Stipulatio (Verbal Contract) in Roman Law

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 203 - 229, 18.02.2025

Elvan Sütken

https://doi.org/10.54699/andhd.1603597

Öz

Contracts examined within the scope of Roman Law of Obligations (contractus) were legal transactions that established a debt relationship with the agreement of the parties' declarations of intent (consensus) and the fulfillment of formal conditions. In Roman law, only certain types of contracts were included and allowed to be sued (actio). While no formal requirement was required for consensual contracts (consensu contrahitur) and contracts in rem (re contrahitur), formal requirement was required both for verbal contracts (verbis contrahitur) and written contracts (litteris contrahitur). In the Classical Period in Rome, the most important formal contract was the stipulatio, which was made verbally in the form of questions and answers. From Roman Law to today, the subject of form in legal transactions has been important. Form is the external pattern such as words or written signs that people use to declare their will. Roman jurists thought that form was the “oldest norm”. Legal transactions were carried out with ceremonies and verbal forms which don’t exist today. Ius Civile included regulations strictly adhering to the rules of form. But Ius Gentium consisted of flexible rules. Contrary to Rome, verbal form is an exceptional condition of validity in legal transactions today. In this study; the place, importance, method of formation, field of application and types of stipulatio, which is the cornerstone of the contract system in Roman Law and has the usage area of written contracts in today’s law, are analysed.

Anahtar Kelimeler

Stipulatio, Roman Law, Roman System of Contracts, Form, Verbal Contracts

Roma Hukukunda Stipulatio (Sözlü Sözleşme)

Öz

Roma borçlar hukuku kapsamında incelenen sözleşmeler (contractus), tarafların irade beyanlarının uyuşması (consensus) ve genellikle o zaman için hukuk düzenince aranan şekli şartların yerine getirilmesi şartıyla borç ilişkisini kuran hukuki işlemlerdi. Sözleşme özgürlüğüne yer vermeyen Roma hukukunda, yalnızca belli sözleşme tiplerine yer verilmiş, sınırlı sayıdaki sözleşmelere dava (actio) olanağı tanınmıştı. Roma borçlar hukukunun sözleşmeler sistemi; sözlü sözleşmeler (verbis contrahitur), rızaî sözleşmeler (consensu contrahitur), ayni sözleşmeler (re contrahitur) ve yazılı sözleşmelerden (litteris contrahitur’den) oluşmaktaydı. Rızaî sözleşmeler ile ayni sözleşmeler için şekil şartı aranmazken, sözlü sözleşmeler ve yazılı sözleşmeler için şekil şartı aranırdı. Roma’da Klasik Dönem’de en önemli şeklî sözleşme, sözlü olarak soru ve cevap şeklinde yapılan stipulatio idi. Günümüz hukukunun temelini teşkil eden Roma hukukundan bugüne, hukuki işlemlerdeki şekil konusu önem taşımaktadır. Şekil, kişilerin iradelerini beyan ederken başvurdukları söz ya da yazılı işaret gibi dış kalıplardır. Roma hukukçuları şeklin, “en eski norm” olduğunu düşünmekteydi. Roma’da Ius Civile şekil kurallarına sıkı sıkıya bağlı düzenlemeler içerirdi. Ius Gentium ise esnek kurallardan oluşuyordu. Hukuki işlemler, bugün uygulanmayan bir takım törenlerle ya da sözlü şekillerle meydana getiriliyordu. Sözlü şekil, Roma’nın aksine günümüzde istisnai olarak hukuki işlemlerde geçerlilik şartıdır. “Roma Hukukunda Stipulatio” başlıklı bu çalışmamızda, Roma borçlar hukukunda sözleşmeler sisteminin temel taşı niteliğindeki, günümüz hukukundaki yazılı sözleşmelerin kullanım alanına sahip olan stipulatio’nun yeri, önemi, yapılış yöntemi, uygulama alanı, türleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Stipulatio, Roma Hukuku, Roma Sözleşmeler Sistemi, Sözlü Sözleşme, Şekil

