Cleaning Methods In The Ottoman Community Of The XIX Century: Bibliople Arakel and Sadi B. Halid’s Stain Booklet Examples

Yıl 2022, , 741 - 751, 30.08.2022

Merve Buşra Aktürkoğlu

https://doi.org/10.18506/anemon.1053397

Öz

Cleanliness has always had an important place in Ottoman culture. The main reason for this is the sensitive approach of Islam on cleanliness and simplicity. It is likely that for this reason, the Ottomans took care of modesty and cleanliness, especially in their homes and clothing. Cleaning procedures, which were generally the same until the middle of the 19th century, began to change with the effect of different consumption habits in the second half of the century. As a result, cleaning products and methods have undergone a number of changes, including those of several other fields, and new procedures and methods, including various chemicals, have been included in the list. We identified Bibliople Arakel and Sadi b. Halid’s works will be examined to see how Ottoman society reflects to daily life in cleaning through the methods used in cleaning in the 19th century. It has been observed that many chemicals mentioned in the booklet are still used in cleaning materials today. For this reason, it is aimed that the study will reveal both the cultural change that took place in the examined period and the adventure of some cleaning materials used today.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Consumption, Cleaning, Stain Booklet, Chemical Substances

XIX. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Temizlik Yöntemleri: Kitapçı Arakel ve Sadi. b. Halid’in Leke Risalesi Örnekleri

Öz

Temizlik, Osmanlı kültüründe her zaman önemli bir yere sahipti. Bunun en temel sebebi ise İslam dininin temizlik ve sadelik konusundaki hassas yaklaşımıdır. Muhtemeldir ki bu nedenle Osmanlılar, özellikle evlerinde ve giyimlerinde mütevazılığa ve temizliğe özen göstermişlerdir. 19. yüzyılın ortalarına kadar genel olarak aynı gelen temizlik usulleri, yüzyılın ikinci yarısında farklılaşan tüketim alışkanlıklarının da etkisiyle değişmeye başlamıştır. Bunun neticesinde pek çok alanda olduğu gibi temizlik malzemeleri ve yöntemlerinde de bir takım dönüşümler yaşanmış, çeşitli kimyasalların da yer aldığı yeni usul ve yöntemlerin anlatıldığı risaleler kaleme alınmıştır. Çalışmamızda temizlik üzerine yazılan ''Yeni Leke Risaleleri''nden Kitapçı Arakel ve Sadi b. Halid’in eserleri ele alınarak, 19. yüzyılda Osmanlı toplumunun temizlikte kullandıkları yöntemler ile maddi kültürün temizlik özelinde gündelik hayata yansımaları incelenmeye çalışılacaktır. Risalelerde bahsedilen pek çok kimyasal maddenin, günümüzde de temizlik malzemelerinde kullanılmaya devam edildiği görülmüştür. Bu sebepten çalışmanın, hem incelenen dönemde gerçekleşen kültürel değişimi hem de günümüzde kullanılan bazı temizlik malzemelerinin serüvenini ortaya koyması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Temizlik, Tüketim, Leke Risalesi, Kimyasal Maddeler

Kaynakça

• Abdülaziz Bey (1995).Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, CI., İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ak, M. (2004). Leke-nâme ve panzehir risalesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 39, 97.
• Aydın, İ. C. (2019). Safra sıvısının karaciğer hidatik hastalarında skolosidal etkinliği. (Yayımlanmamış tıpta uzmanlık tezi). T.C. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Kartal Dr. Lütfi Kırdar Sağlık Uygulamaları ve Araştırmaları Merkezi, İstanbul.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) 1895: Hariciye Nezareti Londra Sefareti [HR.SFR.3.]: Gömlek No. 444, 22. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
• Çiftyürek, M. (2021). Türkiye’de sabunhaneler. (Yayınlanmamış doktora tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Dunn, P.M. (2002). Sir James Young Simpson (1811-1870) and obstetric anesthesai. Archives of Disease in Childhood- Fetal and Neonatal Edition, 86(3), F207-209.
• Elmacı, İ. (2018). Simyadan kimyaya: Osmanlı İmparatorluğunda teknoloji. Osmanlı Bilimi Araştırmaları XIX, 2, 265-287.
• Emiroğlu, K. (2020). Gündelik Hayatımızın Tarihi. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Faroqhi, S. (2010). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Güçlü, B. K. & Uyanık, F. (2004). Saponinler ve biyolojik önemi. Erciyes Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 1(2), 125-131.
• Gültekin, E. (2018). Türk kültüründe lokman hekim. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (88), 123-134.
• Günergun, F. (2003). On dokuzuncu yüzyıl Türkiye’sinde kimyada adlandırma. Osmanlı Bilimi Araştırmaları V, (1), 1-31.
• Gürel, G. (2009). Gliserinin kıymetli ürünlere dönüştürülmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kaşıkçı, Y.(2019). Kloroform ve kloroform maruziyeti. Haliç Çevre. (Erişim: 28 Ağustos 2021), https://haliccevre.com/kloroform-ve-kloroform-maruziyeti/
• Kitapçı Arakel. (1306). Yeni Leke Risalesi. Şirket-i Mertebiye Matbaası.
• Korkmaz, F. (2014). Osmanlı nesrinde bir lekenâme metni. Türkiyat Mecmuası, 24 (2) , 121-131.
• Lang, U. & Anagnostou, S. (2018). Combating rotting flesh and putrid smells: the history of antisepsis from antiquity to the nineteenth century. Pharmaceutical Historian, 48(1), 1-11.
• Namlı, A. Akça, M. O., Turgay, E.B. & Soba, M.R., (2014). Odun sirkesinin tarımsal kullanım potansiyelinin araştırılması. Toprak Su Dergisi, 3(1),44-52.
• Naymansoy, G. (2010). Osmanlıdan günümüze eczacının değişen konumu. Osmanlı Bilimi Araştırmaları XII(1), 151-163.
• Öztürk, S. (2010). Osmanlı kültürel mirasında sabun. Acta Turcica, 2/2, 80-93.
• Sadi b. Halid. (1311). Yeni Leke Risalesi. Kasbar Matbaası.
• Yaşayanlar, İ. (2015). Osmanlı Bursa’sında eczaneler, eczacılar ve ecza tüccarları (1861-1919). Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(28), 113-130.
• Yılmaz, B. (2015). Kitapçı Arakel’in yayın katalogları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.