Türkiye’de Seçim Barajı Uygulamasının Temsilde Adalet İlkesine Etkisi

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 387 - 410, 31.03.2020

Hatice Derya Ormanoğlu

Öz

Demokratik siyasal sistemlerde halkın iradesinin parlamentoya yansıması seçimler aracılığıyla gerçekleştirilir. Bir ülkede tercih edilen seçim sistemi parlamentoda oluşacak görünümü önemli ölçüde etkilemektedir. Barajlı bir seçim sisteminin tercih edilmesi, parlamentoda temsil edilecek parti sayısını azaltıcı bir etki yaratmaktadır. 1995 yılında seçim kanunlarının temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkesini bağdaştırması gerektiği anayasal bir ilke hâline gelmiştir. 7102 sayılı kanunun yürürlüğe girmesiyle yasal hâle gelen seçim ittifaklarıyla seçim barajının etkisinde bir azalma meydana gelse de önemini korumaktadır.

Bu çalışmada seçim barajlarının kavramsal çerçevesi çizildikten sonra; Türkiye’de barajlı seçim sisteminin kabulü tarihsel bir biçimde ele alınacaktır. Seçim barajları anlamlandırılırken Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin seçim barajlarına ilişkin kararlarına detaylı bir biçimde yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Seçim Barajı, Temsilde Adalet İlkesi, Yönetimde İstikrar İlkesi, Anayasa Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

The Effect of Election Threshold on the Principle of Justice in Representation in Turkey

Öz

In democratic political systems, the reflection of the will of the people to the parliament is realized through elections. The election system which is preferred in a country has a significant impact on the outlook in parliament. The choice of a threshold election system has the effect of reducing the number of parties to be represented in parliament. In 1995, it became a constitutional principle that election laws should correlate the principle of justice in representation and stability in governance. Even though there has been a decrease in the impact of the election threshold with the election alliances that became legal with the entry into force of Law no. 7102, it remains important.

In this study, after mentioned about the conceptual framework of election thresholds; electoral thresholds in Turkey will be discussed in a historical manner. When explaining the meaning of the concept of election thresholds, the related decisions of the Constitutional Court and the European Court of Human Rights will be given in detail.

Anahtar Kelimeler

Election Threshold, Principle of Justice in Representation, Principle of Stability in Governance, Constitutional Court, European Court of Human Rights

