Kargışların (Beddualar/Kötü Dilekler) "Dikotomi", "Anti-yapı", "Hedef-yapı" ve "Araçsal Sebep" Kavramları Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2021, , 1571 - 1585, 25.12.2021

Erdem Akın

https://doi.org/10.18506/anemon.822281

Cited By: 1

Öz

Kargışlar (beddualar/kötü dilekler) ait olduğu kültürün değer yapısının okunabileceği halk edebiyatının oldukça canlı anonim türlerindendir. Var olan yapıya veya kişiye, gruba ve eyleme karşı tepki aracı, onun kötü duruma düşme noktasında duygu ve düşüncelerin net ifadesidir. İstenmeyen bir duruma düşerek haksızlık karşısında yapacak bir şeyi olmayan kişi, içinde bulunduğu üzüntü, kızgınlık, çaresizlik gibi durumlardan çıkış yolu olarak kargışları kullanır. İşlevsel bir kültür aracı olarak kargışlar sahip olduğu sembolik anlatım gücü ve barındığı kültürel değerler itibariyle bugün de Türk kültürü ve toplumsal yapısı içinde her bir ferdin başvurduğu edebiyat ürünlerindendir. Bu çalışmada, kargışlar; öncelikle iki karşıt unsuru barındırması ve uyandırması sebebiyle “dikotomi”, ardından sosyal yapının dengelenmesi ve düzenlenmesini sağlaması açısından “anti-yapı”, bireyler arasında yayılması sebebiyle "araçsal sebep" ve son olarak hedef aldığı unsurlar bakımından "hedef-yapı" kavramları açısından ele alınmıştır. Günlük dilde sıkça kullanılan kargışlar; söz konusu kavramlar çerçevesinde, geniş bir kargış örneklemi üzerinden değerlendirilmiş, böylece yapı itibariyle kargışların anlam dünyasına girilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kargış (Beddua), Dikotomi, Antiyapı, Araçsal Sebep, Hedef yapı

Evaluation of Curses (Imprecations/Bad Wishes) in Terms of "Dichotomy", "Counterstructure", "Target Structure" and "Instrumental Cause" Concepts

Öz

Curses (imprecations/bad wishes) is one of the most vivid anonymous elements of folk literature in which the value structure of the culture to which it belongs can be read. The means of reaction to the existing structure or to a person is a clear expression of the feelings and thoughts at the point of her falling down. The person who has nothing to do in the face of an injustice by using an undesirable situation, uses curses as a way out of such situations as sadness, anger, despair. As a functional means of culture, the people of the nation are often referring to curses, in terms of the symbolic power of expression and the cultural values that it accommodates. In this study, firstly curses were considered in terms of “dichotomy” because they contain two opposite elements in integrity. Next, curses were examined in terms of “counterstructure” in terms of balancing and arranging social structure. After, were examined in terms of “instrumental cause” because of its spread among individuals. Finally, curses were considered in terms of "target-structure” due to its target elements. Thus, in a wide sample, it is aimed to enter the world of meaning of curses in terms of structure. Common curses in everyday language; Within the framework of these concepts, it was evaluated through a wide sample of curses, so that curses were intended to enter the world of meaning by structure.

