Yapay Zekânın Hukuki Statüsünün Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 35 - 52, 05.02.2024

Özge Yenice Ceylan

https://doi.org/10.54699/andhd.1390938

Cited By: 1

Öz

Yapay zekâ şemsiye bir kavram olup dört türde kategorize edilmektedir. Bunlar, tepki veren, sınırlı hafızaya sahip, zihin teorisi ile bilinç kazanmış ve öz farkındalığa sahip yapay zekâ türleridir. Bu türler arasında halihazırda yalnızca tepki veren ve sınırlı hafızaya sahip yapay zekâ türleri günlük hayatta kullanılmaktadır. Zihin teorisi olarak adlandırılan yapay zekâya ilişkin çalışmalar halen devam etmektedir. Bu yapay zekâ türüne insansı robot Sophia örnek gösterilebilir. Dördüncü tür ise, artık kendi bilinci ve öz farkındalığı bulunan yapay zekâdır. Yapay zekânın hukuki statüsü konusunda temel görüş farklılığı, bu teknolojinin hak öznesi mi yoksa hak objesi mi olduğu noktasında toplanmaktadır. Bu çerçevede, eşya, köle, tüzel kişi ve elektronik kişi olmak üzere dört temel görüş öne sürülmüştür. Diğer yandan, Avrupa Parlamentosu tarafından, 14 Haziran 2023 tarihinde kabul edilen, dünyanın ilk Yapay Zekâ Yasası ile OECD tarafından 8 Kasım 2023 tarihinde açıklanan tanım, yapay zekânın hukuki statüsünü değerlendirmede yol göstericidir. Bu çerçevede yapay zekânın makine tabanlı bir sistem olduğu ve insan merkezli bir teknoloji olması zorunluluğu dikkate alınmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Yapay Zekâ, Yapay Zekâ Türleri, Yapay Zekânın Hukuki Statüsü, Yapay Zekâ Yasası, Robot

Evaluation of the Legal Status of Artificial Intelligence

Öz

Artificial intelligence as an umbrella concept is categorised into four types: Reactive machines, limited memory machines, theory of mind and self-awareness. Among these types, only the types of artificial intelligence that react and have a limited memory are currently used in daily life. Studies on theory of mind are still ongoing. Sophia, a humanoid robot, is an example of this type. The fourth type now has its own consciousness and self-awareness. The main difference of opinion on the legal status of artificial intelligence centers on whether this technology is a subject of rights or an object of rights. In this framework, four main views have been put forward: property, slave, legal person and electronic person. On the other hand, the world's first Artificial Intelligence Law adopted by the European Parliament on 14 June 2023 and the definition announced by the OECD on 8 November 2023 are guiding in evaluating the legal status of artificial intelligence. In this framework, it should be taken into account that artificial intelligence is a machine-based system and must be a human-centered technology.

Anahtar Kelimeler

Yapay Zekâ, Yapay Zekâ Türleri, Yapay Zekânın Hukuki Statüsü, Yapay Zekâ Yasası, Robot