Kaynakça

• AKINCI, Şahin: Roma Borçlar Hukuku, Sayram Yayınları, Konya, 2013.
• AKİPEK ÖCAL, Şebnem: “Evlenme”, (Ed.) AKİPEK ÖCAL, Şebnem / ÖZDEMİR, Hayrunnisa: Aile Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2024, s. 81-123.
• ALTAŞ, Hüseyin: Şekle Aykırılığın Olumsuz Sonuçlarının Düzeltilmesi, Yetkin Yayınları, Ankara, 1998.
• ARAT, Ayşe: “Roma Hukuku’nda Müteselsil Borçlar ve Türk Hukuku’na Etkisi”, Karatay Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2019, Cilt 4, Sayı 2, s. 159-172.
• BERGER, Adolf: “Encyclopedic Dictionary of Roman Law”, Transactions of the American Philosophical Society, 1953, Cilt 43, Sayı 2, s. 333-809.
• BERKİ, Şakir: “Roma’da Borçların Kaynakları”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1950, Cilt 7, Sayı 3-4, s. 378-413 (Roma’da Borçların Kaynakları).
• BERKİ, Şakir: “Roma’da Miras Hukuku”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1953, Cilt 10, Sayı 1-4, s. 542-570.
• BIONDI, Biondo: Contratto e Stipulatio, Giuffrè Editore, Milano, 1953.
• BUCKLAND, William Warwick: A Text Book of Roman Law From Augustus to Justinian, University Press, Cambridge, 1950.
• BUCKLAND, William Warwick: Elementary Principles of The Roman Private Law, W. S. Hein & Co., New York, 2003 (Elementary Principles).
• BUCKLAND, William Warwick: The Main Institutions of Roman Private Law, The Macmillan Co., New York, 1931.
• BURDICK, William Livesey: The Principles of Roman Law and Their Relation to Modern Law, Lawyers Co-operative Pub. Co., New York, 1938.
• CRACKNELL, Douglas G. / WILSON, Charles H.: Roman Law, Origins And Influence, HLT Publications, London, 1990.
• DI MARZO, Salvatore: Roma Hukuku, (Çev.) UMUR, Ziya, 2. Baskı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1959.
• EMİROĞLU, Haluk: “Roma Hukuku’nda Vekalet Sözleşmesi (Mandatum) ve Hukuki İşlemlerde Temsil”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2003, Cilt 52, Sayı 1, s. 101-111.
• EMİROĞLU, Haluk: Ius Gentium - Kavimler Hukuku, Değişim Yayınları, İstanbul, 2007.
• ERDOĞMUŞ, Belgin: Roma Borçlar Hukuku Dersleri, Der Yayınları, İstanbul, 2021.
• EREN, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 24. Baskı, Yetkin Yayınları, İstanbul, 2019.
• FULLER, Lon L.: “Consideration and Form”, Colombia Law Review, 1941, Cilt 41, Sayı 2, s. 799-824.
• FURRER, Andreas / CHEN, Markus Muller / ÇETİNER, Bilgehan: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• GAIUS: Institutiones Borçlar Kısmı, (Çev.) RADO, Türkân, Doğan Kardeş Yayınları, İstanbul, 1953.
• GAIUS: The Institutes of Gaius, (Ed.) GORDON W. M. / ROBINSON O. F., Gerald Duckworth & Co. Ltd., London, 1997.
• GÜMÜŞ, Mustafa Alper: Borçlar Hukukunun Genel Hükümleri, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• GÜNAL, A. Nadi / ÜÇER, Mehmet: Roma Hukuku Kavram ve Kurumları, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2023.
• GÜNAL, A. Nadi: “Roma Miras Hukuku’na Genel Bir Bakış ve Vasiyet Yolu ile Miras”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1995, Cilt 44, Sayı 1-4, s. 425-442.
• GÜRTEN, Kadir: Roma Hukuku’nda Hakkaniyet (Aequitas), Adalet Yayınevi, Ankara, 2008.
• GÜRTEN, Kadir: Roma Hukuku’nda Kefalet Akdi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2007 (Kefalet).
• HARVEY, William Frederick: A Brief Digest of the Roman Law of Contracts, F.B. Rothman, Littleton, Colo, Colorado, 1996.
• HONIG, Richard: Roma Hukuku Dersleri, (Çev.) TALİP, Şemseddin, Ahmed İhsan Matbaası, İstanbul, 1935.
• IUSTINIANUS: Institutiones, (Çev.) UMUR, Ziya, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1968.
• IUSTINIANUS: The Digest of Justinian, (Ed.) MOMMSEN, Theodor / KRUEGER, Paul / WATSON, Alan, Pennysylvania Press, Philedelphia, 1985 (Digest).
• KARADENİZ ÇELEBİCAN, Özcan: Iustinianus Zamanına Kadar Roma’da İş İlişkileri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1976.
• KARADENİZ ÇELEBİCAN, Özcan: Roma Hukuku, 18. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2020 (Roma Hukuku).
