Uluslararası İlke ve Standartlar Bağlamında Engelli Hakları

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 34, 30.11.2019

Nuray Gökçek Karaca

Öz

Dünya nüfusunun görülmemiş hızla yaşlanması ve kronik hastalıklardaki artış engelli sayısını gün geçtikçe artırmaktadır. Bu nedenle günümüzde engellilerin toplumsal yaşama katılımının önündeki engellerin kaldırılması ve sahip oldukları potansiyelin ortaya çıkarılması toplumsal uyumları açısından önem arz etmektedir. Bu nedenle engelliler geçmişte hiç olmadığı kadar yaşadıkları ekonomik, sosyal ve sağlık sorunlarının giderilmesi bağlamında sosyal politikaların odağı haline
gelmiş ve sahip oldukları haklar hem uluslararası hem ulusal düzenlemelerle güvence altına alınmaya başlanmıştır. Bu çerçevede, hiç kuşkusuz Birleşmiş Milletler (BM) başta olmak üzere Avrupa Konseyi, Avrupa Birliği, Uluslararası Çalışma Örgütü (UÇÖ) ve Dünya Tabipler Birliği çok sayıda uluslararası kuruluş tarafından engellilere yönelik sosyal yaşam, sağlık, sosyal güvenlik, eğitim, istihdam, erişebilirlik, bakım ve rehabilitasyon ve mali kolaylıklar konularında hükümler ihtiva eden düzenlemeler yapılmıştır. Uluslararası ilke ve standartlar çerçevesinde oluşan engelli hak, yetki ve korumalarının engellilere yönelik Türk mevzuatı incelendiğinde büyük oranda tanındığı görülmektedir. Bunumla birlikte hem uluslararası hem de ulusal düzeyde yapılan engelli haklarını güvence altına alan düzenlemeler dağınık halde bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı, engellilere yönelik dağınık halde bulunan mevzuatın bir araya getirilerek konular açısından bir arada ve topluca değerlendirilmesi, engelli haklarının korunması için gerekli yükümlülüklerin daha belirgin hale getirilerek kamusal farkındalık ve bilinç oluşturulmasıdır. Bu amaç doğrultusunda yapılan çalışmada, uluslararası ilke ve standartlar bağlamında engellilerin sahip oldukları haklar ile bu haklara dayalı uygulamalar ulusal yasal dayanakları ve uygulamaları bağlamında ayrıntılı inceleme konusu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Engelli, Engelli Mevzuatı, Engelli Hakları

Disability Rights in the Context of International Principles and Standards

Öz

The unprecedented rapid aging of the world’s population and the increase in chronic diseases increase the number of people with disabilities day by day. For this reason, the removal of the barriers to the participation of disabled people in social life and revealing their potential is important for their social integration. For this reason, disabled people have become the focus of social policies in terms of eliminating the economic, social and health problems they have experienced as never before in the past and their rights are tried to be secured by both international and national regulations. Within this framework, undoubtedly, international organizations such as the United Nations (UN), the Council of Europe, the European Union (EU), the International Labor Organization (ILO) and the World Medical Association have made regulations on social life, health, social security, education, employment, accessibility, care and rehabilitation and financial facilities for the disabled. It is seen that the rights, powers and protections of disabled people, which are formed within the framework of international principles and standards, are widely recognized when the Turkish legislation for disabled people is examined. However, both international and national regulations on the rights of persons with
disabilities are scattered. The aim of this study is to bring together the scattered legislation for the disabled and to evaluate them collectively in terms of issues, to create public awareness and consciousness by making the necessary obligations for the protection of the rights of persons with disabilities more apparent. In this study, rights of persons with disabilities with rights and practices based on these rights have been examined in detail in the context of national legal basis and practices.