Kaynakça

• AKÇAAL, Mehmet: Eşya Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• AKDAĞ, Şükrü Yakup: “Yapay Zekanın Sorumluluğu Üzerine Düşünceler”, (Ed.) BAYSAL, Başak: Sorumluluk Hukuku – Seminerler 2018, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019, s. 9-18.
• AKKURT, Sinan Sami: “Yapay Zekânın Otonom Davranışlarından Kaynaklanan Hukuki Sorumluluk”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 2019, Cilt 7, Sayı 13, s. 39-59.
• AKPINAR, Metin: Facebook ve Instagram Gönderileriniz Yapay Zekâ İçin Kullanıldı, 2023 (https://www.donanimhaber.com/facebook-ve-instagram-gonderileriniz-yapay-zeka-icin-kullanildi--169357, ET: 07.11.2023).
• ALEXANDRE, F. Maia: The Legal Status of Artificially Intelligent Robots – Personhood, Taxation and Control, Tilburg University, Tilburg, 2017.
• ARI, Ayşe / BERBERLER, Murat Erşen: “Yapay Sinir Ağları ile Tahmin ve Sınıflandırma Problemlerinin Çözümü İçin Arayüz Tasarımı”, Acta Infologica, 2017, Cilt 1, Sayı 2, s. 55-73.
• AYDOĞDU, Ali: Yapay Zekanın Hukuki Statüsü ve Sorumluluğu Işığında Metinden Görsele ve Görselden Görsele Yapay Zekaların Potansiyel Telif Hakkı İhlalleri (https://ucar-ucar.av.tr/yapay-zeka-telif-ihlal/, ET: 22.10.2023).
• BAK, Başak: “Medeni Hukuk Açısından Yapay Zekânın Hukuki Statüsü ve Yapay Zekâ Kullanımından Doğan Hukuki Sorumluluk”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 2018, Cilt 9, Sayı 35, s. 211-232.
• BAYRAMLIOĞLU, Emre: “Akıllı Yazılımlar ve Hukuki Statüsü: Yapay Zekâ ve Kişilik Üzerine Bir Deneme”, Uğur Alacakaptan’a Armağan, Cilt 2, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2008, s. 131-140.
• BENLİ, Erman / ŞENEL, Gayenur: “Yapay Zekâ ve Haksız Fiil Hukuku”, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2020, Cilt 2, Sayı 2, s. 296-336.
• BER, Ahmet Said: “Yapay Zekânın Hukuki Statüsü ve Kişilik Hakkı Kapsamında Değerlendirilmesi”, Dicle Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dicle Adalet Dergisi, 2022, Cilt 6, Sayı 1, s. 57-100.
• BOZBEL, Savaş: Fikri Mülkiyet Hukuku, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• COLLINGRIDGE, David: The Social Control of Technology, St. Martin’s Press, New York, 1980.
• COŞKUN, Fatma / GÜLLEROĞLU, H. Deniz: “Yapay Zekanın Tarih İçindeki Gelişimi ve Eğitimde Kullanılması”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2021, Cilt 54, Sayı 3, s. 947-966.
• ÇEKİN, Mesut Serdar: Yapay Zekâ Teknolojilerinin Hukuki İşlem Teorisine Etkileri, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• ELMAS, Çetin: Yapay Zekâ Uygulamaları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• ERSOY, Çağlar: Robotlar, Yapay Zekâ ve Hukuk, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• EUROPEAN PARLIAMENT: Artificial Intelligence Act, 2023 (https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2023-0236_EN.pdf, ET: 13.12.2023).
• GEZGİN, Ulaş Başar: 18 Yapay Zekâ Aracı Önerisi, 2023 (https://medyagunlugu.com/18-yapay-zeka-araci-onerisi/, ET: 07.11.2023).
• GÖZÜBÜYÜK, Barış: “Yapay Zekânın Meydana Getirdiği Fikri Ürünlere İlişkin 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Kırıkkale Hukuk Mecmuası, 2021, Cilt 1, Sayı 1, s. 54-81.
• HANSON ROBOTICS: Sophia (https://www.hansonrobotics.com/sophia/, ET: 07.11.2023).
• HARARI, Yuval Noah: 21. Yüzyıl İçin 21 Ders, (Çev.) SİRAL, Selin, Kolektif Kitap, İstanbul, 2018.
• KANGAL, Zeynel T.: Yapay Zekâ ve Ceza Hukuku, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• KAPANCI, Berk: “Özel Hukuk Perspektifinden Bir Değerlendirme: Yapay Zekâ ve Haksız Fiil Sorumluluğu”, (Ed.) AKSOY
• RETORNAZ, E. Eylem / GÜÇLÜTÜRK, Osman Gazi: Gelişen Teknolojiler ve Hukuk II: Yapay Zekâ, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021, s. 128-140.
