The Methodology of Abu Jafar an-Nahhâs and his approach to Qur'anic knowledge in the Context of the "Iʿrâbu'l-Qur'an" and "Meʿânı'l- Qur'an "

Yıl 2021, , 443 - 456, 15.04.2021

Cahit Karaalp

https://doi.org/10.18506/anemon.888525

Öz

Abu Jafer an-Nahhas endeavored to interpret Qur’an nicely by elaborating basic subjects of tafsir in the Mâni'l-Quran and Iʿrâbu’l-Quran. As a Tafsir, the Irâbu'l-Qur'an is important as it is the first work that systematically evaluates the Quran entirely regarding i'rab. Although the "Meani'l-Qur'an" which was written before the "Iʿrâbu’l-Qur'an" has not reached today in its full form, these works complement each other. The sparcity of research on methodology of Nehhas' tafsir in the academic world in our country, particularly on the "I'râbu'l-Qur'an" and "Meani'l-Quran" tafsirs urge us to explore on this subject. In our work, we aim to elaborate the interpretative aspect of Abu Jafar an-Nahhas, to present his distinctives and the information about his methodology.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur'an, Nahhas, İ'rab, Me'ani

“İʿrâbu’l-Kur’ân” ve “Meʿâni’l-Kur’ân” Eserleri Bağlamında Ebû Caʿfer en-Nehhâs’ın Tefsir Metodu ve Kur’ân İlimlerine Yaklaşımı

Öz

Ebu Cafer en-Nehhâs, Meʿâni’l-Kur’ân ve İʿrâbu’l-Kur’ân isimli eserlerinde tefsir ilminin temel konularını ustalıkla işleyerek Kur’ân’ı tefsir etmeye çalışmıştır. Kur’ân’ı i’rab açısından baştan sona sistematik bir şekilde değerlendiren ilk eser olması hasebiyle İʿrâbu’l-Kur’ân tefsiri önem arz etmektedir. “İʿrâbu’l-Kur’ân” tefsirinden önce kaleme alınan “Meani’l-Kur’ân” tefsiri günümüze tam hali ile gelmemiş olsa da “İrâbu’l-Kur’ân” tefsiri ile birbirini bütünler niteliktedir. Ülkemizde akademi dünyasında Nehhâs’ın tefsir metodolojisini konu alan kapsamlı bir çalışmanın olmaması bir de “İ’râbu’l-Kur’ân” ve “Meani’l-Kur’ân” tefsirleri hakkında çok az bir çalışmanın bulunması bizi bu konuda bir çalışma yapmaya sevk etmiştir. Makalemizde Ebu Cafer en-Nehhâs’ın tefsirci yönü üzerinde durmayı, metodolojisi hakkında bilgi vermeyi ve özgün taraflarını ortaya koymayı hedeflemekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an, Nehhâs, İ'râb, Meânî

