Bingöl’de “Deyîrbazî” / Halk Şairliği Geleneği ve Rençber Ezîz’in Gelenekteki Rolü

Yıl 2022, , 1177 - 1190, 30.12.2022

Okan Alay

https://doi.org/10.18506/anemon.1124707

Öz

Sözlü gelenek ve onun bir ögesi olarak söz ve ezginin uyumu esasıyla oluşturulan sözlü şiir, adıyla uyumlu olarak sözlü bir bağlamda ortaya çıkarak günümüze ulaşır. Âşıklık ve dengbêjlik geleneğinin yansıması şeklinde, Kird (Zaza) Kürtlerde yaygın olan “deyîrbazî geleneği”, yani halk şairliği, Bingöl yöresinde kadim bir değer olarak var olagelir. Ezgi ve şiirin, müzik ve edebiyatın, doğaçlama ve icranın uyumuyla ortaya çıkan deyîrbazlık; ozan, âşık, dengbêj, lawikbêj, halk şairi gibi ilintili kavramlarla zengin bir sözlü temsil niteliğine sahiptir. Sünni ve Alevi toplumda kendine özgü mecrada gelişerek belli temsilciler aracılığıyla yaşatılır. Bu kapsamda geleneğin usta bir ismi olarak 1955-1983 yılları arasında yaşayan Rençber Ezîz, deyîrbazlık açısından oldukça önemli bir rol oynar. Geçmiş birikimden yararlanarak bireysel ve toplumsal temalarla birlikte anadili, kimlik ve aidiyet odağında politik içerikleri de eserlerine taşır. Salt doğduğu il Bingöl’de değil, başta komşu iller olmak üzere Kürtçenin konuşulduğu pek çok yerde tanınıp değer verilen bir isimdir. Yaşadığı dönemdeki ozanları etkilediği gibi kendinden sonraki pek çok ünlü isme esin olur. Eserleri onlar tarafından yorumlanır. Böylece Rençber Ezîz geçmiş, şimdi ve gelecek arasında sözden yazıya, şiirden müziğe etkin bir kültür aktarıcısı olarak konumlanıp usta ve öncü bir isim olur.

Anahtar Kelimeler

Sözlü gelenek, halk şiiri, deyîrbaz, dengbêj, Rençber Ezîz, Bingöl

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

“Deyîrbazî” in Bingöl / The Tradition of Folk Poetry and the Role of Rençber Ezîz in the Tradition

Öz

Oral poetry, which is formed on the basis of the harmony of the word and the melody as an element of the oral tradition, has emerged in an oral context in accordance with its name and reaches our day. As a reflection of the tradition of minstrelsy and dengbêj, the “deyîrbazî tradition” that is common in Kird (Zaza) Kurds, that is, folk poetry, has existed as an ancient value in the Bingöl region. The rhetoric that emerges with the harmony of melody and poetry, music and literature, improvisation and performance; It has a rich oral representation quality with related concepts such as poet, minstrel, dengbêj, lawikbêj, folk poet. Sunni and Alawite society develops in its own unique way and is kept alive through certain representatives. In this context, Rençber Ezîz, who lived between 1955-1983 as a master of the tradition, plays a very important role in terms of intelligence. By making use of his past experience, he carries political content in the focus of mother tongue, identity and belonging, along with individual and social themes. It is a name that is recognized and valued not only in Bingöl, the city where he was born, but also in many places where Kurdish is spoken, especially in neighboring provinces. He influenced the poets of his time and inspired many famous names after him. Their works are interpreted by them. Thus, Rençber Ezîz is positioned as an effective cultural transmitter between the past, present and future, from words to writing, from poetry to music, and becomes a master and pioneering name.

Anahtar Kelimeler

Oral tradition, folk poetry, deyîrbaz, dengbêj, Rençber Ezîz, Bingöl

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Akın, B. (2018). Kültürek bellek ve müzik, Eurasian Journal of Music and Dance (EJMD, Ege Üniversitesi), (13), 101-117.
• Alay, O. (2006). Kültür dünyamızda bingöl. Elazığ: Üniversite Yayınları.
• Alay, O. (2019). Sözden yazıya zazaca. Beltekin, N., & Kırkan, A. (Ed.), Zazaca halk edebiyatı ve esasları (ss. 17-62). İstanbul: Peywend Yayınları.
• Alay, O. (2021). Zazakî û zazayî. Kırkan, A. & Beltekin, N. (Ed.). Zazaca (kirdkî) anonim halk şiirinde türler (ss. 363-380). Van: Peywend Yayınları.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek eski yüksek kültürlerde yazı hatırlama ve politik kimlik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Barca, A. & Basuğuy, B. (2021). Bingöl dört dağ içinde. Çağlayan, E. (Ed.). Müzikle direnme, müzikle var olma (ss. 295-311). Van: Peywend Yayınları. Batur A. (2021). Seîd altun: “emir şi”. Diyarbekir: Weşanxaneyê Roşna (Roşna Yayınları).
• Beltekin, N. (2019). Sözden yazıya zazaca. Beltekin, N., & Kırkan, A. (Ed.), Zazalarda müzik (ss. 233-259). İstanbul: Peywend Yayınları.
• Çağlayan, E. (2021). Bingöl dört dağ içinde. Çağlayan, E. (Ed.). Önsöz (ss. 7-24). Van: Peywend Yayınları.
• Fidan, S. (2017). Âşıklık geleneği ve medya endüstrisi-geleneksel müziğin medyadaki serüveni. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Goody, J. (2017). Mit, ritüel ve söz. (D. Sezgi, Çev.). İstanbul: Küre Yayınları.
• Işık, İ. (2009). Türkiye edebiyatçılar ve kültür adamaları ansiklopedisi. Veli Korkankorkmaz, Çoban Veli (s. 196). Ankara: Elvan Yayınları. Karaalioğlu, S. K. (1975). Edebiyat terimleri kılavuzu. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri. Karaca, E. (2021). Bingöl dört dağ içinde. Çağlayan, E. (Ed.). Bingöl yöresi zazaca halk klamları (ss. 263-280). Van: Peywend Yayınları.
• Karasu, D., Hülakü A., Korkmazcan O., Güleryüz, D., & Güngör, Ö. (2007). Bingöl dengbêjleri. (Klamları çözümleyen: N. Çağlayan), İstanbul: Pêrî Yayınları.
• Karasu, D. (2012). Dinya d’ yo darê ma. İstanbul: Vate Yayınları.
• Kardaş, C. (2013). Dengbêjlik geleneği ve âşık edebiyatı ile karşılaştırılması (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Kırkan, A. (2019). Sözden yazıya zazaca. Beltekin, N., & Kırkan, A. (Ed.), Zazaca klasik edebiyat (ss.63-107). İstanbul: Peywend Yayınları.
• Kirmanckî-tirkî ferheng (2016). İstanbul: Weşanxaneyê Vateyî (Vate Yayınları).
• Tosh, J. (2013). Tarihin peşinde. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Uzun, M. (2006). Dengbêjlerim. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Uzun, M. S. (2012). Dinya d’ yo darê ma rêncber ezîz. (Karasu, D.), Bu çalışmaya dair (ss.10-11.). İstanbul: Vate Yayınları.