• KARA KILIÇARSLAN, Seda: “Yapay Zekanın Hukuki Statüsü ve Hukuki Kişiliği Üzerine Tartışmalar”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 2019, Sayı 2, s. 363-389.
• KARAYİĞİT, Samet: Tüketici Hukuku Kapsamında Mobil Uygulama Son Kullanıcı Lisans Sözleşmelerinde Genel İşlem Koşulları, Yüksek Lisans Tezi, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin, 2021.
• KAYNAK BALTA, Büşra: Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Kapsamında Eser Kavramı ve Yapay Zekâ Ürünleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• KIYAK, Emre: “Büyük Veri ve Yapay Zekâ Teknolojileri ile Adım Adım Zeki Uyap (Ulusal Yargı Ağı Projesi) Ekosistemine Doğru”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2020, Cilt 22, Sayı 1, s. 79-121.
• KIYAK, Emre: “Kişisel Bilgisayar Donanımı ve Yazılım Kullanım Lisansının Haczi”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2021, Cilt 25, Sayı 2, s. 49-96. (Lisans Haczi).
• KÖKEN, Enes: “Yapay Zekânın Cezai Sorumluluğu”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 2021, Cilt 12, Sayı 47, s. 247-286.
• LEROUX, Christophe / LABRUTO, Roberto (Ed): Suggestion for a green paper on legal issues in robotics, 2012 (https://www.unipv-lawtech.eu/files/euRobotics-legal-issues-in-robotics-DRAFT_6j6ryjyp.pdf, ET: 12.12.2023).
• MGC LEGAL: OECD (İktisadi İş Birliği ve Gelişme Teşkilatı) Yapay Zekâ Tanımını Güncelledi, 2023 (https://www.mgc.com.tr/oecd-yapay-zeka-tanimini-guncelledi/, ET: 13.12.2023).
• OECD: Recommendation of the Council on OECD Legal Instruments Artificial Intelligence, 2023.
• OĞUZMAN, M. Kemal / SELİÇİ, Özer / OKTAY-ÖZDEMİR, Saibe: Eşya Hukuku, 22. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2020.
• ÖZKAN ŞAHİN, Gizem / ŞAHİN, Çağatay: “Yapay Zekalı Varlıklara Elektronik Kişilik Modeli Tanınmasına İlişkin Eurobotics Raporu ve Fikri Mülkiyet Sorunu Bağlamında Meseleye Yaklaşım”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2022, Cilt 13, Sayı 1, s. 110-128.
• ÖZKAYA, Pelin / SAMET, Refik: “Yazılım Ürünlerinin Telif Hukuku Kapsamında Korunması”, Uluslararası Bilgi Güvenliği Mühendisliği Dergisi, 2020, Cilt 6, Sayı 1, s. 17-34.
• PERENNOU, Thomas: State of the Art on Legal Issues, 2014 (https://ethicaa.greyc.fr/media/files/ethicaa.delivrable.1.pdf, ET: 24.10.2023).
• SEYREK, Ahmet Gökhan: Gömülü Sistem Nedir?, 2021 (https://www.elektrikport.com/universite/gomulu-sistem-nedir/8658#ad-image-0, ET: 14.12.2023)
• SİRMEN, A. Lâle: Eşya Hukuku, 8. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2020.
• SİVRİKAYA, Erkut Ziya: “Sophia Kişi midir?”, Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2019, Cilt 23, Sayı 2, Prof. Dr. Ferit Hakan Baykal Armağanı, s. 1253-1263.
• TAYLOR, Charles: Philosophical Papers: Volume 1, Human Agency and Language, Cambridge University Press, Cambridge, 1985.
• TOPALOĞLU, Mustafa: Bilgisayar Programı Lisans Sözleşmeleri, (https://www.mtopaloglu.av.tr/img/makaleler/bilgisayar-programi-lisans-so-zles-meleri-904.pdf, ET: 14.12.2023).
• TURING, Alan M.: “Computing Machinery and Intelligence”, Mind, A Quarterly Review of Psychology and Philosophy, 1950, Cilt 59, Sayı 236, s. 433-460.
• TÜBİTAK, “İnsansı Robotlar”, Bilim ve Teknik Dergisi, Ocak 2008, s. 46-47.
• TÜRK, Fuat / LÜY, Murat: “Gömülü Sistemler ve Mühendislikte Uygulama Alanları”, Kırıkkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Uluslararası Mühendislik Araştırma ve Geliştirme Dergisi, 2021, Cilt 13, Sayı 3, s. 256-265.
• YILDIRIM, Ömer: Bilinç Nedir?, 2022 (https://www.felsefe.gen.tr/bilinc-nedir/, ET: 07.11.2023).
• ZORLUEL, Mustafa: “Yapay Zekâ ve Telif Hakkı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2019, Sayı 142, s. 305-356.