Anahtar Kelimeler

Disability, Disability Legislation, Disability Rights

Kaynakça

• AÇSHBEYHGM (2018). Birleşmiş Milletler Sisteminde Engellilik. Web: https://eyh.aile.gov.tr/uluslararasi-mevzuat (Erişim Tarihi: 30.10.2018).
• Akçamete, A. G. (2009). Özel Eğitime Başlangıç (Ed. A. G. Akçamete). Genel Eğitim Okullarında Özel Gereksinimi Olan Öğrenciler ile Özel Eğitim, Ankara: Kök Yayıncılık, 29-74.
• Altan, Ö. Z. (2004). Sosyal Politika Dersleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları No. 1592.
• Altuntaş, B. ve Atasü Topcuoğlu (2014). Engelli Hakları, Bakım Güvencesi ve Toplumsal Cinsiyete Dayalı İş Bölümü Çerçevesinde Evde Bakım Hizmeti, VI. Sosyal İnsan Hakları Sempozyumu, Eskişehir, Web: http://www.sosyalhaklar.net/2014/bildiriler/altuntas.pdf (Erişim Tarihi: 18.10.2018).
• DSÖ (2001). İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması: ICF.
• DSÖ (2004). ICF-İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırılması (Çev. E. Kabakçı ve A. Göğüş). Web: http://whqlibdoc. who. int/publications/2001/92415 45429_tur. pdf (Erişim Tarihi: 10.10.201817).
• Engelsiz Yaşama Derneği (EyDer) (2019). Sayılarla Dünya’da ve Türkiye’de Engellilik, Web: https://ey-der.com/ana-sayfa/turkiye-ve-dunyada-engelliler/ (Erişim Tarihi: 13.06.2019).
• Eripek, S. (2008). Okulöncesi Dönemde Özel Eğitim. Özel Eğitim (Ed. S. Eripek), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1-19.
• ESCAP (2012). Asya-Pasifik Bölgesinde Engelli Bireyler için Hakların Gerçeğe Dönüştürülmesine Yönelik Incheon Stratejisi. Web: https://eyh.aile.gov.tr/uploads/pages/ uluslararasi-mevzuat/turkce.pdf (Erişim Tarihi: 30.10.2018).
• Eşit Haklar İçin İzleme Derneği (EŞHİD) (2011). Türkiye’de Engellilere Yönelik Ayrımcılık ve Hak İhlalleri 2011 İzleme Raporu. Yayın No: 2, Ankara: EŞHİD Yayınları.
• Evren, Ç. C. (2018). Hukukta Yaşlı ve Yaşlılara Sunulan Sosyal Hizmetlerin İdare Hukuku Açısından Değerlendirilmesi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 22 (2): 137-183. [http://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/dergi/22_2_5.pdf]. (Erişim: 24 Mart 2019).
• Karataş, K. (2002). Engellilerin Toplumla Bütünleşme Sorunları: Bir Sosyal Politika Yaklaşımı. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 2 (2): 43-45.
• Karataş, Z. (2011). Evde Bakım Hizmeti Sunan Aile Bireyi Bakıcıların Moral ve Manevi Değerlerinin Başaçıkmadaki Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Rize: Rize Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Web: http://www.manevisosyalhizmet.com/wp-content/uploads/2013/03/312309_tez.pdf (Erişim Tarihi: 04.01.2013).
• Kavaklı, U. ve Özkara, E. (2012). Kişisel, Sosyal ve İş Hayatında Özürlü Bireylere Tanınan Haklar ve Özürlü Olguların Medikolegal Değerlendirmesi, DEÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 26 (1): 65-74, Web: http://www.deu.edu.tr/UploadedFiles/Birimler/20368/09_u%C4%9Fur%20kavakl%C4%B1.pdf (Erişim Tarihi: 04.05.2013).
• Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi (MEGEP) (2011). Engelli Bireylerde Toplumsal Uyum. Aile ve Tüketici Hizmetleri. Web: http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Engelli%20Bireylerde%20Toplumsal%20Uyum.pdf (Erişim Tarihi: 15.10.2018).
• Özdemir, Ü. ve Taşçı, S. (2013). Kronik Hastalıklarda Psikososyal Sorunlar ve Bakım. Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1 (1): 57-72.