Anahtar Kelimeler

Curse, Dualism, Counterstructure, Instrumental cause, Target structure

Kaynakça

• Aça, M. (2002). Tıva Türklerinin alkışları (algış yöreel) üzerine notlar. Millî Folklor, 56. 166-178.
• Akalın, L. S. (1990). Türk dilek sözlerinden-alkışlar kargışlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akçakaya, N. (2019). Sosyal kontrolün başka fenomenleri gramatik yapılar. Akademik İncelemeler Dergisi, 14(1), 403-442. https:// doi.org/0.17550/akademikincelemeler.474008
• Akın, E. (2020). Alevi ve Sünni inanç dairelerinde kültürel süreklilik bağlamında sosyal kontrolün sağlanması: Siirt ve Muş menkıbelerinin karşılaştırmalı incelenmesi. B. Akın (Yay. haz.). Ritüelleri ve anlatılarıyla kutsal mekânlar (Güneydoğu Anadolu Bölgesi örneği) içinde (s. 231-281). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Aksoy, Ö. A. (1945). Gaziantep ağzı II. deyimler, meşhur sözler, arasözleri, dualar, beddualar. Ankara: TDK Yayınları.
• Albayrak, N. (2012). Halk edebiyatı. kapsamı, biçimi ve tür özellikleri, literatürü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Atmaca, E. (2019). Antalya ağızlarında dua ve beddualar. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 19, 42 – 80.
• Avdikos, E. G. (2011). May the devil take your head and brain: the curses of Karpathos, Greece, social counterstructures, and the management of social relations" The Journal of American Folklore, 124(492), 88-117.
• Başar, Z. (1972). Erzurum’da tıbbi ve mistik folklor araştırmaları. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Bayrı, M. H. (1947). İstanbul folkloru. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Bulut, S. (2017). Giresun ili ve yöresi ağızlarında kadın. KSBD, 9(2), 325-355.
• Beydili, C. (2005). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Ankara: Yurt Yayınları.
• Çağıl, N. (2010). Beddua olgusu bağlamında Enbiyâ 112‟nin çağrıştırdıkları üzerine. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34, 123-138.
• Çağrıcı, M. (1992). Beddua. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Çiftçioğlu, A. (2009). Bedduaların anlam açısından incelenmesi. E. Gürsoy Naskali (Yay. haz.). Lanet kitabı içinde (s. 7-59). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. & Çobanoğlu S. (2015). Türk halk kültüründe konuşmalık türler bağlamında sözel nasihatler, dua ve beddualar. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 4(7), 1-32.
• Boratav, P. N. (2000). 100 soruda Türk halk edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Büyükokutan, A. (2009). Muğla yöresinde kargışlar. E. Gürsoy Naskali (Yay. haz.). Lanet kitabı içinde (s. 253-269). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Dağlı, A. (2020). Beddualarda ölüm, kabir ve kıyamet korkuları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(3), 1067-1088.
• Demiray, M. G. (1974). Gemerek folkloru ilençler, kakıçlar, inançlar, mahalli deyim ve kelimeler. Sivas Folkloru Dergisi, 18, 15-22.
• Duymaz, A. (2000). Sihir şiirlerinin bir türü olarak alkışlar. Millî Folklor, 45. 15-21.
• Elçin, Ş. (1998). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ersöz, S. (2014). Türkiye Türkçesi doğu grubu ağızlarında bedduaların işlevleri. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 14(2). 1111-1128.
• Harmancı, M. (2012). Dede Korkut hikâyelerindeki alkış ve kargışlara işlevsel bir yaklaşım. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23, 1-17.
• James, W. (2013). Törensel hayvan: yeni bir antropoloji portresi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kasımoğlu, S. (2018). Elektronik kültür ortamında bedduaların dönüşümü. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 11(24), 47-58.
• Kaşgarlı M. (2005). Divânu Lugâti’t-Türk. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kaya, E. (1968). Van bedduaları. TFA, 231(11), 10.
• Kaya, D. (1997). Dualar ve beddualar. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 4, 99-121.
• Kaya, D. (2001). Folklorumuzda beddua söyleme geleneği ve Türk halk şiirinde beddualar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Kaya, D. (2007). Türk halk edebiyatı terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kemaloğlu, M. (2011). Terekeme – Karapapak Türklerinde dualar (alkışlar) ve beddualar (kargışlar). Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26, 95-114.
• Kırcı, E. (2008). Türkiye Türkçesiyle Azerbaycan Türkçesinde dualar ve beddualar. Millî Folklor, 7, 74-78.
• Keskin, A. (2016). “Sevdiğin dizi gün değiştirsin”: Leyla ile Mecnun dizisindeki kargışların (beddua) pragmatik analizi. Millî Folklor, 109, 44-57.
• Keskin, A. (2017). Türk dünyası folklorunda ortak bir ritüel türü: alkışlar. 4. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu (26-28 Nisan), Niğde, 29-36.
• Keskin, A. (2018a). Hakk-Muhammed-Ali Dedim Şah Hatâyî şiirinde estetik bir dinamik olarak niyaz ve kaynakları. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 15, 121-147.
• Keskin, A. (2018b). Alkışlar-kargışlar ve konuşmanın etnografyası kuramı örnekleminde halkbilimi çalışmalarında tür kavramı ve tür incelemesi. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Keskin, A. (2019a). Alkışlar ve kargışlar örnekleminde folklor ve disiplinlerarasılık. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Keskin, A. (2019b). Alkışların (dua/iyi dilek) ve kargışların (beddua/kötü dilek) terim, tanım ve tasnif problemlerine bağlam merkezli bir yaklaşım. The Journal of Academic Social Science Studies, 74. 205-220.
• Keskin, A. (2020). Türk kültüründe alkışlar (dualar/iyi dilekler) ve kargışlar (beddualar/kötü dilekler). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Kocaer, S. (2007). Bir sosyal kontrol aracı olarak beddualar ve internet. Millî Folklor, 75, 30-33.
• Oğuz, Ö. & Ağır, M. & Çakır, Ş. (2007). 2006 yılında Çorum’dan derlenen alkışlar kargışlar ve ninniler. Çorum: Çorum Belediyesi Yayınları.
• Örnek, S. V. (1971). Anadolu folklorunda ölüm. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Öz, H. (2002). Antalya-Manavgat ilçesi halk kültürü üzerinde bir inceleme (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Özdamarlar, K. (1997). Develi ve yöresinin folklor, halk edebiyatı ve etnografyası (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Öztürk, J. (2012a). Antakya ağzında kargışlar. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 1-19.
• Öztürk, J. (2012b). Antakya ağzında kargışlar. Prof. Dr. Mine Mengi adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011). Adana: Çukurova Üniversitesi Yayınları.
• Terzioğlu, Ö. (2007). Alkış ve kargışların, sözlü kültürdeki yerleşik kodların aktarımını ve yeniden üretimini kolaylaştıran biçimsel özellikleri. Millî Folklor,75, 34-37.
• Türkyılmaz, M. (2004). Suşehri folkloru. Ankara: Önder Matbaacılık.
• Turner, V. (2018). Ritüeller yapı ve anti-yapı. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Uslu, M. (1991). Yozgat’tan derlenen beddualar. Milli Folklor, 9, 62-63.
• Uysal, Y. (2019). Adıyaman halk kültüründe dua ve beddualar (alkışlar-kargışlar). Türkiyat Mecmuası- Journal of Turkology. 29(2), 621-644.
• Üçer, M. (2009). Sivas yöresinde beddualar. E. Gürsoy Naskali (Yay. haz.). Lanet kitabı içinde (s. 301-309). İstanbul: Kitabevi Yayınları.