Justice: European Legal Studies, 2024, Sayı 3, s. 226-263.
• SCUTO, Filippo: “Alien’s Protection against Expulsion and Prohibition of Collective Expulsion by the Jurisprudence of the European Court of Human Rights”, (Ed.) NIJHOFF, Martinus: Aliens Before the European Court of Human Rights: Ensuring Minimum Standards Protection, Rivista di Diritto Publico Italiano, Comparato, Europeo, 2018, s. 2-17.
• TAŞDEMİR, Hakan / DEMİR, Hasan: “Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı”, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 2002, Sayı 3, s. 85-100.
• VON STERNBERG, Mark R.: “Reconfiguring the Law of Non-Refoulement: Procedural and Substantive Barriers for Those Seeking to Access Surrogate International Human Rights Protection”, Journal on Migration and Human Security, 2014, Cilt 2, Sayı 4, s. 329-360.
• YILMAZ EREN, Esra: “‘Güvenli, Sistemli ve Düzenli Göç İçin Küresel Mutabakat’ Üzerine Bir Değerlendirme”, Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2021, Cilt 3, Sayı 1, s. 65-122.
• YILMAZ, Didem: “6216 Sayılı Kanun’daki ‘Taraf Olma’ Koşulu ve AİHS’e Ek 4. ve 7. Protokollerde Yer Alan Hakların, Anayasal Temel Haklar Olarak Bireysel Başvuru Yolunda Uygulanabilirliği Hakkında Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2015, Cilt 64, Sayı 3, s. 815-854.
• YİĞİT, Nedime Tuğçe: Yabancıların Türkiye’den Sınır Dışı Edilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2018.