• Özen, A. (2012). Özel Gereksinimli Bireyler. Özel Gereksinimli Bireyler ve Bakım Hizmetleri (Ed. E. Tekin İftar). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Ya. No: 2530, Açıköğretim Fakültesi Ya. No: 1501.
• Özürlüler İdaresi Başkanlığı (ÖZİDA) (2004). Türkiye Özürlüler Araştırması. Ankara: T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı Yayını.
• Sağlık Bakanlığı (2014). Bali Bildirgesi, Hasta Hakları. Web: http://sbu.saglik.gov.tr/hastahaklari/bali.htm (Erişim Tarihi: 22.03.2014).
• Sayar, Ö., Özbulut, M. ve Küçükkaraca, N. (2008). Özürlülerle Toplumsal Bütünleşmeye Bir Adım. Ankara: Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Yayınları.
• Ulucan D. (2014). Eşitlik İlkesi ve Pozitif Ayrımcılık. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15 (özel): 369-383.
• Uşan, M. F. (1999). İş Hukukunda Sakat İstihdamı. Ankara: Türkiye Sağlık İşçileri Sendikası.
• Yıldırım, T. (2017). Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 23 (2): 13-28, [http://dergipark.gov.tr/download/article-file/456806]. (Erişim: 08 Kasım 2018).
• 5825 Sayılı Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (R.G., T. 14.07.2009, S. 27288).
• 5378 Sayılı Engelliler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G., T. 07.07.2005, S. 25868).
• 2709 Sayılı T. C. Anayasası (R.G., T. 09.11.1982, S. 17863 (Mükerrer).
• 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu (R.G., T. 27.05.1983, S. 18059).
• 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (R.G., T. 16.06.2006, S. 26200).
• 4857 Sayılı İş Kanunu (R.G., T. 10.06.2003, S. 25134).
• 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu (R.G., T. 23.07.1965, S. 12056).
• 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu (R.G., T. 08.12.2001, S. 24607).
• 5393 Sayılı Belediye Kanunu (R.G., T. 13.07.2005, S. 25874).
• 3359 Sayılı Sağlık Hizmetleri Kanunu (R.G., T. 15.05.1987, S. 19461).
• Büyükşehir Belediyeleri Engelli Hizmet Birimleri Yönetmeliği (R.G., T. 16.08.2006, S. 26261).
• 5378 Sayılı Engelliler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (R.G., T. 07.07.2005, S. 25868).
• 6462 Sayılı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde (KHK) Yer Alan Engelli Bireylere Yönelik İbarelerin Değiştirilmesi Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G., T. 03.05.2013, S. 28636).
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnameler’de Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (R.G., T. 10.02.2014, S. 28918).
• 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu (R.G., T. 15.05.1987, S. 19461).
• MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (R.G., T. 07.07.2018, S. 30471).
• Bakıma Muhtaç Engellilere Yönelik Resmi Kurum ve Kuruluşlar Bakım Merkezleri Yönetmeliği (R.G., T. 30.06.2007, S. 26244).
• Engelli Bireylere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliğinin (R.G., T. 04.11.2016, S. 29878).
• 2010 tarihli 27697 sayılı Engellilerin Bakımı, Rehabilitasyonu ve Aile Danışmanlığı Hizmetlerine Dair Yönetmelik (R.G., T. 03.09.2010, S. 27691).
• Büyükşehir Belediyeleri Engelli Hizmet Birimleri Yönetmeliği (R.G., T. 16.08.2006, S. 26261).
• Sosyal Hizmet Kuruluşlarında Bakımı Sağlanan Engelli ve Yaşlı Bireylere Harçlık Ödenmesine İlişkin Yönetmelik (R.G., T. 31.01.2015, S. 29253).
• Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkındaki Yönetmelik (R.G., T. 10.03.2005, S. 25751).
• Hasta Hakları Yönetmeliği (R.G., T. 01.08.1998, S. 23420).