Kaynakça

• Ahmar May, Election Terminology: A Guide to Frequently Used Terms and Phrases, Washington, National Democratic Institute, 2009.
• Akbulut Olgun, Serbest Seçim Hakkı. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve AnayasaAnayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme. Sibel İnceoğlu (Ed.), 3. Baskı, İstanbul, Beta Yayıncılık, 2013.
• Bilgin Ahmet Burak, “Avrupa Birliği’nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Katılımı- 1. Perde: Tarihsel Süreç”, Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2015, C: 6, S: 12, Temmuz.
• Blais Andre ve Loewen Peter J. “The French Electoral System and Its Effects”. West European Politics, 2009, C: 32, S: 2.
• Buran Hasan, Seçim Sistemleri ve Türkiye İçin Yeni Bir Seçim Sistemi Önerisi, 1. Baskı, Ankara, Siyasal Kitabevi, 2005.
• Chiaramonte Alesandro ve D’Alimonte Roberto, “The New Italian Electoral System and Its Effects on Strategic Coordination and Disproportionality”, Italian Political Science, 2018, C: 3, S: 1.
• Çavuşoğlu, Naz “Maastricht Antlaşması ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Hukuku: D. Matthews- Birleşik Krallık’a Karşı Davası”. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1998, No: 16-17-18-19.
• Doğru Osman, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi İçtihatları, C II. İstanbul: Legal Yayıncılık, 2004.
• Eren Abdurrahman “Türkiye’de Uygulanan %10 Genel Seçim Barajının Serbest Seçim Hakkını İhlal Sorunu” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2008, C: 16, S: 2.
• European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission), Comparative Report on Thresholds and Other Features of Electoral Systems Which Bar Parties From Access to Parliament. Strasbourg, 2008.
• European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission), Comparative Report on Thresholds and Other Features of Electoral Systems Which Bar Parties From Access to Parliament II. Strasbourg, 2010.
• Fendoğlu Hasan Tahsin, Anayasa Hukuku, 2. Baskı, Ankara, Yetkin Yayınları, 2018.
• Gedik Ömer, Anayasa Mahkemesi Kararlarının Yorum Yöntemleri Açısından İncelenmesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Doktora Tezi, İstanbul, 2013.
• Göksel Türkmen ve Çınar Yetkin, “Yeni Anayasal Sistemde Seçim Sistemleri Simülasyonları”, TEPAV Politika Notu, 2017.
• Göksel Türkmen ve Çınar Yetkin, “Seçim Barajını “Yönetimde İstikrarı Azaltmayan Bir Seviyeye” Düşürmek Mümkün mü?” TEPAV Politika Notu, 2011.
• Göztepe Çelebi Ece, “Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuruya İlişkin İki Buçuk Yıllık İçtihadının Değerlendirmesi”, Anayasa Yargısı Dergisi, 2015, S: 32.
• Hakyemez Yusuf Şevki, “Temsilde Adalet ve Yönetimde İstikrar İlkeleri Açısından Seçim Barajı ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararı” Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2007, C: 11, S: 1-2.
• Kaboğlu İbrahim Özden, Anayasa Hukuku Dersleri- Genel Esaslar. İstanbul, Legal Yayıncılık, 2016.
• Koçak Mustafa, “Seçim Sistemleri ve Demokrasi Karşılaştırmalı Analiz: İHAM ve AB Ölçütleri”, Anayasa Yargısı Dergisi, 2006, S: 23.
• Kontacı Ali Ersoy, Kırılgan Demokrasilerde Siyasal Örgütlenme Özgürlüğü, Ankara, Savaş Yayınevi, 2016.
• Sabuncu, Yavuz, “Seçim Barajları ve Siyasal Sonuçları”, Anayasa Yargısı Dergisi, 2006, S: 23.
• Sartori Giovanni, Karşılaştırmalı Anayasa Mühendisliği-Yapılar, Özendiriciler ve Sonuçlar Üzerine Bir İnceleme, Ergun Özbudun (Çev), Ankara, Yetkin Yayınları, 1997.
• Sezer Abdullah, Demokrasi Teorisinde ve Pratiğinde Seçim Barajları (Adalet -İstikrar İkileminde %10 Ulusal Baraj Açısından Karşılaştırmalı Bir Analiz), 1. Baskı, İstanbul, Legal Yayıncılık, 2014.
• Şener Orhan, “Avrupa Seçimlerinden Alınacak Dersler”, Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2014, C: 2, S: 2.
• Şirin Tolga, “İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’ne Göre Serbest Seçim Hakkı”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2011, C: 16, S: 3-4.
• Taylor Greg “The Constitutionality of Election Thresholds in Germany”, International Journal of Constitutional Law, 2017, C: 15, S: 3.
• Teziç Erdoğan, Anayasa Hukuku, 16. Baskı, İstanbul, Beta Yayınevi.
• Turchenko Mikail ve Shevchuk Sergey, “Veto Players and Major Electoral Reforms in Russia”, Russian Politics, 2016, S: 1.
• Türk Hikmet Sami, “Seçim Sistemleri ve Anayasal Tercih”, Anayasa Yargısı Dergisi, 2006, S: 23.
• Yokuş Sevtap, “Türkiye’de %10 Seçim Barajına İlişkin Hukuksal ve Siyasal Tartışmalar”, Hukuk ve Adalet, Eleştirel Hukuk Dergisi, 2007, S: 11.
• Yüzbaşıoğlu Necmi, “Türkiye’de Uygulanan Seçim Sistemleri ve Bunlara İlişkin Anayasa Mahkemesi Kararlarına Göre Nasıl Bir Seçim Sistemi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1996, C: 50, S: 1-2.
• AİHM., 1028/61 Başvuru No. X v. Belçika, 18.09.1961 T.
• AİHM., 7215/75 Başvuru No. X v. Birleşik Krallık, 05.11.1981 T.
• AİHM., 9267/81 Başvuru No. Mathieu- Mohin ve Clerfayt v. Belçika 02.03.1987 T.
• AİHM., 24833/94 Başvuru No. 18.02.1999 T. Mathews v. Birleşik Krallık
• AİHM. 10226/03 Başvuru No. Yumak ve Sadak v. Türkiye, 08.07.2008 T.
• AİHM., W, X, Y, Z v. Belçika kabul edilebilirlik kararı
• AYM., 1968/15 E., 1968/13 K. 3, 4 ve 6.05.1968 T.
• AYM., 1984/1 E. ve 1984/2 K., 01.03.1984 T.
• AYM., 1986/17 E., 1987/11 K., 22.05.1987 T.
• AYM., 1995/54 E., 1995/59 K., 18.11.1995 T.
• AYM., 1996/56 E., 1995/60 K., 01.12.1995 T.
• AYM., 2014/5425 Başvuru No., 23.07.2014 T.
• AYM., 2014/8842 Başvuru No., 06.01.2015 T.
• AYM., 2015/6723 Başvuru No., 14.07.2015 T.
• YSK., 4025 S., 25.09.2014 T.
• https://www.echr.coe.int/Documents/Convention_ENG.pdf (Erişim tarihi: 04.07.2018)
• http://gov.ge/files/57731_57731_584699_288_57731_929968_ElectionsinGeorgia.pdf (Erişim tarihi: 24.02.2019)
• http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/20972.pdf (Erişim tarihi: 27.02.2019)