Kaynakça

• Abdulmüteâlî, M. (1987). en-Nasih ve’l-mensuh beyne’l-isbâti ve’n-nefy, 2. Baskı, Kahire: Mektebetü Vehbe.
• Adil N. (1988). Mu'cemu’1-müfessirin min sadri’l-islam hatta’l-asri’l- hadir, Beyrut: Müessesetü Nüveyhiz.
• Ahfeş, E. (2011). Meâni’l-Kur’ân, thk. İbrahim Şemsuddîn, 2. Bs. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Ahmed Hicazi, S. (1978). Le nesh fi’l-Kur’ân, Kahire: Daru’l-Fikr el-Arabi.
• Aksoy, S. (2018). “Ebû Caʻfer en-Nehhâs’ın(ö. 338/950) Kıraat Farklılıklarını Değerlendirme ve Tercih Yöntemi”, Temel İslam Bilimleri Araştırmaları, 75-93.
• Aksoy, S. (2017). “Ebu Cafer En-Nahhâs'ın Kitabu'l-Kat' ve'l-İ'tinaf Adlı Eserinin Usul ve Tefsir Açısından Değerlendirilmesi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Aydemir, A. (2015). Tefsirde İsrâiliyyâ, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Aydemir, A. (1990). İslami Kaynaklara Göre Peygamberler, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları (Sabah Gazetesinin Armağanı).
• Aykut, S. (2017). “Ebû Ca’fer el- Nehhas İ’rabü’l-Kur’an İsimli Eserinde Âli İmrân Sûresinin Kıraat İlmi Açısından Değerlendirilmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi.
• Bilgin, A. (2008). Kur’ân’daki Deyimler ve Zemahşerî’nin Keşşaf’ı, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Bessam, C. (2005). Esbâbü’n-nüzul ilmen min ulûmi’l-Kur’an, Beyrut: Müessesetü’l-Arabiyyeti li’t-Tahdisi’l-Fikri.
• Büyükkörükçü, A. (1992). “Ebû Ca’fer el- Nehhas ve İ’rabü’l- Kur’an’ı”, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi.
• Cevherî, İ. H. (2008). Mu’cem es-sıhâh, thk. Halîl Me’mun Şeyhâ, 3. Baskı, Beyrût: Dâru’l-ma’rife
• Davudî, Ş. M. (2008). Tabakatu’l-müfessirin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye.
• Ebû Şehbe, M. M. (1408). l-İsrâiliyyât ve’l mevdûât fî kütübi’t-tefsîr, 4. Baskı, Kahire: Mektebetü’s-Sünne.
• Eroğlu, M. (2006). “Nehhâs”, DİA, İstanbul: TDV Yay., 32/543.
• Ersönmez, H. (2016). “Ebû Caʻfer en-Nehhâs ve “Kitâbu’t-Tuffâhe fi’n-Nahv” Adlı Eserinde Nahve Dair Farklı Yaklaşımlar”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28 175.
• Ferâhîdî, H. (2004). Kitâbu’l-ayn, thk. Dr. Davud Sellum v.dğr., Beyrut: Mektebetü Lübnân.
• Ferrâ, Z. (2002). Meâni’l-Kur’ân, thk., İbrahim Şemsuddîn, 3 Cilt, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Firuzâbâdî, M. (2011). el-Bulğâ fî terâcimi eimmeti’n-nahvî ve’l-luğati, thk. Muhammed el-Mısri, Dimaşk: Dâru’s-Saʿd.
• Gökkır, N. (2014). Kur’ân Dilinin Sosyo-Kültürel Bağlamı, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Güney, F. (2015). “Ebû Ca’fer en-Nehhâs, Hayatı Eserleri ve “Me’ani‘l-Kur‘ân’ı”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/7.
• Güney, F. (1994). Ebû Ca’fer en-Nehhâs ve Me’ani‘l-Kur‘ân-ı,Yüksek Lisan Tezi, Uludağ Üniversitesi.
