Elcezire İstiklâl Mahkemesi Üyesi Mehmet Yasin Sani Kutluğ’un Hayatı ve Yasama Faaliyetleri (1889-1973)

Yıl 2020, , 1753 - 1762, 11.12.2020

Nevzat Erdogan

https://doi.org/10.18506/anemon.712320

Öz

tiklal Mahkemeleri, kuruluş gayeleri ve işleyişleri bakımından devamlı suretle tartışma konusu olmuştur. İlk defa Kurtuluş Savaşı yıllarında kurulan bu mahkemelere Cumhuriyetin ilk yıllarında da rastlanmaktadır. Cumhuriyetin ilanından evvel kurulmuş olan son İstiklâl Mahkemesi olan Elcezire İstiklâl Mahkemesi’dir. Elcezire Cephesi Kumandanlığının talebi üzerine 22 Ocak 1923 tarihinde Meclis’te yapılan müzakereler sonucunda kurulmuştur. Asker kaçakları, bunlarla ilgili suçlara bakmak üzere kurulan ve merkezi Diyarbakır’da olan bu gezici mahkeme Elcezire Cephesi’ni ihtiva eden Diyarbakır, Bitlis, Elaziz, Malatya, Urfa, Mardin, Siverek, Ergani, Genç, Muş, Siirt illerini kapsayan geniş bir bölgeden sorumlu olup, toplam doksan davayı karara bağlamıştır. Mahkeme üyelerinin seçimi sonucunda görev alan beş üyeden biri de I. Dönem Gaziantep Mebusu Yasin Bey (Mehmet Yasin Sani Kutluğ) idi. Bu çalışmada Elcezire İstiklâl Mahkemesi’nin kuruluş süreci ile bu mahkemenin üyeliğini yapmış olan I. Dönem Gaziantep Mebusu, Kırmızı-Yeşil Şeritli İstiklal Madalyası sahibi Yasin Bey’in hayatı ve yasama faaliyetleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Elcezire, İstiklâl Mahkemesi, Asker Kaçakları, Firariler, Mehmet Yasin Sani Kutluğ

Elcezire Independence Court Member Mehmet Yasin Sani Kutlug Life and Legislative Activities (1889-1973)

Öz

The Independence Courts have been the subject of controversy in the Turkish public opinion in terms of their establishment purposes and operations. These courts, which were established for the first time in the War of Independence, are also encountered in the first years of the Republic. The last Independence Court established before the declaration of the Republic is the Elcezire Independence Court. It was established at the request of the Elcezire Front Command, as a result of the negotiations held in the Assembly on 22 January 1923. This mobile court, which was established to look at soldiers' evasions and related crimes and which is located in Diyarbakır, is responsible for the region that includes Diyarbakir, Bitlis, Elaziz, Malatya, Urfa, Mardin, Siverek, Ergani, Genc, Mus, Siirt provinces. In the process, a total of ninety cases were resolved. As a result of the election of the court members, one of the five members who took office was Yasin Bey (Mehmet Yasin Sani Kutluğ), the first deputy of Gaziantep MP. In this study, the establishment process of Elcezire Independence Court and the life and legislative activities of Gaziantep deputy who was a member of the court and the owner of the Red-Green Lane Independence Medal were discussed.

Anahtar Kelimeler

Elcezire, Independence Court, Soldier Leaks, Deserters, Mehmet Yasin Sani Kutlug

Kaynakça

• Alkan, Ahmet T. (2011). İstiklâl Mahkemeleri ve Sivas’ta Şapka İnkılâbı Duruşmaları, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Avcı, M. (2002). “Osmanlı Uygulamasında İnfazı Özellik Gösteren Hapis Türleri: Kalebentlik, Kürek ve Prangabentlik”, Yeni Türkiye Dergisi Türkoloji ve Türk Tarihi Özel Sayı, Cilt:45, 128-147.
• Aybars, E. (1975). İstiklâl Mahkemeleri, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Baycan, N. (1991). “Orgeneral Cevat Çobanlı”, Atatürk Araştırma Dergisi, 7 (20), 367-389.
• Çanak, E. (2016). “1927 Nüfus Sayımına Göre Cebelibereket Vilayetinin Demografik Yapısı”, Akademik Bakış Dergisi, (54), 95-107.
• Çoker, F. (1995). Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem (1919-1923), Cilt: 1, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara.
• Demirel, A. (2015). Birinci Mecliste Muhalefet İkinci Grup, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Elcezire İstiklâl Mahkemesi: Kanun, Gerekçe ve Genel Kurul Tutanakları, (1995). Yayımlayan: İrfan Neziroğlu, TBMM Kütüphane ve Arşiv Hiz. Bşk. Yayınları, Cilt: 1, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara.
• Elcezire İstiklâl Mahkemesi: Karalar ve Mahkeme Zabıtları,(2015). Yayımlayan: İrfan Neziroğlu, TBMM Kütüphane ve Arşiv Hiz. Bşk. Yayınları, Cilt: 3, Ankara.
• İslam Medeniyeti Dergisi, (1968). Tan Matbaası, (13), İstanbul.
• Koyuncu, M. (2008). “İlk İslâm Fetihleri Döneminde El-Cezire Bölgesi ve İslâmlaşma Süreci”, S. Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, (I), 131-140.
• Küçük, C. (2001). “İstiklâl Mahkemeleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 23, 350-355.
• Oran, B. (2001). “Dönemin Bilançosu”, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Şeşen, R. (1993). “Cezîre”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 7, 509-511.
• TBMM Albümü (1920-2010), (2010). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Cilt: 2, (Ed.: Sema Yıldırım, B. Kemal Zeynel), Gökçe Matbaacılık, Ankara.
• Temiz, Ö. (2006). “Gaziantep Halkevi ve Başpınar Dergisi”, (Yayınlanmamış Y. Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Ulusoy, M. (2006). İstiklâl Harbi’nde 2’nci Kolordu (1918-1921), (Haz.: Ahmet Tetik, Şeyda Büyükcan), Genelkurmay A.T.S.E. Yayınları, Ankara.
• Ünüvar, S. (2017). “Yerel Tarih Ve Gaziantep Halkevi Yayın Organı Başpınar Dergisi, Yapısı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (53), 308-317.
• Yuca, İrşad S. (2013). “Milli Mücadele'de Enver Behnan Şapolyo'nun İzlenimleri ve Kağnı Kolları”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 69-81.