Türkçede Sözcük ve Dil Bilgisi İlişkisi: Dil Bilgisel Eşdizim Kalıpları

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 6, 1945 - 1957, 11.12.2020

Nuh Doğan

https://doi.org/10.18506/anemon.821972

Cited By: 3

Öz

Sözcük ve dil bilgisi arasında sıkı bir ilişki vardır. Dil bilgisinin tümünü ya da bir kısmını sözcükler belirler. Dil bilgisi sözcüklerin diğer sözlüksel unsurla sıklıkla kullanıldıkları sentagmatik çevrede oluşur. Ne kadar sözcük varsa o kadar da dil bilgisinin olduğu söylenebilir. Dil bilgisinin tümüyle belirlenmesi sözcüğün tüm dil bilgisel davranışlarının belirlenmesiyle ancak mümkündür. Buna karşın sözcüklerin kullanıldıkları belirgin dil bilgisi örüntüleri ve yaygın dil bilgisi kalıpları vardır ve bunlar derlem aracılığıyla kolaylıkla belirlenebilir. Dil bilgisel kalıplar sözcüğün belirli dil bilgisel kategorilerle ve dil bilgisel unsurlarla sıklıkla aynı dizimde birlikte kullanılmasıyla oluşur. Bu çalışmada, sözlüksel unsurların, özellikle fiillerin hangi belirli ve yaygın dil bilgisel eşdizim kalıpları meydana getirdiği, aynı dizimde sıklıkla ve öncelikle birlikte kullanıldığı dil bilgisel kategori ve biçimbirimlerin neler olduğu ve hangi anlamsal ve işlevsel ayrımları ortaya çıkardığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eşdizim, Dilgiselleşme, Dil Bilgisi Kalıpları, Dil bilgisel eşdizimlilik, Sözcük-dilbilgisi ilişkisi

Lexicogrammar in Turkish: Grammatical Collocation Patterns

Öz

There is a close relationship between vocabulary and grammar. Words determine all or part of the grammar. Grammar occurs in a syntagmatic environment where words are often used with other lexical elements. It can be said that the more words there are, the more grammar. The complete determination of grammar is only possible by determining all grammatical behaviors of the word. On the other hand, there are clear grammatical patterns and common grammar patterns in which words are used, and these can be easily identified through corpus. Grammatical patterns are formed when the word is used together with certain grammatical categories and grammatical elements, often in the same syntagm. In this study, it was determined which specific and common grammatical collocation patterns formed by lexical elements, especially verbs, what grammatical categories and morphologies are frequently and primarily used together in the same syntagm, and which semantic and functional distinctions they reveal.

Anahtar Kelimeler

Collocation, Grammaticalization, Lexico-grammar, Collocation, Grammatical collocations, Grammar patterns, Grammaticalization

