Bedlis Mirliği Hâkimiyetinde Muş

Yıl 2020, , 163 - 177, 30.12.2020

Abdullah Kıran

https://doi.org/10.18506/anemon.832206

Öz

Şeref Han, Şerefname (Kürd Tarihi) adlı eserinde, Muş’un da bağlı olduğu Bedlis Mirliği’nin kuruluş tarihini Sasani İmparatorluğu dönemine kadar götürür. Şeref Han’a göre, Bedlis Mirliğinin tarihi, eseri Şerefname’yi kaleme aldığı 1597 yılından, 760 yıl geriye gitmektedir. Şeref Han, 760 yıllık hükümdarlık süresinde, Bedlis Beylerinin yönetiminde 110 yıl kadar kesinti yaşandığını belirtir. Ancak buna rağmen, on sekiz Bedlis hükümdarının ülkeyi yönetme süresinin 450 yıldan fazla olduğunu yazar. Kuşkusuz Bedlis Mirliği, 19. yüzyılın ilk çeyreğine dek varlığını devam ettirmiştir. Yaklaşık 1000 yıllık bir geçmişi olan Bedlis Mirliği, muhtemelen dünyada, aynı hanedanlığın en uzun süre ile yönettiği hükümetler arasında yer alır. Bedlis hükümdarının adına sikke kesilir ve hutbede adları okunur. Bedlis Mirliği idari, siyasi ve askeri yapılanmasıyla, vakıfları ve eğitim sistemiyle bir devlet teşkilatlanmasıydı.

Anahtar Kelimeler

Muş,, Kürt Beylikleri, Bedlis Beyliği, Şeref Hanlar, Yönetim

Muş Under the Sovereignty of the Bedlis Principality

Öz

In his work titled Sherefname (History of Kurdish), Sherf Han takes the founding date of Bedlis Principality, to which Mush is also a part, back to the period of the Sassanid Empire. According to Sheref Han, the history of the Bedlis Principality goes back 760 years from the year 1597, when he wrote the Sherefname. Sheref Han states that during this 760-year reign, there was a 110-year interruption in the administration of Bedlis Beys. However, despite this, it is written that 18 Bedlis rulers ruled the country for more than 450 years without interruption. Undoubtedly, Bedlis Principality continued its existence until the first quarter of the 19th century. Bedlis Principality, which has a history of about 1000 years, is probably among the governments of the same dynasty for the longest time in the world. Coin (many) was printed in the name of the Bedlis ruler and their names are read in the religious sermons. Bedlis Principality was a state organization with its administrative, political and military structure, foundations and education system.

Anahtar Kelimeler

Muş, Kurdish principalities, Bedlis principality, Sheref Han’s Dynasty, Administration

