Kurmanci Kürtçesinde Olumsuzluk

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 3, 1488 - 1511, 30.12.2025

Zafer Açar

https://doi.org/10.18506/anemon.1690834

Öz

Bir felsefe ve dilbilim kavramı olarak olumsuzluk, kutupluluk, karşıtlık ve ikilik kavramları içerisinde değerlendirilmiştir. Olumsuzluk -tartışmalı olsa da- dilbilgisel olarak daha çok kip konusuyla ilişkilendirilmiştir. Tüm dillerde bulunan ve ortak noktaları olan bu konunun öğelerinin morfolojik ve sözdizimsel olarak farklı tipolojilere sahip olduğu, görev ve işlev yönüyle farklılaştıkları bilinmektedir.Bu konu her nekadar Kürtçe (Kurmanci) dilbilgisi kitaplarında yer alsa da Türkiye sahasında konuyla alakalı müstakil bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Konu hakkında bir başlangıç niteliğinde olan bu çalışma daha çok olumsuzluk konusunun gramer boyutuna odaklanmakta fakat yer yer anlam boyutuna da göndermelerde bulunmaktadır. Sonuç olarak konuyla ilgili daha ayrıntılı çalışmaların yapılması gerektiği görülmüş, özellikle de metin merkezli çalışmalarla konunun anlam boyutuna yönelinmesinin önemine işaret edilmiş ve Kürtçe ile akraba dillerin karşılaştırılabileceği önerilmiştir.

Negation in Kurmanji Kurdish

Öz

As a philosophical and linguistic concept, negativity has been evaluated within the concepts of polarity, opposition and duality. Negativity has been associated grammatically - albeit controversially - mostly with modality. It is known that the elements of this topic, which are common to all languages, have different typologies morphologically and syntactically, and differ in terms of function and function. Although this topic is included in Kurdish (Kurmanji) grammar books, there is no independent study on the subject in Turkey. This study, which is a preliminary study on the subject, focuses mostly on the grammatical dimension of negativity, but occasionally refers to the semantic dimension. As a result, it was seen that more detailed studies should be conducted on the subject, and the importance of focusing on the meaning dimension of the subject, especially through text-centered studies, was pointed out and it was concluded that Kurdish and related languages can be compared.

Anahtar Kelimeler

Kurmanji , Syntax , Negation , Negation Morphemes

Nerênîtî di Kurmancî de

Öz

Nerênîtî wekî têgeheke felsefîk û zimannasiyî di nav cemserîbûn, dijberî û duwanîbûn (dualîtî)yê de hatiye nirxandin. Ev babeta ku -herçend raberî li ser hebe jî- zêdetir bi raweyê re hatiye têkilandin û di hemû zimanan de heye lê tevî aliyên hevpar ên mijarê ji aliyê morfolojyê û peyvrêziyê ve li gorî zimanan tîpolojiya wê diguhere û hêmanên wê bi erk û karîgeriyên ciyawaz radibin. Herçiqas di berhemên rêzimana kurmancî de ev mijar derbas bûbe jî li sehaya Tirkiyeyê xebateke misteqîl li ser vê babetê nehate tesbîtkirin. Ev xebata ku wekî destpêkeke vê mijarê rabûye zêdetir bala xwe dide ser aliyê rêzimanî yê mijarê lê cih cihan balê dikişîne ser rehendê wê yê manenasiyê jî. Di dawiyê de bi vê xebatê tê derket ku nerênîkirin; bi morfemên bendî, azad û yên ferhengî ve tê çêkirin di kurmancî de. Dîsa hat dîtin ku lêkolînên firawantir divên ji bo vê mijarê xusûsen ên li ser metnan hûr dibin û yên berî didine manenasiya vê babetê û tê pêşniyazkirin ku kurdî digel zimanên eqreba re bê berawirdkirin.

Kaynakça

• Akgül, H. (2024). Morfema “-î”yê di Peyvsaziya Kurmancî de, Kurdiname, 10(1), 156-170. https://doi.org/10.55106/kurdiname.1448052
• Baran, B. (2012). Rêzimana Kurmancî. Belkî.
• Bedirxan C. (2010). Bingehên Gramera Kurmancî. Avesta.
• Bedirxan C. û Lescot, R. (2000). Kürtçe Dilbilgisi (Kurmanci). (çapa 5an). Doz.
• Ciwan, M. (2021). Türkçe Açıklamalı Kürtçe Dilbilgisi/Rêzimana Kurdî bi Şirovekirina Tirkî. Lorya.
• Çem, M. (2013). Türkçe Açıklamalı Kurmancca (Zazaca) Gramer. (çapa 2yan). Deng.
• Çiftci, H. (2013). Uygulamalı Farsça Grameri (Gramer-Metin-Sözlük). (çapa 2yan). (weşanxane ne diyar e).
• Çürük, S. (2010). Olumsuzluk ve kiplik arasındaki ilişki: Bakış ve yaklaşımlar. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7(2), 57-72. http://doi:10.1501/mtad.7.2010.2.21
• Delikaya Ömer (2023), Destpêkek ji bo Peyvsaziya Kurmancî. Peywend.
• Ertek, M. S. (2021). Türkçede Olumsuzluk: Eşzamanlı İşlevsel Bir İnceleme, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Ankara.
• Givon, Talmy (2001) Syntax, An Introduction. (Vol. 1-2). John Benjamins Publishing Company.
• Jespersen, O. (1917). Negation in English and Other Languages. Host.
• Komxebata Kurmancîyê (2019). Rêbera Rastnivîsînê. Weqfa Mezopotamyayê.
• Kurdo, Q. (2013). Rêzimana Kurdî, Kurmancî-Soranî. Nûbihar.
• Morante, R. û Sporleder C. (2012). Modality and Negation: An Introduction to the Special Issue. Computational Linguistic, 38(2), 223-260.
• Tan, S. (2011). Rêzimana Kurmancî. (Çapa 2yem). Weşanên Enstîtûya Kurdî ya Stenbolê.
• Yıldırım, K. (2012). Temel Alıştırma ve Metinlerle Kürtçe Dilbilgisi (Kurmancî Lehçesi). Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Thackston, W. M. (2006). Kurmanji Kurdish: A Reference Grammar with Selected Readings. Renas Media.
• Zeijlstra, H. Hedde (2004). Sentential Negation and Negative Concord, PhD Dissertation, University of Amsterdam.