• KASER, Max: Ius Gentium, Böhlau, Köln, 1993.
• KASER, Max: Roman Private Law, (Çev.) DANNENBRING, Rolf, Butterword & Co. Ltd., Durban, 1965 (Roman Private Law).
• KILIÇOĞLU, Ahmet M.: Aile Hukuku, 4. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
• KILIÇOĞLU, Ahmet M.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 4. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2004.
• KOÇHİSARLIOĞLU, Cengiz / SÖĞÜTLÜ, Özlem: Roma Hukukundan Günümüz Hukukuna Işık Tutan İlkeler, Kavramlar ve Digesta Metinleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• KORKMAZ, Fırat: Roma Hukukunda Stipulatio, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• KOSCHAKER, Paul / AYİTER, Kudret: Modern Özel Hukuka Giriş Olarak Roma Özel Hukukunun Ana Hatları, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi Yayınları, İzmir, 1993.
• KÜÇÜKGÜNGÖR, Erkan: “Roma Özel Hukukunda Delil ve İspat”, (Ed.) KARAYALÇIN, Yaşar: Prof. Dr. Ali Bozer’e Armağan, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1998, s. 477-497.
• LEE, Robert Warden: The Elements of Roman Law, Sweet & Maxwell Limited, London, 1956.
• MacCORMACK, Geoffrey / EVANS-JONES, Robin: “Obligations”, A Companion to Justinian’s Institutes, (Ed.) METZGER, Ernest: Cornell University Press, New York, 1998.
• MacCORMACK, Geoffrey: “Formalism, Symbolism and Magic in Early Roman Law”, Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, 1969, Cilt 37, Sayı 1, s. 439-468 (Formalism).
• MANTOVANI, Dario: Le Formule Del Processo Privato Romano, CEDAM, Padoue, 1999.
• MAYER-MALY, Theo: Römisches Recht, Springer, New York, 1999.
• MUIRHEAD, James: Historical Introduction to the Private Law of Rome, 3. Baskı, A.& C. Black, Ltd., London, 1916 (Historical Introduction).
• MUIRHEAD, John Spencer: An Outline of Roman Law, William Hodge and Company Limited, London, 1947 (An Outline).
• NICHOLAS, Barry: “Verbal Forms in Roman Law”, Tulane Law Review, 1991-1992, Cilt 66, s. 1605-1613.
• NICHOLAS, Barry: An Introduction to Roman Law, Oxford University Press, New York, 1975 (Introduction to Roman Law).
• NOMER, Halûk: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 14. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• OĞUZMAN, Kemal / BARLAS, Nami: Medenî Hukuk, 21. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2015.
• OĞUZMAN, Kemal / ÖZ, Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt I, 11. Baskı, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2013.
• OĞUZOĞLU, Cahit: Roma Hukuku, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1959.
• ÖZYILDIRIM, Mehmet Mert: “Roma Hukukunda Nexum İşlemi”, İstanbul Hukuk Mecmuası, 2022, Cilt 80, Sayı 1, s. 177-211.
• PASTORI, Franco: Appunti in Tema di Sponsio e Stipulatio, Giuffrè Editore, Milano, 1961.
• PHILLIPSON, Gordon E.: “Development of The Roman Law of Debt Security”, Stanford Law Review, 1968, Cilt 20, Sayı 6, s. 1230-1248.
• PRICHARD, A. M.: Leage’s Roman Private Law, 3. Baskı, MacMillan & Co. Ltd., London, 1964.
• PUGLIESE, Giovanni: Istituzioni di Dritto Romano Sintesi, 2. Baskı, G. Giappichelli Editore, Torino, 1998.
• RADO, Türkân: Roma Hukuku Dersleri Borçlar Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2016.
• RATTIGAN, William Henry: Jural Relations; or The Roman Law of Persons As a Subject of Jural Relations: Being a Translation of The Second Book of Savigny’s System of Modern Roman Law, Wildy & Sons, London, 1884.
• REİSOĞLU, Safa: Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 24. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• RICCOBONO, Salvatore: “Outlines of The Evolution of Roman Law”, University of Pennsylvania Law Review and American Law Register, 1925, Cilt 74, Sayı 1, s. 1-19.
• RICCOBONO, Salvatore: Stipulatio ed Instrumentum nel Diritto Giustinianeo, Palermo, 1964.
• ROBY, Henry John: Roman Private Law, Cilt II, The Lawbook Exchange Ltd., New Jersey, 2000.