Kaynakça

• Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., …Yıldız, İ. (2012). Türkçe Ulusal Derlemi (TUD) Tanıtım Sürümü Sözcük Sıklığı Listeleri Teknik Rapor-1. Mersin: Mersin Üniversitesi.
• Benson, M., Evelyn Benson, Robert Ilson. F. (1997). The BBI combinatory dictionary of English. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Boz, E. (2018). Sözlükler İçin Yeni Bir Dilbilgisel Bilgi Önerisi: İlgeçlerin Atadıkları Biçimbirimler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(2), 749-758.
• Corver, N., van Riemsdijk, H. (2001). Semi-lexical categories : the function of content words and the content of function words. İçinde: N. Corver & H. van Riemsdijk. Berlin, New York : Mouton de Gruyter.
• Çalışkan, N. (2014). Yüksek Sıklıktaki Adlar: Zaman Sözcükbiçimi Üzerine Derlem Temelli Bir İnceleme (Eşdizimlilikler, Biçimbirim Dizileri, Dilbilgisel Örüntüler, Semantik Prozodi). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Çalışkan, N. (2019). Yabancı Dil Sınıflarında Tümleç Yan Cümlelerinin Öğretimi: Eşdizimlilik ve Semantik Eğilimler Temelli Bir Yaklaşım. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(3), 1709-1741.
• Çalışkan, N. (2019). diye Sözcüğü Üzerine Derlem Temelli Bir Betimleme. Türkbilig, 38, 163-176.
• Çalışkan, N. (2019). Yüklem Konumundaki Sıfatlar İle Fiilimsi Tamlayıcıları Arasındaki Eşdizimlilik Ilişkileri. Dil Araştırmaları, Bahar 2019/24: 75-88
• CROFT, W. (1991). Syntactic Categories and Grammatical Relations: The Cognitive Organization of Information. Chicago: University of Chicago Press
• Doğan, N. (2016). Türkiye Türkçesinde Fiillerin Eşdizimleri. Ankara: Kitapevi.
• Doğan, N. (2014). Çok İşlevlilik Açısından Edatların Söz Dizimsel ve Anlam Bilimsel Yapısı. Dil Araştırmaları, Sayı 15, 105-119.
• Doğan, N. (2018). Söz Dizimsel Açıdan Türkçe Fiil Sınıfları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2204-2225.
• Doğan, N. (2019). Türkçede Dilbilgisel Eşdizimlik, X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri, Eskişehir: Eskişehir Üniv. Yay.
• Firth, J. R. (1968). A synopsis of linguistic theory, 1930– 1955. İçinde: J. R. 1952– 1959, F. R. Palmerb (Ed.), Selected papers of Firth (s. 168–205). Bloomington: Indiana University Press,
• Firth, J. R. (1957). Modes of Meaning. Papers in Linguistics 1934-1951, Oxford: Oxford University Press, s. 190-228.
• Goldberg, A. E. (1995). Constructions. A construction grammar approach to argument structure. Chicago: University of Chicago Press.
• Goldberg, A. E. (1996). Construction Grammar. İçinde K. Brown & J. Miller (Eds.), Concise encyclopedia of syntactic theories (s. 68–71). Oxford: Pergamon.
• Gries, S.T., Stefanowitsch, A. (2004). Extending collostructional analysis: a corpus-based perspective on ‘alternations’. International Journal of Corpus Linguistics, 9(1), 97–129.
• Hoey, M. (1997). Implementing the lexical Approach: Putting Theory into Practice. UK: Heinle ELT.
• Hoey, M.P. (2005). Lexical Priming. A new theory of words and language. London: Routledge.
• Hunston, S. & Gill, F. (2000). Pattern Grammar. A Corpus-Driven Approach to the Lexical Grammar of English. Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.
• Navalainen, T. (2004). Tree Persfetive on Grammaticalization: Lexico-grammar, corpora, and historical linguistics. İçinde: H. Lindquist & C. Mair (Ed.), Corpus Approaches to Grammaticalization in English. Amsterdham: John Benjamins Publishing.
• Yüceol Özezen, M. (2009). De- Fiilinin Grameri. Adana: Karahan Kitapevi.
• Özsoy, A. S. (2001). On Small clauses, other bare verbal complements and featurechecking. İçinde: Erguvanlı-Taylan, E. (ed.), The Verbs in Turkish (s. 213-237). Amsterdam: John Benjamins.
• Römer, U. & Schulze, R. (Eds.). (2009). Exploring the Lexis-Grammar Interface. Amsterdam: John Benjamins.
• Römer, U. (2009). The inseparability of lexis and grammar Corpus linguistic perspectives. Annual Review of Cognitive Linguistics 7, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company
• Sinclair, J. (1998). The lexical item. İçin E. Weigand (Ed.), Contrastive Lexical Semantics (1–24). Amsterdam: John Benjamins.
• Sinclair, J. (1991). Corpus, Concordance, Collocation. Oxford: Oxford University Press.
• Stubbs, M. (2001). Words and Phrases. Corpus Studies of Lexical Semantics. Oxford: Oxford University Press
• Zidani-Eroğlu, L. (1997). Exceptionally case-marked DPs as matrix objects. Linguistic Inquiry 28, 219-230.