• İbn Cezeri, M. (1999). Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Fâris. L. (2013). es-Sâhibiyyu fî fıkhi’l-lûğâti’l-Arabiyyeti ve mesâilihê ve süneni’l-Arab fî kelâmihê, thk. Dr. Ömer Farûk Tabbâ’, 3. Baskı, Beyrut: Dâru Mektebetü’l-Meârif.
• İbn Hallikân, A. (1978). Vefayâtü’l-a‘yân, thk. İhsân Abbâs, Beyrut: Dâru’s-Sâdır.
• İbn Keysân. N. (2013). Meâni’l-Kur’ân ve i’râbuh, thk. Muhammed Mahmud Muhammed Sabri el-Cubate. Kahire: Mektebetu İmam el-Buhârî.
• İbn Kuteybe. (2015) Te’vilu müşkili’l-Kur’’ân, thk. Sa’d bin Necdet Ömer, Beyrut: Müesseseti’r-Risâle.
• İbn Teymiyye, T. (2005). Şerhu Mukaddimeti’t-Tefsîr, şerh: Muhammed Sâlih Useymin, Riyad: Mededü’l-Vatani li-n-Neşr.
• İbnu'l-Enbârî, E. B. (1985). Nuzhetü'l-elibbâ fî tabakâti’l-udebâ’, thk. İbrâhîm es-Sâmerrâî, 3. Baskı, Ürdün, Mektebetü’l-Menar.
• Karagöz, M. (2015). Dilbilmsel Tefsir ve Kur’an’ı Anlamaya Katkısı, 2. Baskı, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Karataş, A. (2011). “Kur’ân’ı Kur’ân ile Anlama”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31 177-197.
• Kıftî, C. E. H. (1986). İnbâhu'r-ruvât ʻalâ enbâhi’n-nuhât, thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahîm, Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-ʿArabî.
• Kisâî, A. H. (1998). Meâni’l-Kur’ân, thk. Dr. İsa Şehhâte İsa, Kahire, Daru’l-Kuba.
• Mustafa Z. (1987) en-Nesh fi’l-Kur’ân’il-Kerîm, 2 Cilt, 3. Baskı, Mısır: Dâru’l-Vefa.
• Nehhâs, E. C. (2004). Meâni’l-Kur’ân, thk. Yahya Murad, 2 Cilt, Kahire: Dâru’l-hâdis. Nehhâs, E. C. (1988) Meâni’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ali es-Sabûni, 6 Cilt, Mekke: Merkezü İhyau Turasi’l-İslami.
• Nehhâs, E. C. (2008). İ’rabu’-Kur’an, thk. Şeyh Halid Ali, Beyrut: Daru’l-Ma’rife.
• Nehhâs, E. C. (1985). İ’rabu’-Kur’an, thk. Züheyr Gazi Zahid, 5 Cilt, 2. Baskı, Kahire: Âlemu’l-Kütüb. ,
• Nehhas, E. C. (1992) el-Kat' ve'l-İ’tinâf, thk. Abdurrahman bin İbrahim el-Matrûdî, Riyad: Daru Âlemi’l-kütüb.
• Nehhas, E. C. (1991). en-Nasih ve’l-mensuh fi kitâbillâhi Azze ve Celle ve ihtilafu’l-ulemâi fi zalik, thk. Süleyman bin İbrahim bin Abdullah, 3 Cilt, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Nehhâs, E. C. (1985). İ’rabu’-Kur’an, thk. Züheyr Gazi Zahid, 5 Cilt, 2. Baskı, Kahire: Âlemu’l-Kütüb.
• Öğmüş, H. (2010). “Kur’an’ın Sıhhati Bağlamında Kıraat Farklılıklarının Değerlendirilmesi”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39 5-26.
• Polat, F. A. (2014). Tefsîr Araştırmalarında Yöntem Sorunları I-II, 2. Baskı, Konya: Aybil Yayınları.
• Racâ A. A. (1423). “Taaddüdü’l-evcühi’l-i’râbiyye ve eseruhû fi’l-ma’nâ min hilâl-i i’râbi’l-Kur’ân li’n-Nehhâs, Yüksek Lisans Tezi, Câmiʿatu Ümmi’l-Kurâ.
• Ragıb el-İsfehânî, (2001). el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Halil Ayteni, 3. Baskı, Beyrut: Dâru’l-ma’rife.
• Remzi N. (1970). el-İsrâiliyyât ve eseruhâ fî kütübi’t-tefsîr, Dımaşk: Daru’l-Kalem.
• Reşîd S. (2011). el-Bu’d ani’s-siyâk ve ehemmü esbâbihi, Ammân: Dâru Ammâr.