Kaynakça

• Abdulelah M. Abdullah Al- Birwari (2016). Annâzi Kürt Emirliği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Acar, A. (2007). Selçuklu Medreseleriyle İslam Kültür ve Medeniyetine Kazandırdıkları. Bilimsel Toplantılar serisi: 8. (Ed.: İ. H. Göksoy & N. Durak). S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınlar.
• Ahmed bin Mahmûd (1977). Selçuk-Name. İstanbul: Bilgi Kültür Sanat Yayınları.
• Ayaz, A. (2019). Mervânî Hükümdarı Nasrüddevle Ahmed. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Bingöl, Ş. (2019). 19. Yüzyıl Osmanlı Modernleşmesi Bağlamında Muş Sancağında Islahat Hareketleri. Burası Muştur (Ed. Ercan Çağlayan), İstanbul: Pınar Yayınları.
• Bruinessen, M. (2010). Ağa, Şeyh Devlet. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çetin, S. (2014). Yakût el Hamevî’nin, Mû’cemü’l- Büldan’ında Kürtler. İstanbul: Nubihar Yayınları
• Çetin, S. (2018). Hasanveyhi Kürt Emirliği (961-1015). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Dicle Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dağlar, M. (2016). Ulama Sultan-ı Tekelü ve Osmanlı Devleti’ne İlticası. VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, 1(1): 2149-9535.
• Epözdemir, Ş. (2011). Büyük Diplomat İdris-i Bidtlisi ve Kürt Meselesi. İstanbul: Fanos Yayınları.
• Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî (2000). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, IV. Kitap. (Haz.: Y. Dağlı & S. A. Kahraman). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî (2000b). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, III. Kitap. (Haz.: Y. Dağlı & S. A. Kahraman). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gündüz, T. (2008). Safevîler. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• İbn’ül Esîr (1991a). El Kamil Fi’t Tarih, İslam Tarihi, Cilt: 8. (Çev.: A. Ağırakça). İstanbul: Bahar Yayınları.
• İbn’ül Esîr (1991b). El Kamil Fi’t Tarih, İslam Tarihi, Cilt: 9. (Çev.: A. Özaydın) İstanbul: Bahar Yayınları
• İbn’ül Ezrak (1975). Mervani Kürtleri Tarihi. (Çev.: M.E. Bozarslan). İstanbul: Koral Yayınları.
• İbni Arabşah (2012). Acâibu’l Makdûr: Bozkırdan Gelen Bela. (Çev.: D.A. Batur). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Kamâl Al- Dîn İbn Al-Adîm (2011). Buğyat At- Talab Fi Tarih Halab. Selçuklularla İlgili Haltercümeleri. (Haz.: A. Sevim). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Keleş, N. (2016). Şeddâdiler Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı (951-1199). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Keleş, N. (2018). Sâcoğullarından Sonra Azerbaycan Ve Arrân’da Yeni Bir Siyasî Aktör: Deysem B. İbrahim El-Kürdî. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (14): 118-145.
• Kemâlüddin İbnü’l Adim (2014). Zübdetü’l- Haleb Min Tarîhî Haleb’de Selçuklular. Seçme, Tercüme ve Değerlendirme. (Haz.: A. Sevim). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kieser, H. L. (2005). Iskalanmış Barış, Doğu Vilayetlerinde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938. (Çev.: A. Dirim). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kinross, L. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükselişi ve Çöküşü. (Çev.: M. Gaspıralı) İstanbul: Altın Kitapları.
• Koç, Y. (2018). Osmanlının Son Döneminde Yayımlanan Kürtçe Dergilerde Kimlik ve Siyaset Tartışmaları (1900-1920). Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Massie, R. K. (1991). Dretnot, İngiltere, Almanya ve Yaklaşan Savaşın Ayak Sesleri. (Çev. M. Harmancı). İstanbul: Sabah Kitapları.
• McDowall, D. (2004). Modern Kürt Tarihi. (Çev.: N. Domanıç). Ankara: Doruk Yayınları.
• Minorsky, V. (1958). A History of Sharvan and Darband in the 10th -11th Centuries, W. Heffer & Sons Ltd. Cambridge
• Nizamüddin Şâmî (1987). Zafernâme. (Çev.: N. Lugal). Ankara: TTK Yayınları.
• Osmanlı Kürdistanı (2011). Osmanlı Kürdistanı. (Haz.: Kurdoloji Çalışma Grubu). İstanbul: bgst Yayınları.
• Ripper, T. (2012). Diyarbekir Merwanileri İslami Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı. (Çev.: B. Ş. Fırat). İstanbul: Avesta Yayınları.
• Sevgen, N. (1982). Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Türk Mirlikleri, Osmanlı Belgeleri ile Kürt Türkleri Tarihi. (Yay. Haz.: Ş. K. Şerefoğlu ve H. K. Türközü). İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Southgate, H. (1856). Narrative of a Visit to the Syrian (Jacobite) Church of Mesopotamia. New York: Dana and Company
• Strauss, B. S. (1999). The Dark Ages Made Lighter, The Consequences of two Defats. What if? Military Historians Imagine What if Might Have Been. (Ed.: R. Cowley). American Historical Publications.
• Sümer, F. & Sevim, A. (1988). İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı: Metinler ve Çevirileri. Ankara: TTK Yayınları.
• Sümer, F. (2001). Karakoyunlular. Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt:24. s.434-438, İstanbul: TDV Yayınları.
• Sümer, F. (2015). Selçuklular Döneminde Doğu Anadolu’da Türk Mirlikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şeref Han (1998). Şerefname Kürd Tarihi. (Çev.: M. E. Bozarslan). İstanbul: Deng Yayınları.
• Şerefüddin A. (2013.) Yezdî, Zafernâme. (Çev. A. Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Şerif Kadı, M. (1919). Tarih-i Kürd, Erdelan Tarih Okulu Üzerine Bir İnceleme. (Çev. C. Açar). İstanbul: Avesta Yayınları.
• Varlî (1997). Ebdullah Memê Mehmed (Hoko) Xanî, Dîroka Dugelên Kurdan 600-1500, Derpêç:1. Weşanên Sîpan
• Zekî Beg, M. E. (2002). Diroka Kurd û Kurdistanê, Ji Soranî bo Kurmancî. (Weş. Ziya Avci). Stenbol: Avesta