• SANFILIPPO, Cesare: Istituzioni di Diritto Romano, 10. Baskı, Rubbettino editore, Soveria Mannelli, 2002.
• SCHULZ, Fritz: Classical Roman Law, Oxford Clarendon Press, Oxford, 1969.
• SCHWARZ, Andreas: Borçlar Hukuku Dersleri, I. Cilt, (Çev.) DAVRAN, Bülent, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1948 (Borçlar Hukuku).
• SCHWARZ, Andreas: Roma Hukuku Dersleri, I. Cilt, (Çev.) RADO, Türkân, 7. Baskı, Doğan Kardeş Yayınları, İstanbul, 1965 (Roma Hukuku).
• SOMER, Pervin: 100 Soru 100 Cevap Roma Borçlar Hukuku, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• SÖĞÜTLÜ ERİŞGİN, Özlem: Roma Hukukunda Tarihsel Gelişimi İçerisinde Contractus (Sözleşme) Kavramı ve Sözleşmesel Sorumluluk Ölçütleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016 (Contractus).
• SÖĞÜTLÜ, Özlem: Roma Özel Hukuku, Ders Kitabı, 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022 (Roma Özel Hukuku).
• SÜTKEN, Elvan: Roma Hukuku’nda Şekil, Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir, 2010.
• TAHİROĞLU, Bülent / ERDOĞMUŞ, Belgin: Roma Hukuku Dersleri, 15. Baskı, Der Yayınları, İstanbul, 2021 (Roma Hukuku Dersleri).
• TAHİROĞLU, Bülent / ERDOĞMUŞ, Belgin: Roma Hukuku Meseleleri, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1996 (Roma Hukuku Meseleleri).
• TAHİROĞLU, Bülent: Roma Borçlar Hukuku, Der Yayınları, İstanbul, 2014.
• TALAMANCA, Mario: Elementi di Dritto Privato Romano, Giuffrè Editore, Milano, 2001.
• TAMER, Diler: Roma Hukuku Cilt I, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• TAMER, Diler: Roma Hukuku Cilt II, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2021 (Roma Hukuku II).
• TAMER, Diler: Roma Hukuku Uygulamaları, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• TOMKINS, Frederick J.: “Novation of Obligations According to the Modern Roman Law”, Law Magazine and Law Review; or, Quarterly Journal of Jurisprudence, 1871, Cilt 31, Sayı 1, s. 87-101.
• TUĞ, Adnan: Türk Özel Hukukunda Şekil, Mimoza Yayınları, Konya, 1994.
• TÜRKER, Erhan: “Akitlerde Şekil”, Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Dergisi, 1972, Cilt 8, Sayı 1, s. 243-259.
• UMUR, Ziya: “Roma Miras Hukuku’nun Ana Hatları”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1966, Cilt 31, Sayı 1-4, s. 159-195.
• UMUR, Ziya: Roma Hukuku Ders Notları, Beta Yayıncılık, İstanbul, 1999 (Ders Notları).
• UMUR, Ziya: Roma Hukuku Lügatı, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1983 (Lügat).
• VILLIERS, De Melius: “Consideration in the Roman Law of Contract”, Journal of Comparative Legislation and International Law, 1924, Cilt 6, Sayı 1-4, s. 120-124.
• VOCI, Pasquale: Istituzioni di Diritto Romano, 5. Baskı, Giuffrè Editore, Milano, 1996.
• VON TUHR, Andreas: Borçlar Hukukunun Umumi Kısmı, Cilt1-2, (Çev.) EDEGE, Cevat, Yargıtay Yayınları, Ankara, 1983.
• WATSON, Alan: “Artificiality, Reality and Roman Contract Law”, Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, 1989, Cilt 57, Sayı 147, s. 147-156 (Artificiality).
• WATSON, Alan: “Evolution of Law: The Roman System of Contracts”, Law & History Review, 1984, Cilt 2, Sayı 1, s. 1-20 (Evolution of Law).
• WATSON, Alan: “Illogicality and Roman Law”, Israel Law Review, 1972, Cilt 7, Sayı 14, s. 14-24.
• WATSON, Alan: Sprit of Roman Law, University of Georgia Press, Athens, 1995.
• YAYLA, Tolunay Ozanemre: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 3. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2023.
• ZEVKLİLER, Aydın: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Temel Bilgiler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2001.
• ZIMMERMANN, Reinhard: “Stipulatio Poenae”, The South African Law Journal, 1987, Cilt 104, Sayı 3, s. 399-415.
• ZIMMERMANN, Reinhard: The Law of Obligations, Roman Foundations of The Civilian Tradition, Juta & Co, Ltd, South Africa, 1992 (Obligations).
• ZULUETA, Francis de: “The Recent Controversy About Nexum”, Law Quarterly Review, 1913, Cilt 29, Sayı 137, s. 137-153.