• Reşîd S. (2010). Hucciyyetü’d-delâleti’s-siyâkiyyeti fi’t-tefsîr, Ammân: Dâru Ammâr. Şafii, M. İ. (ts.) er-Risale, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Safedî, S. H. (2000). el-Vâfî bi’l-vefâyât, thk. Ahmed el-Arnâvût ve Turkî Mustafa, Beyrut: Dâru İhyâi Turasi’l-ʿArabî.
• Sait Ş. (2004). Kur’an’ın Anlaşılmasında İki Mesele, 4. Baskı, İstanbul: Ekin Yay.
• Sîbeveyhi, E. B. (1988). el-Kitâb, thk. Abdusselâm Muhammed Harûn, 5 Cilt, 3. Baskı, Kahire: Mektebetü’l-Hancî.
• Suyûtî, C. A. (1979). Buğyetu’l-vuʿât, thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahîm, 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Suyûtî, C. A. (2002). el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Mustafâ Deyb el-Bûğâ, 2 Cilt, 5. Baskı, Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• Suyuti, C. A. (1982). Müfhimâtu’l-ekrân fî mübhemâti’l-Kur’ân, thk. Dr. Mustafa Deyb el-Buğâ, Beyrut: Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân. Şevkî Dayf, (ts.). el-Medârisu’n-nahviyye, 7. Baskı, Kahire: Daru‘l Maarif.
• Tâli, M. İ. (2015). Eseru’s- siyâki’l-Kur’âni fî iştirâki’l-lafzî, Ammân: Dâru Künûzu’l-Ma’rifeti.
• Tantâvî, M. (2000). Neş'etu'n-nahv ve tarîhu eşheri'n-nuhât, 2. Baskı, Kahire: Dâru’l-Meârif.
• Temel, A. (2015). “Nehhâs’ın İʻrâbu’l-Kur’ân’ında “Lahn” Tartışmalarına Konu Olan Kırâatlerin Değerlendirilmesi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15 / 1 77-105.
• Ülgen, E. (2015), “Kur’ân’da İ‘râb Farklılıklarını Ortaya Çıkaran Faktörler ve Bunların Anlam Üzerindeki Etkileri”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6/11 8-30.
• Ünver, M. (1996), Kur’an’ı Anlamada Siyakın Rolü, Ankara: Sidre Yay., 72-211.
• Yâkût el-Hamevi, (1993). Şihâbuddîn Ebu Abdullah er-Rumî, Mu'cemu'l-udeba’, thk. İhsân Abbâs, Beyrut: Dâru'l-Ğarbi’l-İslâm.
• Yusuf el-Hâc Ahmed, (2003). Mevsûatu’l-i’câzi’l-ilmi fi’l-Kur’âni’l-Kerîm ve’s-sünneti’l-mutahhara, 2. Baskı, Dimeşk: Mektebetü İbn Hacer.
• Zeccâc, E. İ. (1988). Meâni’l-Kur’ân ve i’râbuh, thk. Dr. Abdulcelil Abduh Şelbî, 5 Cilt, Beyrut: Âlemu’l-kütüb.
• Zeccâc, E. İ. (ts.), İ’rabu’-Kur’an, thk. İbrahim el-Ebyâri, Kahire, Daru’l-Kütübi’l-Mısri.
• Zerkeşî, B. (1984). el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhim, 4 Cilt, 3. Baskı, Kâhire: Dâru’t-Turâs.
• Zehebî, Ş. (1983). Siyerü aʿlami’n-nübelâ’, thk. Şuʿayb el-Arnavût&İbrahîm ez-Zîbak, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle.
• Zeyd bin Alî. M. (1426). “Tercihât Ebî Caʿfer en-Nehhâs fi’t-tefsîr” Doktora Tezi, Câmiʿatu Ümmi’l-Kurâ.
• Zirikli, H. (1986). el-Aʿlâm, 7. Baskı, Beyrut, Dâru’l-ʿAlem li’l-Meleyîn.
• Zübeydî, E. B. (1984). Tabakâtü’n-nahviyyîn ve’l-luğaviyyîn, thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahîm, 2. Baskı, Kahire: Dâru’l-Meʿârif.
• Zürkani, M. A. (2001). Menahilu’l-irfan fi ulûmi’l-Kur’an, thk. Ahmed bin Ali, Kahire: Daru’l-Hadis.